Mars’ta Gün Batımına Ait Sanılan Görsel

Mars’ta kaydedilen mavi gün batımına ait sanılan görsel, uzay araçlarının yakaladığı görüntülerden esinlenen bir illüstrasyon

NASA’nın Kızıl Gezegen’e gönderdiği Curiosity, Perseverance, InSight ya da Spirit gibi keşif araçlarının Mars’ta gün batımını görüntülediği görseller sosyal medya platformlarında yanlış yorumlanabiliyor yahut Mars’ta gün batımını yansıtan illüstrasyonlar gerçek sanılabiliyor.

Bunlardan biri, Mars yüzeyinde kaydedilen bir görsel sanılan, 2005 yılında NASA’nın Spirit gezgini tarafından çekilen Mars’taki gün batımının bu gerçek görüntüsüne dayanan bir illustrasyon.

Mark Garlick’in mevcut görsellerden esinlenen Mars’ta gün batımı illüstrasyonu şu ifadelerle tanıtılmış:

“Mars’ta gün batımının illüstrasyonu. Mars atmosferinde asılı kalan toz ve küçük parçacıklar, ışığı Güneş yönünde ileri doğru saçar. Bu, batan Güneş’in etrafında mavi bir hale oluşturarak Mars manzarasını dünyadaki eşdeğerinden oldukça farklı kılıyor. Bu, Mars’ın atmosferinin çok daha ince olması dışında Dünya’da meydana gelen sürecin aynısıdır. Dünya’dayken gün boyunca mavi ışık tüm gökyüzüne dağılır, Mars’ın ince atmosferi, bu mavi rengin ancak Güneş yönünde gün batımı ve gün doğumunda belirginleştiği anlamına gelir. Mars’ın uyduları Phobos ve Deimos, Güneş’in üzerinde sağda görülüyor.”

Mars’ta ilk gün batımı fotoğrafının 15 Nisan 2015 tarihinde Curiosity tarafından çekildiği de zannedildiğine şahit olunuyor.

Bahsi geçen görsel, Mars’ta gün batımı kaydeden “ilk renkli” fotoğraftı. Bu tarihten çok daha önce Mars’ta gün batımı görüntülendi.

NASA’nın uzay araçlarının Mars’ta kaydettiği gün batımı ve doğumu görsellerinin geçmişi şöyle listelenebilir:

• 1976 yılında NASA’nın Viking 1 iniş aracı, insanlara ilk kez Mars’ta gün batımının nasıl göründüğünü gösterdi.
• 14 Haziran 1978 tarihinde Viking 2 Mars’ta gün doğumunu görüntüledi.
• 9 Mayıs 2005 tarihinde NASA’nın Spirit Mars gezgini, Mars’taki Gusev kraterinin kenarının altında, batan Güneş’in görüntüsünü yakaladı.
• 2015 yılında NASA’nın Curiosity Mars gezgini, Mars ufkunun altına batan Güneş’in başka bir mavi görüntüsünü yakaladı ve kısa bir film çekti.
• 2019’da NASA’nın Insight iniş aracı, Mars’taki gün doğumu ve gün batımlarının çeşitli görüntülerini çekti.

Dr. Tuba Sarıgül TÜBİTAK’ın Bilim ve Genç adlı yayınında “Mars’ta Gün Batımı” başlıklı yazısında bu konuyu şöyle aktardı:

“NASA’nın Curiosity uzay aracı tarafından kaydedilen ilk renkli gün batımı görüntüsü olan bu fotoğraf 15 Nisan’da çekildi. Görüntü Curiosity’nin üzerindeki Mastcam görüntüleme sistemi tarafından kaydedildi. Mastcam görüntüleme sistemi Curiosity’nin Mars yüzeyinde yüksek çözünürlükte renkli fotoğraflar ve videolar çekmesine imkân sağlıyor. Sistem iki kameradan oluşuyor. Mastcam’ın sağ ve sol gözü olarak isimlendirilen bu kameralardan gelen fotoğraflar birleştirilerek panoramik görüntüler elde edilebiliyor. Mastcam renkleri insan gözüne hayli yakın şekilde algılayabiliyor. Dünya’da gün batımı sırasında gökyüzünde genellikle kırmızı-turuncu renkler hakimken, bu fotoğraftan Mars’ta güneşin batışının mavimsi renklerde olduğu anlaşılıyor. Bu durumun sebebinin Mars’ın atmosferindeki parçacıkların sarı ve kırmızı renklerdeki uzun dalga boylu ışınları daha fazla saçması olduğu düşünülüyor.”

Bilindiği üzere Mars “kızıl gezegen”, Dünya ise “mavi gezegen” olarak niteleniyor.

“Soluk mavi gezegenimiz” Dünya’da gün batımı kızıl tonla gözlemlenirken, “kızıl gezegen” Mars’ta gün batımı Mars yüzeyinde Dünya’dan farklı olarak mavi tonlarda görünmektedir.

Peki gökyüzü gün boyunca mavi iken, Güneş batarken Güneş’in etrafı neden kırmızı olur?

Gökyüzünün mavi olması, Güneş ışığının atmosferimizle etkileşimi sonucunda ortaya çıkar.

Atmosferimizdeki gaz ve partiküller Güneş radyasyonunu saptırır ve farklı yönlerde yansımasına neden olurlar.

Atmosferden geçerken ışık, hava molekülleri ve bulutlar gibi unsurlar tarafından emilir ve sonra dalga boyu uzunluğuna göre farklı yönlere saçılır.

Bu kırılımdan mavi ışık kırmızıdan daha çok etkilenir.

Güneş ışığının atmosferimize girerken, atmosferdeki moleküller tarafından saçılması sürecinde, kısa dalga boylarındaki mavi ışık daha fazla saçılırken, uzun dalga boylarındaki kırmızı ışık daha az saçılır. Mavi ışık, kırmızı diğer renklere göre gözümüze daha fazla miktarda ulaşır.

Gün boyunca Güneş ışığı, atmosferimizin üst tabakalarından daha dik bir açıyla gelirken daha az atmosfer tabakasından geçer. Bu da mavi ışığın daha fazla saçılmasına neden olur ve gökyüzünü bize mavi gösterir.

Gün doğumu ve batımı esnasında ise Güneş ışıkları atmosferin daha kalın bir tabakasından geçer. Ufka yaklaşan Güneş’in ışığının atmosferden geçmesi gereken mesafeyi artar. Bu durumda, ışık daha fazla atmosferle etkileşime girer ve daha uzun mesafeyi geçmek zorunda kalan mavi ışık, daha fazla saçılır ve gözümüze ulaşamaz. Gün batımında ve şafakta bu uzun dalga boyları baskındır. Bu nedenle, kırmızı ve turuncu gibi daha uzun dalga boylarındaki renkler daha çok belirgin hale gelir. Böylelikle Güneş’in doğuşu ve batışı sırasında gökyüzü kırmızı, turuncu ve sarı gibi daha uzun dalga boylu renklere bürünür.

Yani, Güneş’in etrafındaki kırmızı renk, gün batımı sırasında atmosferin ışığı nasıl saçtığına bağlı olarak ortaya çıkar.

Bu olaya atmosferik saçılma (atmosferik kırılım) denir.

Peki Mars’ta Güneş batarken etrafı neden Dünya’daki gibi kırmızı değil de mavidir?

Dünya’daki gün batımından farklı bir fenomen olan Mars’ta Güneş batarken ortaya çıkan mavi renk de kızıl gezegenin atmosferik bileşenlerine bağlıdır.

Yüzeyinde çoğunlukla demir oksit bulunmasından dolayı rengi kırmızımsı turuncu olan Mars’ın atmosferi hem bileşim hem de yoğunluk bakımından Dünya’nın atmosferinden çok farklıdır.

Mars’ın atmosferi Dünya’ya kıyasla daha incedir ve nitrojen ve oksijenden yoksundur. Basıncı Dünya’nınkinin yaklaşık yüzde 1’ine eşdeğerdir. Mars’ın atmosferi karbondioksitten oluşmaktadır ve çok fazla toz içermektedir. Bu özellikler de Mars atmosferinin optik özelliklerini Dünya’ya kıyasla değiştirmektedir.

Mars’ın atmosferi mavi ışınlara nazaran kırmızı ışınların saçılmasını engellemektedir. Dünya atmosferinde çokça bulunan gazlar nedeniyle gün batımında ışık ağırlıkla kırmızı dalga boyunda ilerlerken Mars atmosferinde gazlar az, toz parçacıkları fazla olduğundan ışık mavi kırılım gösterir. Güneş de beyaz görünür.

Curiosity gezici misyonunun bilim ekibi üyesi olan Texas A&M Üniversitesi College Station’dan Mark Lemmon bu durumu şöyle açıklamış:

“Renkler, çok ince tozun doğru boyutta olması ve böylece mavi ışığın atmosfere biraz daha verimli bir şekilde nüfuz etmesinden kaynaklanıyor”

“Mavi ışık tozu dağıttığında, Güneş’in yönüne diğer renkteki ışıklardan daha yakın kalır. Sarı ve kırmızı ışık emilmek ya da Güneş’e yakın kalmak yerine gökyüzünün her yerine dağıldığı için gökyüzünün geri kalanı sarı ila turuncu renktedir. .”