Sarıkamış’ta 90 Bin Askerimizin “Tek Kurşun Atmadan” Donarak Şehit Olduğu İddiası Doğru Değil
Enver Paşa’nın maceraperestliği yüzünden 90 bin askerimizin Sarıkamış Harekâtında tek kurşun bile atmadan soğuktan donarak şehit olduğu iddiası yaygın şekilde topluma nüfuz etse de gerçeği yansıtmamaktadır. “Ordunun hiç savaşmadan 90 bin zayiat verdiği” ya da başka bir deyişle “tek kurşun atmadan 90 bin şehit verildiği” iddiası da asparagastır.
Birinci Dünya Savaşı’nın Rusya cephesinde 22 Aralık 1914-15 Ocak 1915 tarihleri arasında gerçekleştirilen Sarıkamış Harekâtında yaşanan trajedi, Enver Paşa’nın 93 Harbi’nde kaybedilen Kars, Batum, Artvin ve Ardahan’ı da geri alıp Kafkasya’ya yönelmek amacıyla Allahuekber Dağları üzerinden Sarıkamış’a doğru harekete geçme emri vermesi ardından gerçekleşmişti. Donarak şehit olan binlerce askerlerin varlığı konusunda şüphe yoktur. Ancak, şehit sayısı üzerinde ihtilaf vardır. Sarıkamış’ta can veren asker sayısı aslında 90 binin altındadır (Her birini saygı ve minnetle anıyoruz).
Ordunun toplam muharip mevcudu, esir verilen askerlerin sayısı, savaştan dönen askerlerin sayısı ve hayatını donarak ya da savaşarak kaybeden askerlerin adedi gözetildiğinde, 90 bin kişilik bir kaybın oluşması aritmetik olarak mümkün değildir.
- Ordunun toplam mevcudu ve kaybına dair kaynaklardaki veriler şu şekilde:
- Sarıkamış muharebelerine katılan 3. Ordu’nun mevcudu Birinci Dünya Savaşı’nın ilk aylarında 118 bin, muharip asker sayısı da 75 bin kadardı.
- TSK internet sitesinde Sarıkamış Harekâtı’nın 93’üncü yıldönümü nedeniyle yayımlanan değerlendirmede Türk ordusunun ileri sürüldüğü gibi 90 değil, 60 bin, Rusların ise 30 bin zayiat verdikleri; Rusların Türklerden 200 subay, 7 bin eri esir, 20 makineli tüfekle 30 topu ganimet olarak aldıkları belirtmişti.
- 3. Ordu Kumandanı Hafız Hakkı Paşa 23 Ocak 1915 tarihli telgrafıyla Harbiye Nezareti’ne muharebelerde şehit düşenler hariç, hastalıklar ve donma vakaları yüzünden son bir ayda 30 bin askerin şehit olduğunu resmen rapor etmişti (Aynı Hakkı Paşa tüm hatalardan Enver Paşa’yı sorumlu tutarak günlüğünde “Ah Enver! Ah! Bu kış seferini ta’cil etmek (hızlandırmak), sonra da bu parlak taarruzda 9. Kolordu’yu dörtnala kaldırmakla yüz bin masumun kanına girdin! Allah seni affetsin (3 Kânunsanî-16 Ocak 1915)” demiştir. Bozgundan önce ise tam zıt mahiyette şu satırları kaleme almıştır: “Binaenaleyh ordu sür’atle taarruz etmeli ve behemahal şu bir-iki ay içinde, yani memleket erzakı bitmeden Kars-Ardahan- Batum’u zapta çalışmalıdır. Tarafeyn (iki taraf) ordularının vaziyetince bu pek kabildir… Napolyon’un aç ve çıplak askerlerine İtalya’yı gösterdiği gibi biz de Kafkasya’ya girmeliyiz” (Murat Bardakçı (2014). Hafız Hakkı Paşa’nın Sarıkamış Günlüğü, Türkiye İş Bankası Yayınları)).
- Rus Kafkas Ordusu Kurmay Başkanı General Yudeniç’in günlüğüne göre Osmanlı Ordusundan esir düşen askerlerin sayısı, yaklaşık 200’ü subay olmak üzere 20 bin kadardı.
- Karların baharda erimesinin ardından şehit cenazelerinin sağlık açısından risk oluşturması üzerine Ruslarca defin işlemleri başlatılır. Bahse konu işlemler sonucunda Rusların Kars Askerî Dairesi’nce General Yudeniç’e 18 bini Sarıkamış civarında olmak üzere toplam 23 bin şehidin defnedildiği raporlanmıştır (Şehit düşenlerin toplam sayısının Rus kaynaklarda belirtilen Ruslarca toprağa verilen 23 bin kişiden fazla olması gayet normaldir).
Tarih Dergi, şehit sayısına dair şu dökümü sunmuştu:
“Kuşatma harekâtına katılan 3. Ordu’ya bağlı birliklerin insan ve silah mevcudu, 11, 10 ve 9. kolordular olmak üzere 94 tabur, 75.660 muharip er, 37.000 muharip olmayan er, 73 ağır makineli tüfek ve 218 toptu. 112.660 ere, 11. Kolordu’ya verilen 6.000 ikmal eri de eklenirse 118.660 rakamına ulaşılır. Kafkas ordusunda takriben 100.000 piyade, 15.000 süvari ve 250 top vardır. Harekât sonrası, 14 Şubat 1915’te hayatta kalan asker sayısı 42.000’dir. Toplamda 118.660 – 42.000 = 76.660 erden haber alınamamıştır. Rusların 7.000 esir aldıkları belirtilmektedir. Böylece 69.660 rakamına ulaşılır. Genelkurmay, köylere sığınan ve çetelere katılanlar için yaklaşık 15.000 rakamını vermektedir. Böylelikle, Sarıkamış harekâtında hayatını kaybedenlerin sayısı için yaygın olarak bilindiği gibi 90 bin kişiye değil, 55 bin rakamına ulaşılır. “
Donarak hayatını kaybeden 90 bin şehit iddiası 9. Kolordu Komutanlardan Kurmay Yarbay Şerif Köprülü İlden’in (Köprülü Şerif olarak da bilinir) anılarına dayanmaktadır. Ruslara esir düştükten sonra mübadele ile ülkemize döndükten sonra 1922’de yazdığı “Sarıkamış İhata Manevrası ve Meydan Muharebesi” adlı kitapta bu tür abartılı iddialara yer vermiştir. Söz konusu kitabın “Ankara’daki idareye yaranmak için” hazırlandığı belirtilmektedir. Murat Bardakçı’nın deyimiyle bu iddialar “1920’li senelerin siyasi gereklerinin neticesi”dir. Yani, 1920li yıllarda yurda dönmemesi için Enver Paşa’nın eleştirilmesinin prim ettiği bir zamanda göze girmek için yazılan, taraflı ve kasıtlı bir eser.
“Ordunun hiç savaşmadan 90 bin zayiat verdiği” ya da başka bir deyişle “tek kurşun atmadan 90 bin şehit verildiği” iddiası da asparagastır. Savaşa bizzat katılan General Maslofki’nin Türkçeye de çevrilen eserine göre Rus ordusunun Sarıkamış’taki toplam zayiatı 20 bini Türkler tarafından vurularak öldürülen, yaralanan ya da hastalanan, 9 bini ise donarak ölen olmak üzere 29 bin civarındadır. 29 bin Rus askerinin Türk askerlerinin tek kurşun atmadan öldürülmesi haliyle imkânsızdır.
Özetle, Sarıkamış Dayanışma Grubu Başkanı Prof. Dr. Bingür Sönmez’in deyimiyle, “90 bin şehit, sembolik bir sayıdır ve artık folklorik bir değeri vardır”.
Sarıkamış’ta 90 Bin Askerimizin “Tek Kurşun Atmadan” Donarak Şehit Olduğu İddiasına İnanan Köşemenler
90 bin askerin tek kurşun atmadan şehit olduğu iddiasına inanan köşe yazarlarını ifşa edelim:
Sabah Gazetesi‘ndeki “Sarıkamış Şehitlerini Anıyoruz” başlıklı yazısıyla (23 Aralık 2005) Mahmut Övür:
"Tarihimizin en dramatik olayı 91 yıl önce 1914'te Sarıkamış'ta yaşandı. 90 bin Anadolu insanı, Enver Paşa'nın 'hayallerini' gerçekleştirmek ve Rusları, Osmanlı topraklarından çıkarmak için yola çıkmıştı. Ama 'tek kurşun atmadan' doğaya, hastalığa yenik düşerek şehit oldular."
Cumhuriyet Gazetesi’ndeki “Sarıkamış’la ‘yüzleş(ebil)mek‘” başlıklı yazısıyla (15 Aralık 2011) Oktay Ekinci:
"95 yıl önce 90 bin askerimizin donarak öldüğü ‘harekât’ı hüzün ve ibretle anıyoruz"
Milliyet Gazetesi’ndeki “Sarıkamış destan mı yoksa hezimet mi?” başlıklı yazısıyla (31 Mart 2016) Abbas Güçlü:
"Sarıkamış’ta kimilerine göre 30 bin, kimilerine göre 90 bin, kimilerine göre de 250 bin şehit verdik .... O şehitliklerin sahipsizliği ve donarak tek kurşun atmadan yaşamını yitiren zavallılar yaklaşımı benim içimde yaraydı."
Hürriyet Gazetesi‘ndeki “Sarıkamış faciası” başlıklı yazısıyla (22 Aralık 2004) Emin Çölaşan:
"Ve iki hafta içerisinde, tam 90 bin Türk askerinin şehit düşmesiyle sonuçlanıyor. ... Sonuç: Allahüekber Dağları’nda tam 90 bin Türk askeri savaşmadan, sadece soğuktan donarak şehit düşüyor."
TR724’teki “Ermeni Tehciri mi, Soykırım mı? Türk Devleti soykırım yapar mı?” başlıklı yazısıyla (24 Nisan 2018) Erkam Tufan Aytav:
"90 bin şehit verilmişti. Sarıkamış bir bakıma ümitlerin tükenişiydi."
Türkiye Gazetesi‘ndeki “18 Mart Çanakkale, 18 Mart Afrin, 18 Mart MHP!” başlıklı yazısında (19 Mart 2018) Rahim Er, hem Çanakkale hem de Sarıkamış’ta verilen şehit sayısını yanlış aktarmış:
"Tarihin hiçbir döneminde hiçbir savaşta bu denli yüksek sayıda kayıp vermedik. 3-4 ay evvel Sarıkamış’ta 22 Aralık 1914-15 Ocak 1915 günlerinde 90 bin şehid, 3-4 ay sonra Çanakkale’de 18 Mart 1915-9 Ocak 1916 günlerinde 253 bin şehid."
Ayşe Hür, Taraf Gazetesi’ndeki bir köşe yazısında ise Genelkurmay’ın açıkladığı 60 bin kaybın “tek kurşun atmadan” verildiğini söyleyerek hata etmiş (Taraf Gazetesi internet sitesi kapatıldığı için ilgili yazının doğrudan bağlantısı sunulamamaktadır):
"Ordunun tüm mevcudu 75 bin kişi ilken nasıl olur da 90 bin şehit verilebilirdi ki? Tüm arşivler ellerinin altında olmasına rağmen yıllarca Genelkurmay bu konuda bilimsel bir araştırma yayınlamamış, 18 Aralık 2007'de internet sitesine koyduğu bilgi notuyla sayıyı sessiz sedasız revize etti: Sarıkamış'ta tek kurşun atmadan şehit olanların sayısı 60 bin."
Sarıkamış Harekâtı İle İlgili Yanlış Bilgi Paylaşan Diğer Yazarlar
Ahmet Yenilmez ve Sarıkamış Harekâtı’nın Etkileri
Ahmet Yenilmez, Güneş Gazetesi’nde 3 Ocak 2016 günü yayınlanan “Ayıdan Post Moskof’tan Dost Olmaz (Türk atasözü)” başlıklı yazısında, Rusya ile gerilen ilişkileri konu edinip Sarıkamış Harekâtının etkilerini baya abartmış:
"Kesin olan şu ki; Sarıkamış Harekâtının neticesinde Moskof’un iki yakası bir araya gelemiyor, 1917 de Çarlık yerle bir olup Moskof’un adı SSCB oluyor!"
Sarıkamış Harekâtı 1914 Aralık – 1915 Ocak ayları arasında gerçekleşmişti. 1917 yılında Çarlık Rusyasının yıkılması ise 1917 Ekim Devrimidir. Sarıkamış’ın adı sanı SSCB’nin kuruluşunda geçmez.