Batı Pasifik’te 33 adet mercan adasından oluşan bir ülke olan Kiribati’nin 4 yarım kürede toprağı bulunduğu “iddiası” “ilginç coğrafî bilgiler” arasında zikrediliyor.
Kiribati Cumhuriyeti, Pasifik Okyanusu’nda yer alan bir ada ülkesidir. Büyük Okyanus’un ortasında, yaklaşık 33 atol ve mercan adasından oluşan bu ülke, Mikronezya bölgesinde yer almaktadır. Başkenti ve en büyük şehri Güney Tarawa’dır.
Kiribati’nin ekonomisi genellikle balıkçılık ve fosfat madenciliğine dayanmaktadır. Ülke, iklim değişikliğinin etkileri ile karşı karşıya kalan düşük deniz seviyeli adalarıyla dikkat çekmektedir. İklim değişikliği nedeniyle deniz seviyesinin yükselmesi, Kiribati’nin sürdürülebilirliğini tehdit etmektedir.
Ülke, 1979 yılında Britanya’dan bağımsızlığını ilan ederek bir cumhuriyet olarak kuruldu. Kiribati, dünyanın en büyük deniz alanlarına sahip olan ve zengin deniz yaşamına ev sahipliği yapan bir ülke olarak bilinir. Kültürü, geleneksel danslar, el işi ürünler ve renkli kıyafetlerle öne çıkmaktadır.
CIA’nın The World Factbook adlı derlemesinde de geçen bu hatalı aktarımın sosyal medyaya yansımaları şöyle örneklenebilir:
Bilgi Blogu Vip (@bilgibloguvip): “Kiribati, dört yarımkürede de toprağı bulunan tek ülkedir. Kiribati ya da resmi adıyla Kiribati Cumhuriyeti, Büyük Okyanus’un orta kesimlerinde yer alan bir ülke. Ülkenin nüfusu 100 binden biraz daha fazla ve Kiribati dünyanın en yoksul ülkelerinden bir tanesi.”
“BİLİYOR MUYDUNUZ? Büyük Okyanus’ta bulunan ada devleti Kiribati, dünyanın kuzey, güney, batı ve doğu yarım küresinde aynı anda bulunan tek devleti konumundadır.”
MAkif (@ma_ozdemir): “Hemen her ülke “büyük stratejik öneme” sahip olduğuna inanır. Uç bir örnek Kiribati Cumhuriyeti. Kuzey, Güney, Batı ve Doğu 4 yarım kürede yer alan tek ülke olduğunu vurguluyor. Yani dünyanın tam ortasında. 116 bin nüfusu var. Ordusu yok, ihtiyaç duymuyor. Komşusu da yok zaten.”
Bu söylemdeki “yarım küre” tanımıyla aslında yerkürenin çeyreğinin kastedildiği notunu düşmekte ve ülke” ve “egemenlik” kavramlarının aynı anlama gelmediğini de vurgulamakta fayda var.
Dört tane yarım kürede de toprağı bulunan tek ülke Kiribati değil.
Farklı kıtalarda birçok ülkeyi kolonisi haline getiren ya da himaye adı altında kendisine bağlayan Fransa ve Birleşik Krallık / İngiltere de bu niteliği haiz.
Fransa denizaşırı departmanları nedeniyle gösterilen bölgelerin dördünde de yer almaktadır. Fransız Guyanası, Martinik ve Guadeloupe Ekvator’un kuzeyinde, kuzey ve batı yarım kürededir. Mayotte ve Réunion, başlangıç meridyeninin doğusunda, güney ve doğu yarım kürelerdedir. Birleşik Krallık’ın egemenliği altındaki topraklar farklı yarım kürelerde bulunsa da bu bölgelerin tamamı Birleşik Krallık’ın bir parçası sayılmamaktadır.
Fransa ve İngiltere’nin kolonyal geçmişi göz ardı edildiğinde, Kiribati “dört yarım kürede de yer alan tek sömürge sahibi olmayan ülkesi” olarak nitelenebilir.
Fransa Cumhuriyeti, Avrupa kıtasının dışında bulunan, Arktik Okyanusu dışındaki tüm okyanuslarda yer alan, genellikle denizaşırı Fransa olarak adlandırılan çok sayıda bölgeyi içermektedir.
Fransa’nın eski kolonilerinin bazıları ülkenin bir parçası olarak sayılmaktadır.
“Denizaşırı departmanlar / bölgeler” (“départements et régions d’outre-mer” – DROM) Fransa’nın Avrupa anakarası dışında yer alan; ancak resmî olarak Fransa’nın bir parçası olan ve Avrupa’daki departmanlarla aynı siyasi statüye sahip topraklardır.
Hint Okyanusu’nda bulunan Réunion adası ve yine Hint Okyanusu’ndaki Komor Adaları’nın bir parçası olan Mayotte, Karayip Denizi’nde bulunan Guadeloupe ve Martinik, Güney Amerika’nın kuzeyinde yer alan Fransız Guyanası “denizaşırı departmanlar” statüsündedir.
Bu nedenle, Fransız denizaşırı topraklarının bir parçası olan Guadeloupe, Martinik, Fransız Guyanası, Réunion ve Mayotte, Fransa’nın denizaşırı bölgeleri kendi yasalarını kendileri çıkaramaz, genel olarak Fransız yasa ve düzenlemeleri bu ülkelerde geçerlidir. Denizaşırı bölgeler, Avrupa Birliği’nin bir parçasıdır ve para birimi olarak Avro’yu kullanmaktadır.
Fransız “denizaşırı kolektiviteler / topluluklar” (“collectivités d’outre-mer” – COM), tıpkı Fransa’nın bölgeleri gibi üst-düzey idarî bölümlerdir. Ancak denizaşırı departmanların/bölgelerin aksine denizaşırı topluluklar, Fransız ulusal hükümetine ayrılmış belirli alanlar (savunma, uluslararası ilişkiler, ticaret ve para birimi ve adli ve idari hukuk gibi) dışında, kendi yasalarını yapma yetkisine sahiptir.
Fransız Polinezyası, Saint Barthélemy, Saint Martin, Saint Pierre ve Miquelon Wallis ve Futuna Fransa’nın denizaşırı kolektiviteleridir.
Örneğin, Ekvator’un güneyinde bulunan Fransız Polinezyası, özerk bir bölge olmasına rağmen Fransa’nın bir parçasıdır. Fransız Polinezyası’nda yaşayan insanlar Fransız vatandaşlığına, Fransa seçimlerinde oy kullanma hakkına sahiptir.
Yeni Kaledonya da Pasifik Okyanusu’nda yer alan ve özel bir statüye sahip bir Fransız denizaşırı bölgesidir. 1988 yılında imzalanan Matignon Anlaşması ile Yeni Kaledonya’ya özerklik tanınmış, bu anlaşma Yeni Kaledonya’nın özerklik statüsünü düzenlemiştir. Daha sonra 1998 yılında Nouméa Anlaşması, Yeni Kaledonya’nın siyasi statüsünü belirlemiştir. Fransa’nın bir parçasıdır, ancak tam teşekküllü bir bölge değildir. Yeni Kaledonya kendi yerel hükümeti ve yasama organına sahiptir. Fransa’dan bağımsızlık için referandum düzenleme hakkı vardır. Bağımsızlık referandumlarının sonuçları bağlayıcıdır.
Örneğin, Fransa’nın denizaşırı bölgeleri Fransa’nın anakara bölgeleriyle aynı statüye sahipken ve bu ülkelerin nüfusu Fransa’nın nüfusuna dahil edilirken, Cebelitarık ya da Bermuda’nın nüfusu İngiltere’nin nüfusuna dahil edilmez.
