500 TL’lik Banknot ve 5 TL’lik Madeni Para Çıkarılacağı İddiası Ekonomi Yönetimince Tekzip Edildi
500 TL kupürlü banknot ve 5 TL’lik madeni para çıkarılacağı iddiası basına ve sosyal medyaya yansıdığında “henüz doğrulanabilmiş olmadığını” aktarmıştık. Banknot basımını yürüten Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Banknot Matbaası Genel Müdürlüğü’nün konuya dair bir tekzibi yahut teyidinin henüz mevcut olmadığını belirtmiştik.
Geçmişte (enflasyonun düşük çift haneli seyrettiği dönemde) TCMB, yeni bir üst kupür ya da yeni bir emisyon grubu banknot basımı çalışması yürütmediğini aktarmıştı. Geçen zamanla birlikte ülkemiz ekonomisi 3 haneli enflasyona doğru ilerlerken bu planın değişmiş olması beklentisi kuvvetlendi. Ancak, TCMB idaresi ile ekonomi yönetimi bu iddiayı tekzip etti.
TCMB Başkanı Şahap Kavcıoğlu, 28 Nisan 2022 tarihinde düzenlenen yılın ikinci enflasyon raporunun açıklandığı toplantıda kendisine yöneltilen soruya 500 liralık yeni banknotlar ve 5 liralık madeni paralar için hazırlıkların başladığı yönündeki iddianın gerçeği yansıtmadığı yanıtını vermişti. Kavcıoğlu, “Böyle bir şey konuşulduğunu zannetmiyorum. Bir tane arkadaşın bir tane tweetiyle gündemi bu kadar ciddiye almak doğru değil. Bizim böyle bir hazırlığımız yok. Kendilerini gündemde tutmak için attıkları bir tweet. Ciddiye alınacak bir taraf olduğunu düşünmüyorum. Vatandaşın ve piyasanın böyle bir beklentisi de yok. Böyle bir hazırlığımız da yok.” ifadelerini kullanmıştı.
Hande Fırat, Hürriyet’teki “Pandemi bitiyor mu” başlıklı 26 Nisan 2022 tarihli yazısında üst düzey ekonomi yönetimiyle görüştüğünü ve 500 liralık banknot basılacağı iddiasının doğru olmadığını belirtmişti.
“DOLAŞIMDAKİ para yetersiz gerekçesiyle 500 liralık banknot basılacağı iddia edildi. Ben de üst düzey ekonomi yönetimine sordum.
Edindiğim bilgiye göre 500 liralık banknot basılacağı iddiası doğru değil.
Siyaseten de doğru bulunan bir adım değil.
Paranın dijitalleştiği bir dönemde banknot basmak bir yandan da doğru bulunmuyor.”
500 TL’lik yeni banknot basılacağı iddiası ile servis edilen görsel ise 2017 yılında sosyal medyada gerçek sanılarak “Erdoğan fotoğrafı olan 500 Türk lirası banknotlar çıkıyor” vurgusuyla paylaşılmıştı.
2017 yılında dolaşıma giren Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ve Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nün resimlerinin iki yüzünde yer aldığı 500 TL’lik banknot görseli resmî olmayan bir tasarımdı.
Tasarımın resmî olmadığının bir emaresi de Türk lirası simgesinin kullanım biçimi. TL simgesi, rakamın ya da parasal tutarın solunda olacak şekilde ve boşluk bırakılmadan kullanılması gerekirken sağında kullanılmış.
Aynı tasarımla farklı kupürlü ve renkli banknot görselleri paylaşılmıştı.
500 TL’lik banknot basımı iddiası eski Ziraat Bankası Genel Müdür Yardımcısı Prof. Dr. Şenol Babuşçu’nun “500’lük banknotlar ve 5 TL madeni paralar için hazırlıklar başladı….” notunu içeren sosyal medya paylaşımı ile tekrar gündeme taşınmıştı.
Babuşçu, 500 TL’lik banknot ve 5 TL’lik madeni para için söylemini şöyle detaylandırmış ve 500 TL’lik banknot hazırlıklarının başladığı iddiasını tekrarlamıştı:
“Hazırlıklar başladı demek, 3-4 ay hazırlık sürecek, sonrasında Merkez Bankası konuyu Hükümet’in önüne koyacak, piyasaya çıkış tarihini Hükümet belirleyecektir. Tahminime göre piyasaya çıkma tarihinde 2 opsiyon var. Bu tarihler ya Ekim-Kasım ayları, ya da seçimden sonraki aylar olacaktır. Seçim sonrası tarih büyük olasılık olarak görünmektedir. Ancak yeni kupür ve madeni para ile ilgili toplantı yapıldığı ve hazırlıkların başladığı da bir gerçektir.
Neden 500 TL’lik Banknot
1- 500 TL’lik banknot (emisyon aynı kaldığı sürece) enflasyon doğurmuyor. Enflasyon, 500 TL’lik banknotu doğuruyor. Merkez Bankası’nın temel amacı fiyat istikrarı (enflasyonla mücadele) ve TL’nin değerini korumaktır. Kanunda da bu konular açıkça belirtilmiştir. Eğer Merkez Bankası görevini yapıp enflasyonla mücadele etseydi ve TL’nin değerini korusaydı 500 TL’lik banknota ihtiyaç kalmazdı. 500 TL’lik banknot ihtiyacı Merkez Bankası’nın görevini yapmamasından kaynaklanmıştır.
2- Türk Lirası, 200 TL banknotun çıktığı tarih olan Aralık 2009’dan bu yana çok değer kaybetmiştir. Örnek vermek gerekirse Aralık 2009’da 1 dolar = 1,5 TL olup en büyük banknot olan 200 TL ile 133 dolar alınır iken, bugün 1 dolar = 15 TL olup, 200 TL ile 13 dolar alınabilmektedir.
Başka bir örnek vermek gerekirse Aralık 2009’da 1 litre motorin 2,5 TL olup 200 TL ile 80 litre motorin alınır iken bugün 1 litre motorin 22 TL olup 200 TL ile 9 litre motorin alınabilmektedir.
Uluslararası kabuller en büyük kupürlü banknotun emisyon içindeki payının % 50’yi geçtiği taktirde daha büyük bir banknot çıkarılması gerektiğini göstermektedir. Şu an itibariyle en büyük banknot olan 200 TL’nin emisyon içindeki payı %42’yi geçmiş olup, bu yıl içinde % 50’yi geçmesi beklenmektedir. Diğer bir kabul ise en büyük 2 banknotun emisyon içindeki payının % 90’ı geçtiği taktirde daha yüksek kupürlü bir banknotun çıkarılması gerektiğidir. Ülkemizde şu an itibariyle en büyük 2 banknot olan 200 TL ve 100’lik kupürlerin emisyon içindeki payı % 88 olup önümüzdeki aylarda % 90’ı geçecektir. Bu durumda 500 TL’lik banknotun çıkarılmasının gerekliliği açıktır.
Sonuç olarak hazırlıklara başlanılmış olup 3-4 ay içinde hazırlıklar tamamlandıktan sonra Hükümetin önüne çalışma konulup, piyasa çıkış tarihinin belirlenmesi istenilecektir. 500 TL’lik banknotun çıkış tarihi:
1. Alternatif 2022 sonbaharı,
2. Alternatif seçim sonrası aylardır. Güçlü olasılık tabii ki seçim sonrası aylardır.”
Piyasadaki banknot miktarı (TL emisyon) 28 Nisan 2022 tarihi itibarıyla 279,3 milyar TL ile rekor tazelemişti. Tedavüldeki banknotların kupür dağılımı incelendiğinde 200 TL’lik banknotun artış oranının son 1 yılda en yüksek olduğu görülebiliyor. Dolaşımdaki kâğıt paralar arasında 200’lük kupürün % 42, 100’lük kupürün % 46, 50’lik kupürün % 8 paya sahip olduğu görülüyor.
Merkez Bankası yönetimi, 500 TL’lik banknot basım planının bulunmadığını belirtse de, hâlihazırda yaşadığımız hiperenflasyona doğru gidişatın planları değiştirmesi kuvvetle muhtemel. Emisyon artışı ve enflasyon gidişatını aynen sürdürürse yeni üst kupür banknot çıkarılmasının kaçınılmaz olduğu söylenebilir.
2022 yılı Mart ayında M1 para arzının yıllık % 81,69, M3 para arzının ise yıllık % 60,13 artış yaşadığı görülüyor (M1 en dar para arzı tanımı olup dolaşımdaki para ve vadesiz mevduatlardan oluşmaktadır. Geniş para arzı M3 ise M1’e vadeli mevduatlar, repodan sağlanan fonlar, para piyasası fonları ve vadesi 2 yıla kadar olan ihraç edilen menkul kıymetler eklenerek elde edilmektedir. Detay için para arzı tanımlarına değindiğimiz yazımıza göz atabilirsiniz).
Kaynak: EVDS
Ekonomist Uğur Gürses, “500’lük banknota doğru” başlıklı 7 Nisan 2022 tarihli yazısında “Türkiye’nin bugün yeni bir büyük banknot kupürüne ihtiyacı var mıdır?” sorusuna “evet, ne yazık ki” yanıtını verdiği yazısında şu yorumda bulunmuştu:
“Cebimizdeki en küçük banknot kupürü olan 5 TL, artık dolmuş indi-bindi ücretine, tek yön metro ücretine yetmiyor. Yakıcı enflasyon vatandaşı daha büyük kupür kullanımına itiyor.”
“Bu tercihe kalmış bir durum da değil; toplum patlayan enflasyon nedeniyle daha büyük kupür kullanıyorsa ihtiyaç ve zorunluluk haline gelir. Hele ki dolarizasyonun, hem enflasyonun dörtte biri seviyede tutulan faizlerle ve dövize endeksli mevduat tanıtımlarının yapılarak teşvik edildiği yerde, büyük kupür çıkarmayan otorite vatandaşın cebinde daha fazla döviz taşımasını teşvik eder.
Bu da ilk aşamada 500’lük banknot kupürü olacaktır.”
Banknot basımı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Banknot Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından yürütülürken, madeni para basımı Hazine ve Maliye Bakanlığı Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır. Hâlihazırda dolaşımda bulunan E9 Emisyon Grubu 5, 10, 20, 50, 100 ve 200 Türk lirası olmak üzere 6 farklı kupür değeri ve 6 tertipten oluşuyor.
Görsel: TCMB
Para basımı denilince akla sadece fizikî banknotların gelmemesi gerektiğini, her elimize geçen yeni banknotun da karşılıksız para basımı ya da para arzının arttığı anlamına gelmeyebileceğini aktardığımız yazımıza da göz atabilirsiniz.