Hatıra Para Nedir?

 

Ulusal ve uluslararası önemli tarihi, bilimsel, kültürel ve sanat olayları ile anmaya değer olay ve günleri belirtmek çeşitli alanlarda ün yapmış Türk büyüklerini ve diğer kişileri anmak ve Hükümetçe gerekli görülecek diğer nedenlerle madeni hatıra para ve hatıra madalyonu basımı tedavül ve satış işlemleri gerçekleştirilebilmektedir.

(Madenî ufaklık paraların yanı sıra) Hatıra para basımı Türkiye Cumhuriyeti adına Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir (Banknot ve madenî para basımı ile görevli kuruluşlara değindiğimiz yazımıza göz atabilirsiniz) (Darphane, Cumhuriyet altın sikkeleri ile Cumhuriyet ziynet altınlarının basımı, resmi mühürlerin, madalyon, madalya ve nişanların üretimi, her çeşit vize ve harç pulları ile değerli kağıtların basımı ve dağıtımını da yapmaktadır).

Hatıra para çıkarılması görevi 234 sayılı 18 Haziran 1984 tarihli Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü’nün Kuruluş ve Görevleri Hakkında KHK ile Darphane’ye verilmiştir.

Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından hatıra para basımı 1264 sayılı ve 28 Mayıs 1970 tarihli “Madeni Ufaklık ve Hatıra Para Bastırılması Hakkında Kanun” hükümleri uyarınca yürütülmektedir.

Adı geçen Kanun’un ilgili maddeleri şöyledir:

Madde 1 —

Maliye Bakanlığı memleket ekonomisinin gelişmesine paralel olarak tedavüle gereği kadar madenî para çıkartmaya yetkilidir.

Millî ve milletlerarası önemli tarihî, bilimsel, kültürel ve sanat olayları ile anmaya değer diğer olay ve günleri belirtmek ve muhtelif alanlarda ün yapmış Türk büyüklerini anmak amaciyle ve Hükümetçe lüzum ve faydası takdir edilecek diğer sebep ve vesileler dolayısiyle madenî hatıra para da çıkartılabilir.

 

Madde 2 —

Bu kanun hükümlerine göre çıkartılacak paraların cins ve özellikleri ile nominal değerleri, hatıra paraların satış fiyatları ve miktarları Maliye Bakanlığınca kararlaştırılır.

Söz konusu Kanun gereği hatıra para basımına dair teknik detaylar 22769 sayılı 26 Eylül 1996 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan “Madeni Hatıra Para ve Hatıra Madolyonu Basımı ve Satışı Hakkında Yönetmelik“le belirlenmiştir.

Basımı yapılacak hatıra paralar, yılda bir kez toplanan “Karar Kurulu” tarafından belirlenmekte ve yıllık hatıra para basım programı oluşturulmaktadır (Geçmişte hatıra para basımı Kanun ile yapılabilmekteydi. Örneğin, 141 sayılı 25 Kasım 1960 tarihli “27 Mayıs İnkılâbı dolayısiyle 100 milyon liralık madenî hâtıra para bastırılması hakkında Kanun” ile 27 Mayıs Darbesi akabinde gümüşten hatıra parası çıkarılmıştı (Türkiye’de ilk “hatıra para”nın 1970 yılında basıldığı iddiası da hâliyle yanlış)).

Madenî ufaklıklar gibi aynı şekilde tedavüle sokulmayan hatıra paralar sınırlı sayıda üretilip satışa sunulmaktadır. Örneğin, 2019, 2020 ve 2021 yıllarında sırasıyla 391.769, 69.434 ve 399.259 adet hatıra para basımı yapılmıştır (Kaynak: Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü 2021 yılı Faaliyet Raporu).

Basımları için gerekli tüm harcamalar Genel Müdürlük Döner Sermayesi’nden karşılanmaktadır.

Satış fiyatları Darphane tarafından işçilik ve malzeme fiyatları göz önünde bulundurularak belirlenir.

Önemli bir hadise, tarihten bir olayın yıl dönümü ya da kişi anısına basılarak satışa sunulan madenî hatıra paraların üzerinde yazılı nominal ve satış değeri farklı olabilir. Çıkarılan (ancak nümizmatlar, koleksiyoncular ve ilgilileri tarafından koleksiyonlara alınan ve kontenjanlı ihracı nedeniyle arzı sınırlı olduğu için dolaşımda pek tedavül edilmeyen) hatıra paranın kabul haddi, itibarî değerinin misli olabilir. Hatıra paralar, itibarî değeri haricinde tedavül edilebilir.

1264 sayılı Kanun’da bu husus şöyle zikredilmiştir:

Madde 6 —

Halen tedavülde bulunan ve bu kanuna istinaden tedavüle çıkarılan paraların itibarî kıymetleri dışında bir fiyatla ve beşinci maddede yazılı bir yıllık müddetin sonunda tedavülden kaldırılacak olan paraların herhangi bir fiyatla tedavül vasıtası olarak kullanılması yasaktır. Hatıra paraları bu hükümden müstesnadır.

Üzerinde fiyat olmayan hatıra paralar, “madalyon” olarak adlandırılmaktadır.

Hatıra paralar, şekil ve tasarım olarak tedavüldeki madenî ufaklıklardan farklı yapıya sahip olabilir.

Satışa sunulan ve satıştan kaldırılan hatıra paralara ilişkin bilgi için Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü internet sitesi incelenebilir.

 

Hatıra Paralar Hakkında Paylaşılan Hatalı Aktarımlar

 

Hatıra paralar, sirkülasyona sokulan madenî paralarla sıklıkla karıştırılabiliyor.

Bu hususta basına ve sosyal medyaya yansıyan örneklere göz atalım…

 

Süregelen fiyat artışlarının etkisiyle sirkülasyondaki banknot emisyonunun ve madenî paraların göreceli değerinin gerilemesi sebebiyle yeni para ihracının gerçekleştirildiği yönünde farklı iddialar son dönemde dile getirilmişti.

Daha önce, 500 TL kupürlü banknot ve 5 TL’lik madeni para çıkarılacağı da iddia edilmişti. Mevcut enflasyonist görünüm karşısında gelecekte 3 vakte kadar bu yönde bir adım atılmasının zarurî hâl alabileceğini değerlendirmekle birlikte, mevcut durumda bu yönde atılmış bir adımın olmadığını aktarmıştık.

Bu defa, Darphane tarafından basılan bir hatıra paraya ait görüntüler tedavül edilen bir madenî para olduğu iddiasıyla sosyal medyada ve haber sitelerinde aktarıldı.

 

Haber:

 

“20 TL’lik madeni para basıldığına dair görüntü yayınlandı. Yayınlanan görüntüde yeni madeni paranın arka yüzünde Ayasofya Camii silüetinin yer aldığı görülüyor.”

 

20-liralik-madeni-para

 

 

“20 TL’lik madeni para basıldığına dair” iddialar gerçeği yansıtmıyor. Dolaşıma 20 TL’lik bir madenî para sunulmuş değil. Darphane tarafından raporlanan tedavüle verilen madeni ufaklık para miktarları arasında 20 TL’lik madenî para yer almıyor. Darphane’nin internet sitesinde tedavülde 20 liralık madenî para bulunduğuna dair bir bilgi mevcut değil. Sirkülasyona sokulan 20 TL değerinde madenî para sanılan bozukluk aslında “Ayasofya-i Kebir Camii Şerifi Hatıra Parası“dır.

 

20-tl-ayasofya-hatira-para

 

Ayasofya Camii’nin ibadete açılışı anısına görseldeki 20 lira değerindeki madenî para, hatıra parası olarak 2020 yılında basılmıştı.

ayasofyanin acilisi hatira para

Darphane’nin resmi sayfasında yayımlanan bilgide Ayasofya Camii hatıra parasının teknik özelliklerine ulaşılabiliyor.

 

20-lira-ayasofya

 

Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk madeni parasının üzerinde “saban kılıçtan üstündür” yazdığı ileri sürülmüştü. Ancak, iddia edilenin aksine paylaşılan görsel Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk madeni parasına değil; 1970-1979 yılları arasında çıkarılan bir hatıra paraya aitti. Ayrıca, paylaşılan hatıra parası öncesinde çıkarılan madeni ufaklık paralar mevcuttu (Detay için, üzerinde ‘saban kılıçtan üstündür’ yazılı madenî hatıra paralar hakkındaki yazımıza göz atabilirsiniz).

 

Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk madeni parasının üzerinde saban kılıçtan üstündür
Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk madeni parasının üzerinde “saban kılıçtan üstündür” yazdığı iddiasını içeren görsel

 

madeni para saban kılıçtan üstündür
“Saban kılıçtan üstündür” yazılı 150 liralık hatıra para

 

Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Parasının Üzerinde “Saban Kılıçtır Üstündür” Yazdığı İddiası

 

Hatıra paralarla ilgili yanlış iddialar, darp edilen madenî hatıra paralarla ilgili değil, bazen banknotlarla ilgili de hatalı aktarımlar dile getirilebiliyor.

 

Avrupa Merkez Bankası (AMB) tarafından basıldığı sanılan Atatürk resimli sıfır Avro değerli banknotlar da yanlış lanse edilmişti.

 

ataturk euro banknot

sifir avro ataturk

ataturk sifir avro

 

Paylaşılan görsellerdeki Atatürk resimli sıfır Euro tutarındaki banknotlar, tanıtım ve hatıra amacıyla Avrupa Merkez Bankası tarafından değil özel bir şirket tarafından basılmıştı. AMB, konuya dair sunduğu yanıtta hediyelik eşya, hatıra para kategorisine giren bu paranın kurumları inisiyatifinde ve girişiminde basılmadığını belirtmişti (Atatürk portreli sıfır Avro değerli hatıra paralar hakkındaki ilgili yazımıza göz atabilirsiniz).

 

Avrupa Merkez Bankasının Bastığı Sanılan Atatürk Resimli 0 Euro Banknot

 

* Kapak Görseli: Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü

 

Yorumunuzu yazınız...