Tarih boyunca birçok ülke farklı gerekçelerle isim değişikliğine gitti.
Metinlerde kullanılacak resmî ülke isimlerini belirlerken T.C. Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan atıflardan, Bakanlığın internet sitesinden ve Tercüme Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan “Ülke İsimleri ve Tanımlamaları Listesi” başlıklı dokümandan istifade edebilirsiniz.
Ülkelerin isimlerini değiştirme nedenleri arasında, siyasi, kültürel, tarihî, ekonomik ve jeopolitik faktörler yer almaktadır.
Siyasi nedenler, isim değişikliğinin en yaygın nedenlerinden biridir (Örneğin, İran1935 yılında Pers İmparatorluğu’nun ardılı olarak kurulduktan sonra, modernleşmesini ve bağımsızlığını yansıtmak için ülkenin resmî adı “İran” olarak değiştirilmiştir). Kültürel nedenler de sıklıkla isim değişikliğine gerekçe olarak sunulmaktadır (Örneğin, Tayland, 1939 yılında, ülkenin çoğunluğunun Tay halkı olduğu gerçeğini yansıtmak için adını “Siyam”dan “Tayland”a çevirmiştir). Farklı birçok ülke kendi kimliğini yansıtmak için ve özellikle sömürge geçmişine atıf yapmamak için tarihî nedenlerle ismini değiştirmiştir. Jeopolitik nedenler de ülkelerin isim değişikliklerinde önemli rol oynayabilmektedir (Örneğin, Kuzey Makedonya, 2019 yılında, Yunanistan ile olan anlaşmazlığı çözmek için adını “Makedonya Cumhuriyeti”nden “Kuzey Makedonya Cumhuriyeti”ne dönüştürmüştür). Ülke markasını güçlendirmek adına ekonomik nedenler gerekçe sunularak da isim değişikliği yapılabilmektedir.
Çeşitli nedenlerle geçmişte ismini değiştiren ülkelerden bazıları şöyle listelenebilir:
İran (Pers İmparatorluğu)
MÖ 550 yılında Büyük Kiros tarafından kurulan, Orta Doğu, Anadolu, Kuzey Afrika ve Orta Asya’nın büyük bir bölümünü kapsayan, tarihin en büyük imparatorluklarından biri olan Pers İmparatorluğu’nun yıkılmasından sonra da İran’da aynı ismi kullanılmaya devam edildi. Ülke, Acemistan ismiyle de anıldı. Ancak, 1925 yılında tahta geçerek Pehlevi hanedanlığını başlatan Şah Rıza Pehlevi, 1935 yılında ülkenin ismini “İran” olarak değiştirmeye karar verdi. Batı dünyasında İran`ın resmi adı olan Persia yerine 1935 yılında Rıza Şah Pehlevi, uluslararası topluluktan eski aryan kelimesinden türetilen (“Aryanlar’ın (İranlı) ülkesi” anlamına gelen) İran adını kullanmasını istedi. 1979 Devrimi’nden bu yana ülke, İran İslam Cumhuriyeti adını kullanmaktadır.
Tayland (Siyam)
1932 yılında gerçekleşen kansız devrimle ülkenin mutlak monarşiden parlamenter monarşiye geçmesinin ardından 1939 yılında ülkenin daha milliyetçi bir kimlik kazanmasını sağlamak amacıyla ülkenin adını Siyam’dan (Siam) Tayland’a değiştirilmesine karar verildi. Bu değişiklik, 24 Haziran 1939 tarihinde Kral VIII. Rama tarafından imzalanan bir kararname ile gerçekleşti. Tayca’da “Tayların ülkesi” “özgür insanların ülkesi” anlamına gelen “Tayland” ile ülkenin yerli halkı olan Tayların kökenine ve kültürel kimliğine atıfta bulunuldu. Günümüzde resmî isim olarak Tayland Krallığı kullanılmaktadır.
Kamboçya (Demokratik Kamboçya)
Kamboçya’nın adı geçmişte birçok defa değişikliğe uğradı. 1953 ve 1970 yılları arasında Kamboçya Krallığı olan ülkenin adı 1970 yılında Khmer Cumhuriyeti’ne dönüştürüldü. 1975 yılında Pol Pot liderliğindeki Kızıl Kmerler (Khmer Rouge) tarafından kurulan komünist devlete Demokratik Kamboçya (Demokratik Kampuchea) adı verildi. Ülkeyi 1975-1979 yılları arasında yöneten ve bu dönemde yaklaşık 2 milyon Kamboçyalıyı katleden Kızıl Kmerlerin yönetimi altında 1975’ten 1979’a kadar ülke Demokratik Kampuchea olarak anıldı. 1989 ve 1993 yılları arasında Birleşmiş Milletler gözetimi altındaki yönetim değişimiyle ülke Kamboçya Devleti olarak adlandırıldı. 1991 yılında Paris Anlaşması’nın imzalanmasının ardından, Kamboçya’da iç savaştan sonra barışçıl bir geçiş süreci başladı. 1993 yılında yapılan seçimlerde, Norodom Sihanouk, Kamboçya’nın yeni kralı seçildi. Aynı yıl, ülkenin adı “Kamboçya” olarak değiştirildi. Günümüzde parlamenter monarşi ile yönetilen ülkenin resmî adı Kamboçya Krallığı’dır.
Esvatini (Svaziland)
Afrika’nın güneyinde yer alan küçük bir devlet olan Svaziland’ın (Swaziland / Svaziland Krallığı) (Swaziland / The Kingdom of Swaziland) adı 1968 yılında Birleşik Krallık’tan bağımsızlığını kazanmasının 50. yıl dönümünde 2018 yılında Esvatini (Esvatini / Esvatini Krallığı) (Eswatini / The Kingdom of Eswatini) olarak değiştirildi.
2018 yılında Kral Mswati III, 19. yüzyılda hüküm süren Kral II. Mswati’den ismini alan ülkenin adını “Eswatini” olarak değiştirmeye karar verdi. İsim değişikliği, 19 Nisan 2018 tarihinde yürürlüğe girdi. Ülkenin yerel halkı Swaziler’in Swazi dilinde “Swaziler’in yurdu”, “Svazilerin ülkesi” anlamına gelen Svaziland ismi isim halk arasında zaten yaygın olarak kullanılıyordu.
İrlanda Cumhuriyeti (Serbest İrlanda Devleti)
6 Aralık 1921 tarihinde imzalanan İngiliz-İrlanda Antlaşması neticesinde İngiliz Milletler Topluluğu’na bağlı bir dominyon olarak kurulan Serbest İrlanda Devleti (Irish Free State) 29 Aralık 1937’de kabul edilen yeni anayasayla Birleşik Krallık ile tüm bağlarını kaldırmak için ismini “İrlanda” olarak dönüştürdü.
Cabo Verde Cumhuriyeti (Cape Verde)
Afrika’nın batı kıyısında yer alan Yeşil Burun Adaları, Kabo Verde, Cabo Verde, Yeşil Burun gibi isimlerle anılan ülke resmî ismini 2013 yılında “Cabo Verde Cumhuriyeti” (“Republic of Cabo Verde”) olarak değiştirdi.
1975 yılında Portekiz’den bağımsızlığını kazandığında “Cape Verde” olarak belirlenen ülke ismi, egemenliğinin ve bağımsızlığının daha iyi yansıtılmasını sağlamak amacıyla 30 Temmuz 2013 tarihinde Cape Verde Parlamentosu tarafından kabul edilen yasa ile dönüştürüldü.
İlgili Devlet, resmi isminin tercüme edilmeden kullanılmasını talep etmiştir. Bu nedenle Türkçe kaynaklarda Yeşil Burun Cumhuriyeti yerine Cabo Verde Cumhuriyeti ifadesi kullanılmaktadır.
Burkina Faso (Yukarı Volta)
1958 yılında özerk cumhuriyet statüsünü aldıktan sonra 1960 yılında Fransa’dan bağımsızlığını kazanan Afrika’nın batı kesiminde yer alan Yukarı Volta (Alto Volta) Cumhuriyeti 1984 ismini Burkina Faso’ya çevirdi.
“Burkina Faso” adı, ülkenin yerli dillerinden olan Moré ve Dioula dillerinde “onurlu / dürüst insanların ülkesi” anlamına gelmektedir. Ülkenin en büyük nehri olan Volta Nehri’nden kaynaklanan “Yukarı Volta” adının ülkenin bağımsızlığını ve egemenliğini yansıtmadığını düşünen dönemin Cumhurbaşkanı Thomas Sankara Burkina Faso isminin, yerli halkının kimliğini ve kültürünü daha iyi yansıttığı kanaatiyle Burkina Faso ismini tercih etti.
Sri Lanka (Seylan)
Güney Asya’da, Hindistan’ın güneyinde ve Hint Okyanusu’nda bulunan bir ada ülkesi olan Seylan’ın ismi 1972 yılında Sri Lanka’ya dönüştürüldü.
1948 yılında Birleşik Krallık’tan (bir dominyon olarak) bağımsızlığını kazandığında, ülkenin adı “Seylan” olarak belirlenmişti.
1972 yılında Seylan hükümeti, ülkenin isminin, ülkenin tarihi ve kültürel kimliğini daha iyi yansıtmasını sağlamak amacıyla -Seylanca ve Tamilce dillerinde “kutsal toprak” anlamına gelen- “Sri Lanka” olarak değiştirmeye karar verdi.
1972 yılında kabul edilen anayasa ve kurulan cumhuriyetle ülkenin resmî adı Sri Lanka Demokratik Sosyalist Cumhuriyeti (Democratic Socialist Republic of Sri Lanka) olarak belirlendi.
Namibia (Alman Güneybatı Afrikası)
Afrika kıtasının güneybatısında yer alan Namibya’nın eski adı Alman Güneybatı Afrikası idi.
Alman Güneybatı Afrikası, 1884 yılında Almanya tarafından sömürgeleştirilmişti. 1915 yılında Birinci Dünya Savaşı’nın ardından Güney Afrika Cumhuriyeti tarafından işgal edildi ve 1920 yılında Milletler Cemiyeti’nin mandateri olarak Güney Afrika Cumhuriyeti’ne devredildi. Ülke, Alman sömürgesi sona erdiğinde Namibya olarak adlandırıldı.
Namibia, 1966 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından bağımsız bir devlet olarak tanındı. 1975 yılında Güney Afrika Cumhuriyeti’nden bağımsızlığını ilan etti, ancak Güney Afrika Cumhuriyeti bu bağımsızlığı tanımadı ve 1989 yılına kadar ülkeyi işgal altında tuttu.
1989 yılında, Namibya’da düzenlenen genel seçimler sonucunda, bağımsızlık yanlısı SWAPO partisi iktidara geldi. 21 Mart 1990 tarihinde Namibya, Güney Afrika Cumhuriyeti’nden tamamen bağımsızlığını kazandı. Ülkenin resmî adı “Namibia Cumhuriyeti” olarak belirlendi.
Kuzey Makedonya (Makedonya)
Yunanistan ile süregelen isim anlaşmazlığının sonucunda 2019 yılında Makedonya Cumhuriyeti’nin (the Republic of Macedonia) ismi Kuzey Makedonya Cumhuriyeti (the Republic of North Macedonia) olarak değiştirildi (Devlete ve kamu tüzel kişiliklerine bağlı olmayan, yasalarla kurulmamış ve yurt dışı faaliyetleri için Devletten mali destek almayan özel kurumlara ve aktörlere yapılan atıflar da dâhil olmak üzere, diğer bütün sıfat kullanımlarında “Makedonyalı” tercih edilebilmektedir).
Makedonya, 1991 yılında Yugoslavya’dan bağımsızlığını ilan ettiğinde, “Makedonya Cumhuriyeti” adını aldı. Ancak, Yunanistan, ülkenin adının kendi tarihi ve kültürel kimliği ile uyuşmadığı gerekçesiyle bu isme itiraz etti. Bu itiraz, Makedonya’nın uluslararası alanda tanınmasını ve üyeliğini zorlaştırdı. Makedonya’nın adının 12 Şubat 2019 tarihinde “Kuzey Makedonya Cumhuriyeti” olarak değiştirilmesi Yunanistan ve Makedonya arasında imzalanan Prespa Anlaşması ile gerçekleşti. Yunanistan, ismini değiştirmesi karşılığında, Makedonya’nın NATO ve AB üyeliğine desteğini taahhüt etti.
Zimbabve (Rodezya)
Rodezya, 1965 yılında, Birleşik Krallık’tan bağımsızlığını tek taraflı olarak ilan eden bir ülkeydi. Ancak, Birleşmiş Milletler, Rodezya’yı hiçbir zaman bağımsız bir ülke olarak tanımadı. Rodezya, 1979 yılında, Birleşik Krallık, Zimbabve Afrika Milli Birliği (ZANU) ve Zimbabve Halkları Milli Birliği (ZAPU) arasında imzalanan Lancaster House Antlaşması ile bağımsızlığını kazandı.
Güney Rodezya, Rodezya ve Zimbabve Rodezya gibi isimlerle anılan ülkenin adı 1979’daki devrim sonrasında, sömürge döneminin izlerini silme adına Zimbabve olarak değiştirildi.
Bu değişiklik, 18 Nisan 1980 tarihinde yapılan bağımsızlık referandumu sonrasında gerçekleşti. Referandumda, ülkenin adı “Zimbabwe” olarak değiştirilmesi yönündeki teklif, %95’in üzerinde bir oyla kabul edildi.
Ülkenin yerli dillerinden biri olan Shona dilinde “taş evi” anlamına gelen Zimbabve ismi ülkenin tarihi ve kültürel kimliğini yansıttığı için tercih edildi.
Myanmar (Burma)
1948’de Burma adıyla bağımsızlığını kazandıktan sonra ülkenin adı 1989 yılında askerî yönetim tarafından Myanmar olarak değiştirildi.
27 Mayıs 1989 tarihinde Myanmar’ın askeri diktatörlüğü tarafından yayımlanan kararname ile adının yanı sıra ülkenin bayrağı ve milli marşında da değişiklik yapıldı.
Kongo Demokratik Cumhuriyeti (Zaire Cumhuriyeti)
Afrika kıtasının orta kesiminde yer alan Belçika’nın sömürgesi olduğu yıllarda ve bağımsızlığının ardından farklı isimlerle anılan ülkenin adı birçok defa değişikliğe uğradı.
1960’ta Kongo Cumhuriyeti adıyla Belçika’dan bağımsızlığını kazanan ülkenin adı 1971 yılında Zaire Cumhuriyeti’ne, 1997 yılında Kongo Demokratik Cumhuriyeti’ne çevrildi.
1965 yılında darbeyle iktidarı ele geçiren Mobutu Sese Seko (Joseph-Désiré Mobutu) 27 Ekim 1971 tarihinde ülkenin Kongo Demokratik Cumhuriyeti olan ismini Zaire olarak değiştirdi. Mobutu Sese Seko’nun diktatörlüğünün sona erdiği 1997 yılında ülkenin ismi yeniden değişti.
17 Mayıs 1997 tarihinde Laurent-Désiré Kabila’nın Mobutu Sese Seko’yu devirdiği ve cumhurbaşkanı olduğu askeri darbenin ardından, bağımsızlığını kazandığı 1960 yılına geri dönmek amacıyla ülkenin ismini yeniden Kongo Demokratik Cumhuriyeti’ne dönüştürdü.
Çekya / Çek Cumhuriyeti
3 Temmuz 2016’da Çek Cumhuriyeti Parlamentosu tarafından alınan kararla Çek Cumhuriyeti’nin kısa adı “Çekya” olarak kullanılmaya başlandı. Tarihi ve kültürel kimliğini yansıttığı gerekçesiyle yapılan değişiklikle birlikte uluslararası alanda ülke genellikle “Çekya” olarak anılacak olsa da “Çek Cumhuriyeti” ismi de resmî olarak kullanılmaya devam edecek.
Hindistan / Bharat
Hindistan’ın resmi adı “Bharat” ve “India” olmak üzere iki tanedir. “Bharat” kelimesi Sanskritçe kökenlidir ve “bereketli topraklar” anlamına gelir. “India” kelimesi ise eski Yunanca’da “Hindularla dolu olan yer” anlamına gelen “Ἰνδία” (Indiā) kelimesinden gelir. Hindistan’ın anayasasının ilk maddesinde ülkenin adı “Hindistan, yani Bharat, bir eyaletler birliğidir” olarak geçmektedir. Bu nedenle, Hindistan’ın resmi adı hem “Bharat” hem de “India” olarak kabul edilebilir. Ancak, uluslararası alanda Hindistan’ın adı genellikle “India” olarak kullanılmaktadır. Hindistan’ın İngiliz sömürge yönetimi altında bulunduğu dönemin izlerini silmek ve kendi kültürel ve tarihi kimliğini güçlendirmek adına ülkenin adının “Bharat” olarak değiştirilmesi yönünde çağrılar giderek arttı. Hindistan hükümeti, henüz ülkenin adının değiştirilmesi konusunda bir karar vermedi.
Hollanda
(Hollanda’nın adının değiştirildiği şeklinde iddialar dile getirildiği için bu konuya da değinmekte fayda var)
Hollanda (Holland) kelimesi ülkedeki iki bölgenin kullanımıyla sınırlı olup, ülkenin resmî adı Felemenkçe -“alçak arazi” anlamına gelen- “Nederland” (Koninkrijk der Nederlanden), İngilizce “Netherlands” (Kingdom of the Netherlands), Türkçe “Hollanda Krallığı” şeklindedir.
Hollanda Krallığı, toplamda on iki eyaletten oluşur ve bu eyaletler birliği Felemenkçe “Nederland” olarak adlandırılır. Bu eyaletler arasında ülkenin batı kıyısında yer alan Kuzey Hollanda (Noord-Holland) ve Güney Hollanda (Zuid-Holland) sadece iki tanesidir. Hollanda terimi sıklıkla Hollanda Krallığı’nın iki ana parçasından biri olan ve en yoğun nüfusa sahip olan Kuzey Hollanda ve Güney Hollanda eyaletleri ile özdeşleşmiştir. Ancak, Hollanda Krallığındaki iki vilayetten oluşan bir bölgenin adı olsa da ve ülkenin tamamını temsil etmese de, uluslararası alanda “Hollanda” kelimesi ülke adı olarak daha yaygın bilinir ve kullanılır. Resmî atıflarda yalın şekilde sadece Hollanda’nın kullanılmaması tercih edilir.
Türkiye
Ülkemiz de 2021 yılında başlatılan çalışmalarla İngilizce Turkey şeklindeki isminin Türkiye olarak kabul ettiğini duyurdu ve 2022 yılında bu şekilde kullanım talebinde bulundu.
Uluslararası alanda ülkemizin isminin ‘Türkiye” olarak kullanımı için “ülkemizin markasının daha da güçlendirilmesi, itibarının daha da artırılması” gerekçe olarak sunuldu.
Genelgede “Türkiye” ibaresinin Türk Milleti’nin kültür, medeniyet ve değerlerini en iyi şekilde temsil ve ifade ettiği şöyle aktarıldı:
“Türkiye Cumhuriyeti Devleti, binlerce yıllık devlet geleneğinin ışığında Kadim Türk Milletine yakışır, nitelikli ve değerli çalışmalar gerçekleştirerek milletimizin kültür ve değerlerini muhafaza etmeyi ve yüceltmeyi temel görevlerinden biri olarak kabul etmiştir.
Yurt içi ve yurt dışında bu anlayışa sürdürülen çalışmalarda; Türk milletinin köklü ve tarihinden gelen değerlerine büyük bir özen göstererek, ‘Türkiye’ markası ulusal ve uluslararası mecrada ülkemizin çatı markası olarak kabul edilmiştir.
‘Türkiye’ ibaresi Türk Milleti’nin kültür, medeniyet ve değerlerini en iyi şekilde temsil ve ifade etmektedir. Bu kapsamda ihraç ürünlerimizde ‘Made In Turkey’ yerine ‘Made In Türkiye’ ibaresi kullanılmaya başlanarak, ülkemizin uluslararası ticarette gururu olan ürünlerimiz “Türkiye” ibaresi ile tanıtılmış ve tüm dünya ile buluşturulmuştur. Bundan sonra da her alanda Devletimiz milletimizin binlerce yıllık birikiminin “Türkiye” markası altında temsili hedeflenmektedir.
Bu çerçevede ‘Türkiye’ markasını güçlendirme çalışmaları kapsamında, başta diğer devletler ve uluslararası kurum ve kuruluşlarla resmi ilişkilerde olmak üzere, her türlü faaliyet ve yazışmalarda ‘Turkey’, ‘Turkei’, ‘Turguie’ vb. ibareler yerine “Türkiye” ibaresinin kullanılması konusunda gerekli hassasiyet gösterilecektir”
Türkiye markasını güçlendirme çalışmaları kapsamında ihraç ürünlerinde “Made in Turkey” yerine “Made in Türkiye” ibaresi kullanılmaya ve dünyaya tanıtılmaya başlandıktan sonra 2022 yılında uluslararası kuruluşlardan yabancı dildeki yazışmalarda “Türkiye” isminin kullanılması için resmi talepte bulunuldu.
Ülkemizin başvurusu üzerine Birleşmiş Milletler ve diğer uluslararası kuruluşlar “Turkey” yerine “Türkiye” ismini kullanmaya başladı.
Çoğu ülke İngilizce Türkiye adını kullansa da bazı ülkelerin ve uluslararası basının Türkiye yerine Turkey ismini kullanmayı sürdürdüğü görülüyor.
Ahmet Yenilmez ve Yemen’in Eski Adının Sudan Olduğu İddiası
Ahmet Yenilmez, Güneş Gazetesinde 7 Mart 2017 tarihinde yayınlanan “2869’e Yemen yaz yolla geri gelmesin” başlıklı yazısında Yemen’de yaşanan trajediye değinip yardım kampanyasına katılım talep ederken, Sudanlı Zenci Musa’nın hikayesini de aktarmış; fakat, herhalde Sudanlı Zenci Musa’nın Yemen’deki göreviyle memleketini karıştırıp Yemen’in eski adının Sudan olduğunu iddia etme hatasına düşmüş:
"Evet, bir asır öncesinin rövanşını almaya geldiler ve Yemen’de yani eski adı ile Sudan’da kardeşlerimiz ölüyor!"
Günümüzün Sudan’ı, Mısır, Libya, Çad, Orta Afrika Cumhuriyeti, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Uganda, Kenya, Uganda ve Etiyopya ile çevrili olan 2 ülkeyi tarif etmektedir. Daha geçtiğimiz yıllarda Sudan, Sudan ve Güney Sudan olarak 2’ye ayrıldı. Ancak tarihi kaynaklarda yukarı il deltasının kadim ülkesi Sudan bölgesi denildiğinde bu 2 ülkenin kapladığı alandan daha geniş bir alan kastedilmekteydi. Tarihi kaynaklarda Sudan kavramı, Kızıldeniz’den itibaren Orta Afrika’nın çok büyük kısmını içine alır. Kızıldeniz’in batısında kalır Sudan. Yemen ise Kızıldeniz’in batısında. Bu 2 coğrafyayı Kızıldeniz ayırır. Tarihin hiçbir döneminde Yemen için “Sudan” tanımı ya da eski adı kullanılmamıştır.
Sudanlı Zenci Musa, Girit doğumlu olup, adında anlaşılacağı üzere aslen Sudanlı’dır. Eşref Bey’in Emir Eridir. Kuşçubaşı Eşref’in Yemen’e altın sevkiyat operasyonunda önemli rol üstlenmiştir. Ancak, Sudanlı Zenci Musa aslen Yemenli değil Sudanlıdır.
Sudanlı Zenci Musa’nın Yemen görevini aktarırken herhalde Ahmet Yenilmez’in klavyesi sürçtü ve Yemen’in eski adının Sudan olduğunu iddia etti…
