Türkiye’de ve dünyada hem bireysel hem de kurumsal yatırımcılar tarafından yaygın olarak kullanılan bir yatırım stratejisi olan açığa satış işlemine değineceğiz.
Soner Yalçın’ın Odatv’de yayımlanan “Gözetleyeni kim gözetleyecek” başlıklı 8 Aralık 2022 tarihli yazısında yer verdiği açığa satış hakkındaki yanlış aktarımda bulunmuştu.
Yalçın’ın yazısından ilgili bölüm şu şekilde:
“Borsada, kısa vadede pozisyon elde etmeye/bir varlığı ileri tarihte daha ucuza geri alma beklentisiyle sahip olmaya “shorting” denir. Borsada “kumar” oynayarak para kazanan bir takım kişiler, risk fonu yoluyla shorting yapar. Örneğin:
Değer kaybedeceğini anlayınca ya da içeriden bilgi alınca şirketin hisse senedini alır. Hisse senetleri düşünce hemen ellerindekini hızlıca çıkarır. Panikle hisseler dibe vurunca bu kez hisseleri toplayarak şirketi ele geçirir!
İşte geçen yıl Wall Street ağababaları, GameStop hisselerine bunu yapmak istedi. Fakat ilk kez oyuna getirildi.
Akbabalar, GameStop hisselerinin piyasanın çok altına düşeceğini sanırken, pek çok küçük yatırımcı sosyal medya platformu Reddit üzerinden kurulan bir forumla oyunu bozdu. 3 dolar seviyesine kadar gerileyen GameStop hisselerini alımlarla 470 dolar seviyesine kadar artırdı!
Sonra ne oldu dersiniz?
★★★
Yıllardır shorting yapan…
Yıllardır şirketleri ele geçiren…
Hatta 2008 krizine sebep olan…
Wall Street akbabaları, küçük yatırımcıların oyununa gelince feryadı bastı; devleti göreve çağırdı. Küçük yatırımcıların bir araya gelip kendilerini kandırmasını yasaklattı.
Neoliberalizm budur.
Neoliberalizmin devlet anlayışı budur.
Neoliberalizmin yapısal sorunu budur.
Umarım… Bir avuç insanın yan yana gelip örgütlü hareket ederek neleri başardığını bir gün gelir halkımız da siyasette anlar.
Gözetleyeni asıl kimin gözetlediğinin farkına varır…
Bu yazıma nokta koyarken borsa “kızardı” çok küçük oyuncuyu yaktılar yine…”
Soner Yalçın açığa satış işleminin genel mahiyetini ve prosedürlerini yanlış aktarmış. Finansal piyasalarda kullanılan bir stratejisi olan açığa satış işlemi Soner Yalçın’ın ileri sürdüğü gibi kumar benzeri bir işlem değildir. Aksine, açığa satış finansal piyasalarda sağlıklı fiyat oluşumuna katkı sunar. Açığa satış işlemi için hisse senedi değer kaybedeceğini anlaşılınca satın alınmaz, düşünce de hemen elden hızlıca çıkarılmaz.
Detaylandıralım…
Açığa satış, yatırımcının elinde olmayan bir finansal varlığı satmasıdır.
Borsa İstanbul’un (BIST) aktardığı tanıma göre “açığa satış işlemi, sahip olunmayan sermaye piyasası araçlarının satılmasını ya da satışına ilişkin emrin verilmesini ifade eder.” (Satışa ilişkin takas yükümlülüğünün ödünç alınan sermaye piyasası araçları ile yerine getirilmesi de açığa satış sayılmaktadır).
Kısa pozisyon alma ile açığa satış -özünde fiyat düşüş beklentisiyle girişilen- farklı yatırım stratejileridir. “Fiyatların düşeceği beklentisiyle yapılan mal veya menkul değer satışı”, yani kısa pozisyon almak İngilizce “short position” olarak tanımlanır. “Yatırımcının sahip olmadığı menkul kıymetleri satışı”, yani açığa satış ise “short sale” ve “shorting” olarak nitelenir.
Bir varlığın değerinin düşeceği ve gelecekte daha düşük bir fiyattan satın alınabileceği değerlendirildiği durumda bu işleme başvurulur.
Yatırımcılar bir finansal varlığı sahip olmadan önce satarak, daha düşük bir fiyata geri almayı umarak kâr elde etmeyi amaçladığı bu işlemi, düşen piyasa fiyatlarından istifade etmek veya piyasa düşüşlerine karşı korunma (hedge) amacıyla kullanılır.
Açığa satışa farklı varlıklar konu edilebilir. Bu varlıklar arasında hisse senedi, vadeli işlem sözleşmesi, döviz veya emtia bulunabilir.
Bazı piyasalarda ve varlık sınıflarında açığa satış işlemleri sınırlamalara tabi tutulabilir veya yasaklanabilir (Borsa İstanbul’da işlem gören varantlarda, sertifikalarda, sahipliğe dayalı kira sertifikalarında, gayrimenkul yatırım fonlarında ve girişim sermayesi yatırım fonlarında, gayrimenkul sertifikalarında açığa satış işlemi yapılamaz. “Açığa Satış İşlemlerine Konu Olan Menkul Kıymet Listesi” BIST tarafından yayımlanır).
Açığa satış işlemi, Türkiye’de ve dünyada organize borsalarca düzenlenir.
Ülkemizde BIST, açığa satış işleminin yapılabilmesi için şartları belirlemiştir.
Açığa satış işlemi yapan yatırımcı, ilgili finansal varlığı önce ödünç alır ve daha sonra bu varlığı düşük bir fiyata satmayı planlar. Fiyatlar düştüğünde, daha düşük bir fiyattan satın alarak ödünç aldığı varlığı geri verir ve aradaki fark kadar kâr eder.
Bir varlığın fiyatının düşeceğini düşünen yatırımcılar tarafından kullanılan açığa satış işlemi şu şekilde gerçekleşir:
Ödünç Alma: Yatırımcı, bir aracı kurumdan ödünç olarak bir finansal varlık alır (Bu varlığı ödünç alabilmesi için bir aracı kurumla anlaşma yapar).
Satış: Yatırımcı, ödünç alınan varlığı piyasada satar.
Geri Alış: Yatırımcı, daha sonra bu varlıkları daha düşük bir fiyattan satın alır.
Geri Verme: Yatırımcı, ödünç aldığı varlığı satın alıp ilgili aracı kuruma geri verir. Bu işlem sonunda yatırımcı, fiyat farkı kadar kâr veya zarar edebilir.
Açığa satış işleminin faydaları şunlardır:
Yatırımcının, bir varlığın fiyatının düşeceğine inanması durumunda kar elde etmesini sağlar.
Piyasadaki likiditeyi artırır.
Yatırımcılara, farklı yatırım stratejileri kullanma imkanı sunar.
Riskli bir yatırım stratejisi olan açığa satış işleminin başarılı olabilmesi için varlığın fiyatının düşmesi gerekir.
Menkul kıymetin fiyatı, yatırımcının satmasından ve geri satın almasından sonraki süre içinde düşerse, yatırımcı kâr elde eder. Kâr, satış fiyatı ile satın alma fiyatı arasındaki farktır (varsa ödenen faizin ve komisyonun da düşülmesi gerekir).
Eğer varlık fiyatı yükselirse, yatırımcı zarar eder.
Açığa satış işleminin başlıca riskleri şunlardır:
Yatırımcının, varlığın fiyatının yükselmesi durumunda zarar etmesi mümkündür.
Açığa satış işlemi, yüksek kaldıraçlı bir işlemdir. Bu nedenle, küçük bir fiyat hareketi bile yatırımcının büyük zarar etmesine neden olabilir.
Açığa satış işlemi, piyasada manipülasyona neden olabilir.
Bu nedenlerden ötürü açığa satış işlemleri, piyasa koşulları ve yatırımcının risk toleransına göre dikkatlice düşünülmesi ve gerçekleştirilmeden önce risklerin iyi değerlendirilmesi gereken bir stratejidir.
