Malumatfurus.org‘da yayımlanan yazımı ya da anlamı karıştırılan kelimelere dair içerikleri bir yazıda derlemenin faydalı olacağını düşündük…
“Nahif” sözcüğü “ince, duygulu, hassas, zayıf, çelimsiz” anlamına sahipken, “naif” sözcüğü “saf, acemi, deneyimsiz” anlamına gelmektedir.
“Mefhum”, “bir sözün veya kelimenin taşıdığı, ifade ettiği mana, kavram, anlam ve anlayış” anlamına gelirken, “mevhum” sözcüğü ” gerçekte olmadığı halde var gibi düşünülen, kuruntuya dayanan, vehmedilen” anlamını taşımaktadır.
“Mahsur” sözcüğü “muhasara altında, kuşatılmış durumda, çevrilmiş” anlamına sahipken, “mahzur” sözcüğü “sakınca, engel” anlamına gelmektedir.
“Mahzun” sözcüğü “hüzünlü, üzüntülü” anlamına sahipken, “mahsun” sözcüğü “güvenlik altına alınmış, kuvvetlendirilmiş, istihkâmlı” anlamına gelmektedir.
Defaten “bir defada” anlamına gelmektedir. Defalarca kelimesi “pek çok kez” anlamına gelmektedir. İki kelimenin yazımı birbirine yakın olsa da anlamları birbirinden oldukça farklıdır.
“Müptezel” sözcüğü “saygınlığını yitirmiş, çokluğundan dolayı değerini yitiren, değersiz, ayağa düşmüş” anlamına sahipken, “müptela” sözcüğü “bağımlı, tutulmuş, âşık, vurgun” anlamına gelmektedir. Bu farka rağmen “müptezel” kelimesi sıklıkla “bağımlı, keş” anlamını karşılamak üzere “müptela” sözcüğünün yerine yanlış bir biçimde kullanılmaktadır.
“Delalet” sözcüğü “işaret, iş, kılavuzluk” anlamına sahipken, “dalalet” sözcüğü “sapkınlık, sapınç, doğru yoldan ayrılma” anlamına gelmektedir.
“Eşkâl” sözcüğü “dış görünüş, biçim, kılık, şekiller, tarif, tasvir” anlamına sahipken, “eşgal” sözcüğü “işler, meşguliyetler” anlamına gelmektedir.
“Umarsızca” kelimesi “çaresizce” anlamına gelir, “umursamazca” anlamına gelmez. Umarsızcanın umursamazca anlamına geldiğine yönelik kullanım galat-ı meşhur hâlini almış gibi görünmektedir.
Umarsızca Kelimesinin Umursamazca Anlamına Geldiği Yönündeki Yanlış Kullanım
“Gurup” kelimesi akşam vakti, güneşin batışı manalarına gelir ve ay, güneş, yıldız vb. gök cisimlerinin ufkun altına inmesini tanımlar. “Grup” ise küme, ekip manalarına gelir ve ortak özellikleri olan varlıklar, nesneler bütününü tanımlar.
TDK, Güncel Türkçe Sözlük’ün 12. baskısı ile birlikte “kayyum”un yazımını “kayyım” şeklinde aktarmaya başladı.
Sözün doğrusu “pastırma yazı” değil “pastırma ayazı”dır. Ekim sonu ile Kasım ortası arasındaki gece gündüz sıcaklık farklının yüksek olduğu nemsiz havalı dönem, et kurutmak için “ideal” olduğu için “pastırma ayazı” olarak adlandırılır.
Benzer şekilde, birbiriyle karıştırılan diğer sözcükler şöyle sıralanabilir:
- Cefakâr: Eziyet eden / Cefakeş: Cefa çeken, sıkıntıya katlanan
- Mefta X / Mevta: Ölü, ölüler, ölmüş kimse
- Mundar X / Murdar: Kirli, pis
- Kal: (Arapça) Söz, lakırdı, laf / Kale almamak: Değer vermemek, hesaba bile katmamak, sözünü etmeye değer saymamak
- Suni: Yapay, yapmacık / Sünni: Sünnet ehlinden olan kimse
- Ayan: Belli açık / Âyan: İleri gelenler
- Haset: Çekememezlik / Hâsit: Çekemeyen
- Hitam: Son / İtham: Suçlama
- Bilakis: Aksine / Bilhassa: Özellikle
- Tabiî: Doğal, doğada bulunan / Tabi: Bağımlı
- Yar: Uçurum / Yâr: Sevgili
- Mütehassıs: Uzman / Mütehassis: Duygulanmış
- Mütevazı: Alçak gönüllü, gösterişsiz / Mütevazi: Paralel
- Bizatihi: Kendiliğinden / Bizzat: Kendisi olarak
- Âlâ: İyi, pekiyi, daniska / Ala: Karışık renkli
- Adet: Sayı / Âdet: Gelenek
- Alem: Bayrak / Âlem: Kâinat
- İltica: Sığınma / İrtica: Gericilik
- İstifra: Kusma / İstiğfar: Tövbe etme
- Maiyet: Alt kademedekiler / Mahiyet: Nitelik, vasıf, öz, özlük
Fırsatını bulmuşken yazımı karıştırılan ve hatalı kullanılan kelimelerden de bir seçki sunalım…
Egzoz ✓ Egzos X Egsoz X Eksoz X Egzost X Eksozt X Egzos X Egsoz X Egzost X Eksozt X
Egzoz? Egzos? Egsoz? Eksoz? Egzost? Eksozt? Egzos? Egsoz? Egzost? Eksozt?
Sıklıkla “bu arada, söz arasında, sırası gelmişken” anlamını vermek için kullanılan “antiparantez” ifadesinin doğru biçimi aslında “antrparantez” şeklindedir.
“Hayal kırıklığı”, “düş kırıklığı” anlamına gelen kelimenin doğru yazımı “sukutuhayal” şeklindedir.
Sittinsene “60 yıl” ve “çok uzun zaman” anlamına gelmektedir.
Yazımı, Söylenişi ve Anlamı Karıştırılan “Sittinsene” Sözcüğü
Genellikle inşaat faaliyetleri içerisinde kullanılan toprağı kazma, kazı gibi eylemleri tanımlamak amacı ile kullanılan ifadenin doğru biçimi “hafriyat” şeklindedir. “Hafriyat” kelimesinin “harfiyat” olarak kullanımı hatalıdır. Harfiyat kelimesinin Türkçemizde bir anlamı bulunmamaktadır.
“Apandis” (Fr. appendice) kör bağırsağın ince bir parmak gibi olan son bölümü, demektir. Apandisin iltihaplanmasına ise “apandisit” (Fr. appendicite) adı verilir. Dolayısıyla da bir hastanın gerekirse “apandis”i ameliyatla alınır; “apandisit”i değil!
“Diğer bir deyişle”, “öteki adı” anlamındaki söz öbeğinin doğru yazımı “nam-ı değer” değil “namıdiğer” şeklindedir.
Birlikte çalışma ve iş birliği anlamındaki ifadenin doğru yazımı “teşvik-i mesai” değil, “teşrîk-i mesâî” şeklindedir.
Güney Kutbu’ndaki kara bölgesi Antarktika’nın ismi genellikle “Antartika” şeklinde yanlış yazılmaktadır.
Antarktika Kıtası’nın Adının Antartika Şeklindeki Yanlış Yazımı
Türk Dil Kurumu’na (TDK), Dil Derneği’ne göre kelimenin doğru yazım biçimi tek “l” ile olan “entelektüel” şeklindedir.
Matah, insan, mal, eşya gibi varlıklar için küçümseme ve alay maksatlı kullanılan bir kelimedir. Hafifseme duygusu ile “mal” anlamında kullanılır.
Geri vermek, geri çevirmek, karşılık olarak yapmak ve yansıtmak anlamlarına gelen “iade etmek” fiiline ekleme yaparak oluşturulan “geri iade etmek” kalıbı hatalı bir kullanım.
Belirlenen kullanma süresini, vadesini tamamlamak, eskimek anlamına gelen “miadını kullanmak” deyiminin birçok kişi tarafından “milâdını doldurmak” şeklinde yanlış kullanıldığına şahit oluyoruz.
“İncir çekirdeği doldurmamak” deyiminin birçok insan tarafından “incir kabuğunu doldurmamak” olarak kullanıldığı görülüyor.
“Bini bir para” deyimi, “çok fazla olan” ya da “çok ucuz olan” şeyleri kast etmek için kullanılır.
“Bu pilav daha çok su kaldırır” deyimi sıklıkla “bu hamur daha çok su kaldırır” şeklinde aktarılmaktadır.
Kurnaz, hileci, sinsilik peşinde olduğunun kişinin gözlerinden, bakışlarından belli olması anlamına gelen “gözleri velfecri okumak” deyimi sıklıkla yanlış biçimde kullanılmaktadır.
Anlatım bozukluğu örnekleri ile de derlemeyi sonlandıralım…
“Nüans farkı” ifadesi bir anlatım bozukluğu örneğidir. Nüans, fark anlamını barındırmaktadır. Nüans ile fark, tamlama halinde kullanılmamalıdır.
“Nüans Farkı” İfadesiyle Anlatım Bozukluğu Yapan Köşe Yazarları
“Envai çeşit” ifadesi günümüzde “her çeşit”, “çeşit çeşit” anlamında kullanılmaktadır. Halbuki, “envai çeşit” tanımı aslında yanlış bir kullanımdır.
