Geçmişteki çatışma dönemlerine benzer şekilde Rusya’nın Ukrayna’yı işgal girişimi esnasında gerçekleştirilen askerî harekâtlara ait olduğu iddiasıyla eski tarihli görüntülerin sık biçimde paylaşıldığına şahit oluyoruz. Bu nedenle, haber sitelerinde ya da sosyal medyada karşılaştığınız görüntülere şüphe ile yaklaşmak önem arz ediyor. Video ve resimler üzerinde “Video Doğrulama Nasıl Yapılabilir?” ve “Tersine Görsel Arama Nasıl Yapılır?” başlıklı yazılarımızda aktardığımız tekniklerle inceleme gerçekleştirebilirsiniz.
Rusya – Ukrayna arasındaki çatışmalara ait olduğu ya da güncel olduğu sanılarak paylaşılan görüntülerden tespit ettiğimiz örnekleri sunacak olursak…
Ukrayna üzerinde Rus savaş uçaklarının uçuş yaptığı anın görüntülendiği iddiasıyla paylaşılan video aslında 2020 yılı Mayıs ayında Youtube’e yüklenen bir gösteri uçuşuna ait kayıttı.
Youtube’den ilgili kayıt:
Arma-3 gibi oyunlardan görüntüler de bölgeden çarpışmaya ait sanılarak paylaşılmıştı.
Arma 3 oyunundan Youtube’e yüklenen kayıtlarda bu görüntülere rastlamak mümkün:
Benzer şekilde, Youtube’de paylaşılan füze saldırısına karşı “demir kubbe” savunmasını içeren War Thunder adlı oyundan bir kayıt da güncel ve Ukrayna’dan sanılarak paylaşılmış.
Çin’de meydana gelen patlamaya ait görüntülere haber sitelerinde, sosyal medya platformlarında ve Youtube gibi video platformlarında rastlamak mümkün.
Kharkiv’den (Harkov) güncel olduğu iddiasıyla paylaşılan (Rus bayrağının kamuya ait binaya asıldığı) fotoğraf 2014’tendi. Fotoğraf, Kiev yönetimine karşı protestocular tarafından Donetsk’teki Belediye Meclis binasına Rusya bayrağının asıldığı anı yansıtıyor.
301_AD uzantılı Twitter kullanıcısının yanlış bilgi içeren paylaşımı
“Binlerce Rus askeri paraşütle Kharkiv’e iniyor.” notuylapaylaşılan video da eski tarihli. Güncel sanılan videonun 2018 yılında video (arşiv) sitelerinde “Rus paraşütçüler böyle iniyor” ya da “Rus paraşütçüler böyle görüntülendi” notlarıyla aktarıldığı kayıtlar görülebiliyor. 2018 yılında video sitelerinde yer almaya başlayan videonun 2018 yılında Vostok’ta düzenlenen askerî tatbikat esnasında kaydedildiği anlaşılıyor.
Videoyu güncel sanarak aktaran paylaşım
“Ukrayna’da günlük yaşam” ya da “Ukrayna’da sıradan bir gün” notuylapaylaşılan fotoğraf 27 Mart 2020 tarihinde Rusya Sibirya’da kaydedilmiş. Fotoğrafta sol elinde AK-47 Kaleşnikof modeli tutan kadın, Rusya’nın Sibirya Federal Bölgesi’nin başkenti Novosibirsk’te yaşayan Ekaterina Gladkikh adlı şahıs. Ekaterina Gladkikh, Associated Press‘e verdiği demeçte elindeki tüfeğin sahte olduğunu, fotoğrafın bir çekiminden döndüğünde kaydedildiğini belirtmiş ve “Bu sahte silahla bir kafede oturmayı ve gördüğünüz gibi ulaşım aracına binmeyi başardım. Ne yoldan geçenler ne de gardiyanlar bana soru sordu” ifadelerini kullanmış.
KyivPost‘un Ukrayna’nın 6. Rus jetini düşürdüğüne yönelik paylaşımında Mikoyan Gurevich tarafından 24 Temmuz 1993 tarihinde kaydedilen fotoğraf kullanılmış.
Bellingcat‘in bu konuya ilişkin uyarısı gayet yerinde:
“Bir çatışma sırasında içeriğinizi daha belirgin hale getirmek için tweet’lerinizi eski fotoğraflarla göstermek, yalnızca dezenformasyonun yayılmasına yardımcı olur. Beğeniler ve tıklamalar, çakışmayla ilgili doğru bilgilerden daha az önemlidir.”
Rus uçağının düşürüldüğü ana ait olduğu iddiasıyla paylaşılan video da 2011 yılı Mart ayında Libya’da kaydedilmiş (19 Mart 2011 tarihinde Bingazi’de hangi tarafa ait olduğu konusunda çelişkili açıklamaların yapıldığı bir savaş uçağı düşürüldüğü basına yansımıştı)…
Mariupol’a düzenlenen saldırıya ait olduğu sanılarak paylaşılan video ise “santrale yıldırım düştü” (“удар молнии в электростанцию! 🔥⚡😳”) notuyla 29 Ocak 2022 günü TikTok’ta paylaşılmış.
2017 yılında meydana gelen çatışmada öldürülen Ukraynalı askerin telefonuna cevap veren Rus askerin ölen askerin annesi ile konuştuğu, anneye oğlunun öldüğünü ve en kısa sürede naaşını teslim edeceklerini söylediği video kayıt güncel olduğu iddiasıyla tekrar dolaşıma sokulmuş.
“Öldürülen Ukrayna askerinin telefonu çalınca annesiyle Rus askeri konuştu” notuyla eski tarihli videoyu aktaran paylaşım
Bu süreçte, “Ukrayna Görev Gücünde Gönüllü Olarak Yer Almak İstiyorum” seçeneğini barındıran yurt dışı görev gücü anketi ibaresini taşıyan görselin sosyal medyada dolaşıma sokulduğu görüldü (Günün Yalanları, belgenin gerçeği yansıtmadığını, Türkiye’nin Ukrayna’da askerî gücünün bulunmadığını aktarmıştı) (Konuyla ilgili bilgi talebine henüz bir geri dönüş alınamadı).
Bayraktar TB2’nin 2020 yılında Suriye’nin İdlib kentinde gerçekleştirdiği saldırı, Ukrayna’nın kullanımındaki TB2’lerin girişimi olduğu iddiasıyla kullanılmış.
Bir Ukraynalı yetkilinin “Rus güçler Çernobil’e girdi. Buradaki savaş sonucunda nükleer atık depolama tesisi yıkıldı.” şeklinde açıklama yaptığı iddiası da yanlış çeviri ürünüydü. Ukraynalı yetkilinin “tesis zarar görebilir” şeklinde açıklama yaptığı yönünde düzeltme geçildi.
Ukrayna Hava Kuvvetlerine ait Mig-29 ile Rus Hava Kuvvetlerine ait Sukhoi Su-30MK’nın Türkçemize “it dalaşı” olarak çevrilen “dogfight” olarak nitelenen hava savaşına ait olduğu sanılarak paylaşılan video aslında DCS olarak adlandırılan gerçekçi hava savaşı simülasyonundandı.
“Ukrayna Devleti’nin Patreon’dan destek topladığı” iddiasıyla paylaşılan Patreon hesabı The Return Alive Foundation (Повернись живим – (Come Back Alive olarak da çevrilmekte)) adlı sivil toplum kuruluşuna aitti.
Kiev Belediye Başkanı, eski dünya ağır sıklet boks şampiyonu Vitali Vladimiroviç Kliçko (Віталій Кличко), Kiev şehrini Rus işgaline karşı savunmayı sürdürdüklerini belirtse de, “Kiev belediye başkanı Vitali Klitschko ülkesi savunuyor” notuyla paylaşılan fotoğraf 2021 yılı Mart ayından.
Son süreçle ilişkilendirilerek paylaşılan tankları selamlayan çocukların yer aldığı fotoğraf (imzasını taşıyan) Dmitry Muravsky tarafından Facebook’ta (Дмитрий Муравский) “Savaş Çocukları” (ДЕТИ ВОЙНЫ) adlı klasörde 22 Mart 2016 tarihinde yayımlanmış.
2018 yılından olduğu ileri sürülen Avrupa Basınının kapaklarında yer verdiği yaralı kadın fotoğrafı, Wolfgang Schwan tarafından 24 Şubat 2022 günü Chuhuiv’deki Rus hava saldırısı esnasında kaydedilmiş.
Yaralı kadın fotoğrafının 2018 yılından olduğunu ileri süren paylaşım ve içerik görseli
Anadolu Ajansı söz konusu fotoğrafı “Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik askeri müdahalesi sırasında başkent Kiev dahil birçok kent vurulurken Ukrayna, 5 Rus savaş uçağını düşürdüğünü açıkladı. Kharkiv kentindeki bir apartman kompleksi zarar gördüğü saldırılarda yaralıların olduğu görüldü.” açıklamasıyla sunmuştu.
Güncel sanılarak paylaşılan fotoğraflar sırası ile Dmitry Serebryakov, Roman Pilipey, Ilya Varlamov, Brendan Hoffman tarafından 2014 yılı Ocak ayında Kiev’de Bağımsızlık Medyanı’nda meydana gelen protestolar esnasındakaydedilmiş.
“Kiev sokaklarına giren tanklara halk molotof kokteylleriyle saldırdı. Tanklar cayır cayır yandı.” notuyla sunulan görüntü, dönemin Ukrayna Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç’e karşı Kiev’de 2014 yılında düzenlenen protestodan…
Yeniçağ’ın 2014 yılından görüntüyü güncel olduğu iddiasıyla aktardığı haberi
Söz konusu video, 24 Şubat 2014 tarihinde Youtube‘e yüklenmiş.
Görsel: Altnews
Ukrayna Başkan Yardımcısının eşine ait olduğu iddiasıylapaylaşılan fotoğraf stok görsel sitesinden. Yarı başkanlık sistemiyle yönetilen Ukrayna’da Başkan Yardımcılığı pozisyonu bulunmuyor. Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy’in bir Başkan Yardımcısı yok. Ukrayna Hükümeti kabinesi Başbakan Shmyhal Denys ve 4 Başbakan Yardımcısından oluşuyor. 22 Ağustos 2021 tarihinde Ukrayna’nın bağımsızlığının 30. yıl dönümü törenlerinde Kiev’de kaydedilmiş.
Fotoğraftın Dinamo Kiev’in Ukraynalı oyuncularının silahlanarak Rusya’ya karşı direnişe katıldığını duyurduğunu yansıttığı iddiası doğru değil. FK Dinamo Kyiv kulübünde forma giyen futbolcularla fotoğraftakiler eşleşmiyor. Dinamo Kiev’in Ukraynalı futbolcuların Rus işgaline direnmek üzere silahlandıklarına yönelik bir açıklamalarına da rastlanamıyor. Teyit.org, fotoğrafın kaynağının gonor.group uzantılı “Гонор Київ” adlı Instagram profiline dayandığını tespit etmişti.
Rusya’nın Kakhova’daki füze saldırısına ait olduğu iddiasıyla paylaşılan video da eski tarihli ..
Gazze’den Tel Aviv’e fırlatılan füzelere ait olduğu iddiasıyla paylaşılan videonun sanal alemde ilk izlerine daha öncesinde rastlamak mümkün.
Hamas'ın bu ölçüde saldırı kapasitesinin bulunmadığı biliniyor.
“Kiev Hayaleti” olarak nitelenen savaş pilotu “iddiası” için kullanılan görsel güncel değil. 2019 Nisan ayında “Ukraynalı taktik pilotlar Fransız yaz kaskları LA 100’ü test ediyor.” başlığıyla sunulmuş (Eski Ukrayna Devlet Başkanı Petro Poroşenko da bu görseli 6 Rus uçağını düşürdüğü iddia edilen Mig-29 pilotuna dair paylaşımında kullanmıştı. “Kiev Hayaleti” (“Ghost of Kiev”) iddiasının bir “şehir efsanesi” olabileceğine yönelik theDrive.com’da yayımlanan kapsamlı incelemeye göz atabilirsiniz).
“Kiev Hayaleti” olarak nitelenen “Ukraynalı pilot iddiası” ile birlikte sunulan savaş pilotu fotoğrafı
CNN Türk’te “muhtemelen Kiev’den olduğu” iddiasıyla “uçak savar atışlarının yoğun şekilde yapıldığı geceye dair sıcak bir görüntü” ifadeleriyle aktarılan görüntü aslında “bilgisayar üretimli imgeleme” (“computer-generated imagery” – CGI) desteğiyle görsel efektle oluşturulan bir kayıt.
Rus paraşütçü birliklerin Kiev’e indiği ana ait olduğu iddiasıyla paylaşılan fotoğrafta havada paraşütçüler sanılan görüntünün sokaktaki ışıklandırma kaynaklı “mercek yansıması” (lens flare”) olduğu tespit edilmişti. Gökyüzündeki silüetlerin uçaksavar silahlarının izleri olduğu da ileri sürülmüştü. Ukrayna İçişleri Bakanı Danışmanı Anton Herashchenko da Kiev’de bir Rus çıkarma ekibinin konuşlandırıldığı yönünde yayılan bilgileri sahte olarak nitelendirmişti.
Ukraynalıların Rus ordusundan kaçışına dair film çekimine ait olduğu iddiasıyla paylaşılan kaydın Ukrayna ile bir ilgisi bulunmuyor. “Kiev’in ortasında çok inandırıcı profesyonel bir film çekildi. Sözde burada, Ukraynalılar Rus ordusunun saldırısından kaçıyormuş. Bu tür filmler Suriye için de çok yapılmıştı! Iraka’a da kitle imha silahları var diye müdahale edilmişti!” notuyla paylaşılan kalabalık bir insan grubunun filme alındığı ve işaret verildiği anda kalabalığın kameraya doğru kaçmaya başladığı video, orijinal adı Kaleidoscope Man olan Invasion Planet Earth adlı Simon Cox tarafından yazılan ve yönetilen düşük bütçeli bilim kurgu filmi çekiminden. Birmingham’da kaydedilen görüntü, 2013 yılında Youtube’de paylaşılmış.
Türker Ertürk’ün eski tarihli Birmingham’daki film çekimi kaydını Ukrayna ile ilişkilendirdiği paylaşımı (Görsel: Vaziyet)
Söz konusu çekimin farklı açılardan kayıtlarına Youtube’de rastlanabiliyor.
Fotoğrafta samuray kıyafetiyle kişi görülen kişi Japonya’nın Kiev Büyükelçisi Kuninori Matsuda değil, Ukrayna’nın Japonya’daki Olağanüstü Büyükelçisi ve Tam Yetkili Temsilcisi Sergiy Korsunsky. Ukrayna’nın Tokyo Büyükelçisi Sergiy Korsunsky söz konusu fotoğrafı Rusya’nın Ukrayna’yı işgal harekâtına başladığı 24 Şubat 2022 öncesinde 15 Şubat 2022 tarihinde “Ne için savaştığımızı biliyoruz, peki ya Rusya?” notuyla paylaşmıştı.
Karadeniz’deki Yılan Adası’nı koruyan 13 Ukrayna sınır koruma muhafızının Rus kuvvetlerinin açtığı ateş ile yaşamını yitirdiği iddiasının gerçeği yansıtmadığı anlaşıldı. Teslim olma talebinin reddedilmesinin ardından önce savaş gemisi daha sonra da savaş uçakları ile bombardıman altına alınan adayı korumakla görevli 13 askerin tamamının hayatını kaybettiği basına yansımıştı. Rus yetkililer ise adadaki 13 askerin ölmediğini belirterek, askerlerin gözaltında tutulduğuna ve hayatta olduklarına dair görüntüler yayımlamıştı. İlk açıklamanın ardından bilgi akışıyla birlikte Ukraynalı yetkililer, 13 askerin hayatta olduğunu ve Rus güçleri tarafından esir alındığını teyit etti. Ukrayna Donanması (ВМС ЗС України/Navy of the Armed Forces of Ukraine) sosyal medya hesabında 28 Şubat 2022 günü yapılan paylaşımda askerlerin hayatta oldukları doğrulanarak, ülkelerine dönmelerini umdukları aktarılmış.
Rusya’nın Ukrayna’da vakum bombası kullandığı iddiasıyla paylaşılan görüntü 2019 yılında Suriye’de kaydedilmiş.
2019 yılından görüntüyü 2022 yılındanmış gibi sunan paylaşım
Rusya’nın Ukrayna’yı işgal harekâtı esnasında yaralı makyajı yapılan Ukraynalıların rol aldığı sahte çekime ait olduğu iddiasıyla paylaşılan video 2021 yılında gerçekleşen bir dizi çekiminden. Ukraynalıları Rusya’nın saldırısı nedeniyle yaralı olarak göstermek adına makyaj yapılan kişiler, 2021 yılı Aralık ayında gerçekleşen Contamin adlı dizinin çekiminde rol alan oyuncular. Dizinin yapımcılığını üstlenen Daria Driuchenko, söz konusu videoyu TikTok profilinde 28 Aralık 2021 tarihinde “zombi filmi” notuyla paylaşmıştı.
Çeşitli tartışmalara konu olan Fransız yazar ve düşünür Bernard Henri Lévy’nin, güncel olduğusanılarakpaylaşılan Ukraynalı askerlerle görüntülendiği fotoğraf 28 Ocak 2020 tarihinde Donbass’takaydedilmiş.
Ukraynalıların Rus tankına el bombası fırlattığı ana ait sanılarak paylaşılan video Youtube’e yüklenen Airsoft oyunu kaydından alıntı.
Ukraynalıların ele geçirdikleri Rus tanklarını eBay’de sattıkları iddiasıgerçeği yansıtmıyor. eBay’de bir Rus tankı satış ilânı görülememekle birlikte, Rus T-72 model tankın satışa sunulduğu iddiasıyla birlikte aktarılan görselin 2010 yılından bu yana sanal alemde izine rastlanabiliyor.
Ukraynalıların ele geçirilen Rus tankının nasıl kullanılacağını aktaran video çekip sosyal medyada yayınladığı iddiasıyla aktarılan kayıt, Rusya-Ukrayna arasında çatışmalar başlamadan önce Nastya Tuman (Настя Туман) adlı içerik üreticisi tarafından TikTok’ta “Zırhlı personel taşıyıcı CHPEK😎🤪 nasıl çalıştırılır” notuyla paylaşılmış (Videodaki zırhlı araç bir personel taşıyıcısı (ZPT), tank değil).
“Rus askerine karşı dik duran 8 yaşındaki Odessalı kız” vurgusuyla paylaşılan fotoğrafta görülen kişi aslında İsrail askerine tepki gösteren (kaydın gerçekleştirildiği 2012 yılında 11 yaşında olan) Filistinli aktivist Ahed Tamimi idi.
Ukrayna’da “hareket eden ölüleri” içerdiği iddiasıyla paylaşılan video, Avusturyalı “Fridays for Future” adlı aktivist grubun Avusturya’nın iklim değişikliği ile mücadele konusunda izlediği politikayı Viyana’da protesto ettiği 4 Şubat 2022 tarihli gösteriden.
Fotoğraftaki kadın, iddia olunanın aksine Rus kuvvetleri tarafından uçağının düşürülmesinin ardından hayatını kaybeden Ukrayna’nın ilk kadın savaş pilotu değil, “üniformalı güzellikler yarışmasının kazananı” Olesya Vorobey. Ukrayna’nın ilk kadın savaş pilotu olduğu belirtilen Nadiya Savchenko, hâlâ hayatta ve politik kariyerini sürdürmektedir (Söz konusu fotoğrafın ve başka bir fotoğrafın Natasha Perakov’a ait olduğu iddiasıyla paylaşıldığı görülüyor).
Ukrayna’nın ilk kadın savaş pilotunu yanlış aktaran sosyal medya paylaşım örneği
Olesya Vorobey
Macar gazeteci Petra Laszlo’nun 8 Eylül 2015 tarihinde Macaristan-Sırbistan sınırında Suriyeli mülteci kızı tekmelediği ana ait fotoğraf Ukrayna ile ilişkilendirilerek paylaşılmıştı.
2015 yılında Suriyeli sığınmacılara tekme atan, çelme takan MACAR gazetecinin UKRAYNAlı olduğu asparagası da dolaşıma sokulmuştu.
Görüntüdeki 4 yaşındaki çocuğun Ukrayna-Polonya Sınırını elinde pasaportu, oyuncakları ve bir kağıda yazılı telefon numarasıyla tek başına geçtiği iddiası doğru değildi… Elinde sırt çantası ve oyuncağı, üzerinde kapüşonlu ceket ve başlığıyla ağlayarak görüntülenen 4 yaşındaki çocuğun, Polonya-Ukrayna sınırını geçerken yanında annesi ve büyükannesi bulunuyormuş. Polonya’nın Sınır Muhafaza (Straż Graniczna) birimi, iddia edilenin aksine çocuğun sınırı tek başına geçmediğini ve ailesiyle birlikte olduğunu duyurmuştu.
Ukrayna Savunma Bakanlığı, Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy’nin sözlerine yer veren, NATO’ya yönelik “hava sahasını kapatın, biz kaybedersek siz de kaybedersiniz” çağrısıyla Olias Barco (yönetmen) – Jean-Charles Levy (yapımcı) işbirliğinde hazırlanan Paris’in bombalandığını gösteren CGI içeren bir video paylaşmıştı.
Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy’nin sözlerine yer veren, Eyfel Kulesi yakınlarındaki patlamalarla havadan saldırıya uğradığını gösteren söz konusu video:https://t.co/0vTL4MFm8Apic.twitter.com/8pyHbJXbyP
9 Mart 2022 günü Rusya ordusu tarafından bir süredir askerler tarafından kullanıldığı iddiasıyla vurulan Mariupol’daki çocuk / doğum hastanesinden tahliye edilirken yaralı olarak görüntülenen hamile Marianna Podgurskaya’nın (Vishegirskaya) rol yaptığı iddiası sosyal medyada dolaşıma sokulmuştu.
Rus ordusu, aralarında bir çocuğun da bulunduğu üç kişinin ölümüne yol açan Mariupol’daki hastaneye yapılan saldırının Ukrayna tarafından sahnelenen bir provokasyon olduğunu ileri sürmüştü. Twitter, Rusya’nın Londra Büyükelçiliği’nin bu iddiayı aktaran tweetini asılsız aktarımı nedeniyle silmişti.
Rusya’nın vurduğu Mariupol’deki doğum hastanesinden kaçış görüntüleriyle savaşın simgelerinden biri haline gelen Ukraynalı sosyal medya fenomeni Marianna Podgurskaya’nın bebeğini dünyaya getirdiği teyit edildi. Doğum sonrası fotoğrafları haber sitelerinde paylaşıldı (Doğumu ve fotoğrafları, Marianna Podhurskaya’nın bir yakını vasıtasıyla doğruladık). AP’den Evgeniy Maloletka, Mariupol’daki hastanede kaydettiği fotoğrafları Instagram hesabında paylaşmıştı. Podgurskaya, sosyal medya hesabında Rus işgali öncesinde hamileliğinin ileri aşamalarına ait fotoğraflara yer vermişti. Marianna’nın İzmir’de yaşayan teyzesi Tatiana Lıubchenko, yeğeninin Türkiye’ye getirilmesi için yetkililerden destek istemişti.
Öte yandan, Rus Büyükelçiliğinin “uzun süredir faal olmadığını” ileri sürdüğü hastanenin 2 Mart 2022 tarihinde faaliyetlerini sürdürmek için “yakıt desteği” talebinde bulunduğu görülüyor.
Rus ordusu tarafından Mariupol’daki hastaneye yapılan saldırının ardından sedyede taşınırken görüntülenen hamile KADIN ve BEBEĞİ YAŞAMINI YİTİRMİŞTİ!
Fotoğraf: AP / Evgeniy Maloletka
Ukrayna’nın Mariupol kentinde Türklerin sığındığı cami -çatışma bölgesinin yakınında olsa da- Rus ordusu tarafından vurulmamış. Mariupol Kanuni Sultan Süleyman Camii Dernek Başkanı İsmail Hacıoğlu, caminin isabet almadığını, 700 metre yakınına bomba düştüğünü, 4 katlı, betonarme ve çok sağlam bir yapı olan camide Türk vatandaşlarının ve yakınlarının bulunduğunu belirtmişti.
9 Ekim 2018’de Kazakistan’daki Baykonur Uzay Üssü’nde soyuz roketinin taşınırken görüntülendiği fotoğraf montajlanarak “Ukraynalı çiftçi Soyuz roketini çaldı” gibi notlarla paylaşılmıştı.
(Rus ve Ukrayna taraftarlarının birbirlerinisuçladığı) Firar etmesini önlemek için anti tank silahıyla direğe ayak bileğinden zincirlenmesinin ardından donarak yaşamını yitirdiği belirtilen askerin hangi ordudan olduğunu (ya da ölüm sebebini ve tarihini) mevcut bilgiler ışığında tespit etmek mümkün değil.
(Rus ve Ukrayna taraftarlarının birbirlerini suçladığı) Firar etmesini önlemek için anti tank silahıyla direğe ayak bileğinden zincirlenmesinin ardından donarak yaşamını yitirdiği belirtilen askerin hangi ordudan olduğunu mevcut bilgiler ışığında tespit etmek mümkün değil. pic.twitter.com/MCLDxOSRul
Vücudu siyah bir torbanın içindeyken sigara içen bir erkeğin ve beyaz bir binanın dışında turuncu bir kamyonun arkasına ceset torbalarını yerleştiren iki kişinin görüldüğü videonun Ukrayna’nın işgaliyle ile bir ilgisi bulunmuyor. Söz konusu video, koronavirüsün tüm dünyaya yayıldığı ilk dönemlerde salgın nedeniyle yaşamını yitirenlerin naaşlarının yüklendiği sanılan araçta bir kişinin sigara içtiği iddiasıyla da paylaşılmıştı. Bahsi geçen görüntü, Хаски (“Husky”) adlı Rus rapçinin klibinin çekimlerinden.
Rusya’nın Cenevre’deki diplomatik misyonunun Twitter hesabından, Ukrayna ve Nazi bayraklarının yan yana yer aldığı görsel paylaşılıp akabinde silinmiş. Görüntü, Nazi Almanyasının işgal sürecinde 1942 yılında Ukrayna’dan yerel takımlar ve Wehrmacht takımı arasında düzenlenen futbol şampiyonasını konu edinen Maç (Матч) adlı filmin Harkov’da 2011 yılında gerçekleştirilen çekimlerinden (Stopfake, 2014 yılında görselin gerçek bağlamını aktarmıştı).
“Zemine saplanan patlamamış roket” olduğu iddiasıyla paylaşılan görsellerin kullanılmış roketin kuyruk kısmına ait olduğuna dair Arda Mevlütoğlu‘nun açıklaması şu şekildeydi:
“Bugün sıkça paylaşılan bu görüntüdeki, patlamamış bir roket değil. BM-30 Smerç çok namlulu roket sisteminden ateşlenen, ön kısmında bombacıklar taşıyan roketin kuyruk kısmı. Roket hedefe yaklaşırken bombacıkları bırakıyor, yakıtı bitmiş kuyruk kısmı da süratle yere saplanıyor.
Fotoğraftaki muhtemelen 9M55 tipinde bir roket. Harp başlığı tipine göre farklı modelleri var. 70km menzilli ve 72 adet bombacık taşıyor. 9M5XX şeklinde 90km menzilli yeni nesil roketler de var. Dış görünüşten ayırt etmek güç. https://en.missilery.info/missile/smerch
Benzer görüntülere Suriye, Gürcistan, Dağlık Karabağ ve Donbas’ta da tanık olmuştuk.”
Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy’in ABD Kongresi’ne yaptığı konuşmada kıyafetindeki “demir haç” (Cross pattée / croix pattée) simgesi, sanılanın aksine Nazi sembolü değil, Ukrayna silahlı kuvvetlerinin amblemiydi.
Ukrayna Silahlı Kuvvetleri Amblemi
Ukrayna ile ilişkilendirilerek paylaşılan, traktörün savaş uçağını çektiği fotoğraf, 2011 yılında Hırvatistan’ın başkenti Zagrep’te çekilmiş. Uçağın kuyruk bölümünde Hırvat ordusunun simgesi görülebiliyor.
Fotoğraf: MORH
Ahmet Maranki de “sahte Ukrayna Rusya saldırısı” olarak nitelediği bu sürece dair HAARP, suni radyo dalgaları, elektromanyetik radyasyon, ağır metal ve zehirli asit yağmuru, yapay meteorolojik hareketler, Ukrayna’daki biyolaboratuvarlar, mikrop üretim deneyleri gibi başlıkları sıraladığı komplo teorisi kombosu içerikli paylaşımı sosyal medya kullanıcılarının tepkisini çekmişti.
Uluslararası Uzay İstasyonu’nda giydikleri sarı (ve mavi) renkli tulumlar Batı medyasında Ukrayna’nın işgaline karşı tepki mesajı olarak yorumlanan Rus kozmonotlar kıyafetlerinin Ukrayna ile bir ilgisinin bulunmadığını belirterek “uzayda da olsak Başkanımız ve halkımızla birlikteyiz” ifadelerini kullanmıştı. Rus yetkililer, uzay görevi için aylar önce hazırlanan üniformalar için “bazen sarı sadece sarıdır” açıklamasında bulunmuştu.
18 Mart günü Kazakistan’daki Baykonur Uzay Üssü’nden bir Soyuz MS-21 ile uzaya fırlatılan Rus uzay ajansına bağlı (Roscosmos) kozmonotlar Denis Matveyev, Sergey Korsakov ve Oleg Artemyev, mezun oldukları Moskova Devlet Teknik Üniversitesi renklerine atıfla bu rengi seçtiklerini belirtmişti. Bahsi geçen kozmonotlar daha önce gerçekleştirdikleri (2014’teki 39/40 gibi) benzer seferlerde de bu renkte kıyafetler giymişti.
Rusya Savunma Bakanlığı 19 Mart günü Kinzhal adlı hipersonik füzeyle Ukrayna’da silah ve yakıt deposunu yok ettiğini açıklamıştı. Anılan saldırıya ait olduğu sanılarak paylaşılan video, söz konusu saldırıdan çok daha önce sosyal medyada paylaşılmıştı.
Volodimir Zelenskiy’in Emmanuel Macron ile 9 Aralık 2019 tarihli fotoğrafına Vladimir Putin’in montajlanmasıyla, Zelenskiy’in Putin’in arkasından eliyle barış / zafer / kulak işareti yapıldığı algısı oluşturulmuştu.
Başarısız montaj içeren görsel
V. Putin’in sahnedeki V. Zelenskiy’i gülerek izlediği anı yansıttığı sanılarak paylaşılan video, (2002 ve 2006 yıllarında kaydedilen) 2 farklı videonun birleştirilmesiyle oluşturulmuş. 2006 yılındaki kayıtta Putin sahnede Zelenskiy’i izlemiyordu.
V. Putin'in sahnedeki V. Zelenskiy'i gülerek izlediği anı yansıttığı sanılarak paylaşılan video, 2 farklı kaydın birleştirilmesiyle oluşturulmuş.
Ukrayna Savunma Bakanlığı, Herson bölgesinde ‘4 Rus saldırı helikopterinin imha edildiğini iddia ettiğipaylaşımda Arma 3 savaş simülasyonu oyunundan alıntı görüntüyü kullanmıştı.
Ukrayna’da savaşta ölen Rus askerleri için Rusya’nın Surgut şehrinde kazılan mezarları yansıttığı iddiasıyla paylaşılan video Rusya’nın işgal harekâtından aylar önce kaydedilmiş. Mezarlar 2021 yılında Surgut kentinde kışın gözlemlenen soğuk havalara hazırlık olarak kazılmış. Yetkililer, kışın toprakların iki metre ya da daha fazla derinlikte donmasıyla birlikte mezar kazmanın zorlaşmasıyla Surgut’ta her yıl sonbahar aylarında 600 mezarın kazılarak hazırlandığını, 2021’de açılan mezar sayısının da diğer yıllara göre anormal olmadığını aktarmıştı.
Rusya’da McDonald’s şubesi yerine Vanya Amca’nın açıldığı ana ait bir kaydı yansıttığı sanılarak sosyal medyada paylaşılan video 3 boyutlu dijital içerikler hazırlayan Mazur Gleb’in tasarımı.
1999 yılında başlayan 2. Çeçen-Rus Savaşı’nı konu edinen 2014 yapımı Fransız drama filmi “Arayış” (“The Search”) adlı filmden bir sahne, Ukraynalı askerlerin Çeçenya’da acımasızca sivilleri öldürdüğü anı yansıttığı iddiasıyla da servis edilmişti.
“Ukraynalı pilotlar radardan kaçınmak için o kadar alçaktan uçuyorlar ki, bu savaş uçağı hava görevlerinden birinde yolda bir sokak levhasını topladı” notuyla paylaşılan görsel gerçek; ancak 2020 yılında kaydedilmekle birlikte Rusya-Ukrayna savaşıyla bir ilgisi bulunmuyor. Görseldeki ilk kare, Ukrayna Hava Kuvvetleri’ne ait Sukhoi Su-27 savaş uçağının 27 Ağustos 2020 tarihinde Ukrayna’da gerçekleştirdiği ani taktik iniş tatbikatı esnasında bir trafik işaretine çarptığı anı yansıtıyor.
Rusya’nın, Ukrayna’nın savaş esirlerine yönelik tavrını kötülemek için propaganda videoları hazırlanması talimatı verdiği iddiasıyla Anonymous (@YourAnonNews) tarafından paylaşılan belgedeki imzanın sahte olduğu tespitedilmişti.
Görsel: David Puente
Kiev yakınlarındaki Bucha kentinde elleri bağlı şekilde infaz edilmiş ceset görüntülerini şüpheli bulanların iddiasının aksine videodaki cesetlerden biri elini hareket ettirip ve kamera geçer geçmez kalkıp oturmuyor. Kötü kaliteli videoda, aracın ön camındaki su damlasının hareketi ve yan aynadaki görüntünün perspektif kaynaklı değişimi yanlış yorumlanmış (NYT’nin uydu görüntüleri üzerinden gerçekleştirdiği analiz, Rusya’nın iddiasının aksine, Bucha’da infaz edilen sivillerin cesetlerinin Rus birlikleri kentten ayrılmadan önce de görüntülendiğini ortaya koymuştu).
Kiev yakınlarındaki Bucha kentinde elleri bağlı şekilde infaz edilmiş ceset görüntülerini şüpheli bulanların iddiasının aksine videodaki cesetlerden biri elini hareket ettirip ve kamera geçer geçmez kalkıp oturmuyor. Kötü kaliteli videoda ön camdaki su damlası yanlış yorumlanmış. pic.twitter.com/BKfKFf5Vvr
İsrail’in 2021 yılında Gazze’de uluslararası basın kuruluşlarının ofislerinin bulunduğu binayı füzeyle vurduğu ana ait video Rusya-Ukrayna savaşı ile ilişkilendirilerekpaylaşılmıştı.
İsrail ordusu, The Associated Press (@AP) ve Al Jazeera (@AlJazeera) gibi uluslararası basın kuruluşlarının ofislerinin yer aldığı Gazze'deki binayı savaş uçaklarıyla 15 Mayıs 2021 tarihinde bombalayarak yıkmıştı. pic.twitter.com/pji5nOSa4n
Askerî üniformalı iki kişinin bir mankeni bantladığı görülen video Ukrayna’da sahte ceset hazırlama videosu olduğu sanılarak paylaşılsa da aslında Rusya’nın St. Petersburg şehrinde 20 Mart 2022 günü çekimi gerçekleştirilen bir dizinin setindendi.
Rusya’nın Karadeniz filosunun amiral gemisi Moskova’nın vurulduğu ana ait olduğu iddiasıyla paylaşılan video aslında Norveç Donanması’nın 2013 yılında tatbikat amaçlı kendi gemisini vurduğu ana ait.
Ölü bir kadın cesedinin yanında ağlarken görülen sarışın kız çocuğunun yer aldığı fotoğraf Ukrayna-Rusya savaşından değil, 2. Dünya Savaşı sürecinde Barbarossa Harekâtı’na karşı Sovyetler Birliği’nin savunmasını konu edinen 2010 yapımı “Brest Kalesi” (“Brestskaya Krepost“) adlı filmden bir sahne.
İlgili sahne aşağıdaki bağlantıdaki film kaydından 53:53’te izlenebilir.
Rus güçlerinin Mariupol’u ele geçirdikten sonra, Rusya Federasyonu bayrağından önce Sovyetler Birliği bayrağı diktiği anı yansıttığı iddiasıyla paylaşılan fotoğraf güncel değil 2015 yılındandı.
Rus ve Ukraynalı kuvvetlerin Donbas’ta gece giriştiği çatışmaya ait sanılarak paylaşılan video, Suudi Arabistan ordusunun 2018 yılında düzenlediği bir tatbikattan.
Time Dergisi’nin Vladimir Zelenskiy’in resmine ve V ve Z harflerini kullanmayı reddettiğini belirttiği bir başlığa yer verdiği bir kapağı mevcut değil. Kapak görseli dijital müdahale ile oluşturulmuş.
ARMA 3 adlı oyundan video kayıt, Bayraktar TB2 SİHA ile Rus ordusunun Admiral Makarov firkateynini vurduğu anı yansıttığı sanılarak paylaşılmış.
Rusya’nın Kinzhal adlı hipersonik füzesiyle Ukrayna’da bir silah deposunun patlatıldığı anın kaydı sanılarak paylaşılan video görsel efektle oluşturulmuş. Video, Youtube kanalında ve TikTok profilinde benzer görsel efekt içeren videolar paylaşan InsanePatient2 mahlaslı dijital tasarımcı tarafından hazırlanmış.
Rus askerî konvoyuna Ukrayna kuvvetlerinin saldırı anına ait sanılarak paylaşılan video Pavel Osadchiy adlı CGI uzmanı tarafından hazırlanmış.
Ukrayna Savunma Bakanlığı sosyal medya hesaplarında, Ruslar tarafından diri diri gömülerek işkenceyle öldürülmüş kurbanlara ait olduğu iddiasıyla paylaşılan dişlerin, yerel bir dişçideki hastalara ait olduğu anlaşılmış.
Arma-3’ten alıntı kayıt “Rus hava kuvvetlerinin Ukrayna hava savunma sistemlerine karşı saldırı görüntüleri” olduğu iddiasıyla paylaşılmış.
Ukrayna’nın Herson bölgesinde, Rus güçlerinin kontrolü altındaki Kakhovka (Kakhovskaya) Hidroelektrik Santrali bombalandığı anı yansıttığı iddiasıyla paylaşılan video güncel değil.
Ukrayna’nın Herson bölgesinde, Rus güçlerinin kontrolü altındaki Kakhovka (Kakhovskaya) Hidroelektrik Santrali bombalandığı anı yansıttığı iddiasıyla paylaşılan video güncel değil. pic.twitter.com/7d8xeLE2ng
Ukraynalı sanatçı Anna Khanina’nın Lullaby adlı parçasının klibinin çekiminden görüntü Ukrayna’da sahte savaş videoları çekildiği iddiasıyla paylaşılmış:
Ukraynalı sanatçı Anna Khanina’nın Lullaby adlı parçasının klibinin çekiminden görüntü Ukrayna’da sahte savaş videoları çekildiği iddiasıyla paylaşılmış:https://t.co/BMCV8S65wXpic.twitter.com/wQIojwina7
