“Aşkından Divaneye Dönmek” Deyiminin Kökeninin Divane Kuşunun Erkeğinin Dişisi Ölünce Taş Yiyerek İntihar Etmesine Dayandığı İddiası Doğru Değil

Yanlış İddia

 

3.5 metreyi aşabilen kanat açıklıklarıyla en büyük deniz kuşları arasında yer alan albatrosların (diomedeidae) diğer adının “divane kuşu” olduğu, dünyanın en sadık canlısı olan bu kuş türünün dişisi ölünce erkeğinin taş yiyerek intihar ettiği, “aşkından divaneye dönmek” deyiminin kökeninin bu duruma dayandığı uydurulmuş.

 

Bu kurgu anlatıyı içeren paylaşım ve girdi örnekleri şöyle sunulabilir:

 

“dünyanın en sadık canlısı “divane kuşudur”.

eğer dişisi ölürse erkek olan taş yiyerek intihar eder.

aşkından divaneye döndüm sözü buradan gelir.”

 

aşkından divaneye döndüm divane kuşu

 

divane kusu ask

 

“Dünya’nın en sadık canlısı Divane kuşu. ❗️❗️❗️👇
Divane kuşunun diğer ismi ise Albatros kuşudur. Eğer dişisi ölürse erkek olan taş yiyerek intihar eder. Türkiye’de “Aşkından divaneye döndüm” sözü burdan gelir.
Eşine olan sadakatiyle bilinen albatros, çok uzun süre kanat çırpmadan havada süzülerek ilerleyebilir. Bu kuş türü, en uzun kanat genişliğine sahip tür olarak bilinir. Kanat uzunluğu 4 metreye ulaşabilir.
Hayatının ilk senelerini uzun bir süre tek başına geçiren albatros kuşları, yeterli erişkinliğe varana kadar yalnızdır. Kendisine uygun eşi bulduktan sonra ise ömrünün geri kalanını yalnızca eşiyle birlikte geçirir. Eşler birbirlerine son derece saygılı ve centilmendir. Saatlerce birbirlerine sevgi gösterilerinde bulunurlar. Dişi albatros senede bir tek beyaz yumurta yumurtlar. Eşler nöbetleşerek kuluçkaya yatarlar. Eşlerden birisi denizde iken diğeri yumurtanın üzerinde bir hafta kadar oturabilir. 80 günlük kuluçka devresinden sonra çıkan yavruyu 8-9 ay sindirilmiş besinleri gagasına kusarak beslerler.”

 

 

Albatros kuşunun diğer adının divane kuşu olduğu ve “deli divane olmak” deyiminin kökeninin divane kuşunun eşine bağlığı nedeniyle intihar etmesine dayandığı iddiası şehir efsanesinden öteye gidemiyor.

“Aşırı ilgi göstermek”, “aşırı derecede sevmek” anlamlarını taşıyan “deli divane olmak”, “divane(si) olmak”, “divaneye dönmek”, “deli divane âşık olmak” gibi deyimlerin kökeninin divane adlı bir kuşa dayandığına dair bir güvenilir kaynak atfı mevcut değil.

Divane sözcüğü dilimize Farsçadan geçmiş.

“Divane” sözcüğü, Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük’te (i) “deli, kaçık, budala” ve (ii) “bir şeye çok düşkün olan” şeklinde tanımlanmış.

Nişanyan Sözlük, “divane” kelimesi için “Farsça dīvāna veya dēvāne دیوانه “deli, cin çarpmış” sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük Farsça dīv veya dēv “dev” sözcüğünden +āne ekiyle türetilmiştir.” açıklamasını sunmaktadır.

Sosyal medyada çokça paylaşılan bu kurgunun 2018 yılı öncesinde sosyal medya platformlarında ya da arama motorlarında izine rastlanamıyor (Erkenci Kuş adlı dizinin yayınlanması akabinde bu iddianın yaygınlaştığı anlaşılıyor).

Yapılan bilimsel çalışmalarda ve gözlem raporlarında, erkek albatrosların dişisi ölünce taş yiyerek intihar ettiği yönünde bir aktarım bulunmuyor.

Albatrosların 50-60 yıla uzayabilen yaşamları boyunca genellikle aynı eşle çiftleştiği biliniyor. Ancak bu durum, albatrosların eşlerinin ardından intihar ettiği anlamına gelmiyor.

Kuş türlerinin %92’si sosyal olarak tek eşli olmasına rağmen, farklı partnerle çiftleşme kuşlarda yaygın bir üreme stratejisidir. Deniz kuşları aynı eşle çiftleşmeme oranının en düşük olduğu tür albatroslardır. (Pierre Jouventin, Anne Charmantier, Marie-Pierre Dubois, Philippe Jarne, Joel Bried (2006). “Extra-pair paternity in the strongly monogamous Wandering Albatross Diomedea exulans has no apparent benefits for females“. International Journal of Avian Science. Vol 149. Issue 1. Jan 2007. 67-68).

Her iki yılda bir denizden dönerek ömür boyu eşleştikleri partnerleri ile çiftleşseler de albatrosların tamamı (eşleri ölse de) yaşamını başka eşle birlikte olmadan sürdürmüyor.

Falkland Adaları üzerinde 15.500 albatros çiftini inceleyen çalışma, albatrosların aynı eşle çiftleşmeyi sürdürmeme oranının %1-8 arasında değiştiği, ortalama %3,7 olduğunu tespit etmişti (Ventura Francesco, Granadeiro José Pedro, Lukacs Paul M., Kuepfer Amanda and Catry Paulo (2021) “Environmental variability directly affects the prevalence of divorce in monogamous albatrosses“. Proc. R. Soc. B.288:20212112).

Yapılan başka bir çalışmanın bulgusu, albatros yavrularının % 14-24’ünün dişi albatrosun ömür boyu sürdürdüğü beraberlikten olmadığı yönündeydi (M. Genevieve W. Jones, N. M. S. Mareile Techow & Peter G. Ryan (2012). “Dalliances and doubtful dads: what determines extra-pair paternity in socially monogamous wandering albatrosses?“. Behav Ecol Sociobiol 66. 1213–1224).

Albatros çiftlerinin üreme başarısızlığı neticesinde birbirinden ayrılabildiği gözlemlenebiliyor.

 

Yani, albatroslar için “ömür boyu tek eş”, “ya benimsin ya kara toprağın”, “sensiz cennet bile sürgün sayılır” olgu ve söylemleri her daim geçerli değil. Erkek albatroslar, dişileri ölünce intihar etmiyor. “Divanelik” kavramı albatrosların eşlerine bağlılığı üzerinden tanımlanmamış.

 

divane albatros

 

Uydurma iddiayı tespit eden Dr. Pedram Türkoğlu şu yorumda bulunmuştu:

“Yine bir şehir efsanesi… Görüntüdekiler kara kaşlı albatros (Thalassarche melanophris) çifti. Monogam (tekeşli) oldukları doğru; ancak taş yutarak intihar etmek gibi bir davranışları yok. Divane ise Farsça “deli, kaçık” anlamındadır. Herhangi bir kuş türüyle bağlantısı yoktur.”

 

1 Yorum

  1. Servet Atalay Reply

    Kuzum nedir bu tek eşlilikle alıp veremediğiniz? Hadi şehir efsanesi anlattınız da tek eşlilik ya da eş konusu aşırı yer kaplamış, yüz tane bilimsel makale filan incelenmiş, taş yutmuyor tamam. Ötesine ne gerek?Albatros çok eşli de olabiliyor dişiler de tek eşli olmayabiliyor, doldurmuş da doldurmuşsunuz.

Yorumunuzu yazınız...