“Reyting”, radyo ve televizyon yayıncılığı için büyük önem arz eden bir kavram.
İngilizce “derecelendirme” anlamındaki “rating” sözcüğünden Türkçemize giren “reyting”, televizyonlarda hangi programların ne oranda izlendiğine dair hesaplama ve sıralama için kullanılmaktadır.
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK), reytingi “belirli bir zaman diliminde belirli bir yayın hizmetini alan izleyici/dinleyicilerin panel büyüklüğüne oranı” olarak nitelemektedir.
Yayın Hizmetlerinin İzleme ve Dinlenme Oranı Ölçümlerinin Yapılmasına ve Denetlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkındaki Yönetmelik’te “rating” yani “izlenme/dinlenme oranının” “belirli bir zaman diliminde belirli bir yayın hizmetini alan izleyici/dinleyicilerin panel büyüklüğüne ya da ölçüm sonuçlarının üretildiği örneklem büyüklüğüne oranını” ifade ettiği aktarılmaktadır.
Reytingi Kim Ölçüyor?
(TV/Radyo) izlenme ve dinlenme oranı ölçümü ( izlenme ve dinlenme oranı ölçümlerinin usul ve esaslarını belirlemekle ve denetlemekle görevlendirilen) RTÜK tarafından yapılmıyor.
6112 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun’un 37. maddesinin (i) bendi uyarınca RTÜK, 6112 Sayılı Kanun’un 37. maddesinin birinci fıkrasının (i) bendi uyarınca yayın izleme ve dinleme oranlarının ölçülmesi, denetlenmesi ve uygulanacak müeyyideleri belirleme konusunda yetkili kılınmıştır. İlgili bentte RTÜK’ün izlenme ve dinlenme ölçümleri hakkındaki görev ve yetkisi, “Yayın hizmetlerinin izlenme ve dinlenme oranı ölçümlerinin yapılmasına ve denetlenmesine ilişkin usul ve esaslar ile bu usul ve esaslara uymayan şirket ve kuruluşlara uygulanacak müeyyideleri belirlemek” olarak belirtilmiştir.
1989 yılından itibaren özel kanalların kurulması ile birlikte Türkiye’de izleyici ölçümleri yapılmaya başlanmıştır. Önceleri bu ölçümleri, AGB Anadolu Araştırma Şirketi yerine getirirken, 1992 yılından itibaren ölçümleri Televizyon İzleme ve Araştırma Kurulu (TİAK) ve AGB Anadolu Araştırma Şirketi birlikte yürütmeye başlamıştır. Günümüzde “izlenme / dinlenme oranları (reyting) ölçümleri”, TİAK (Televizyon İzleme Araştırmaları) A.Ş. tarafından koordine edilmektedir (Radyo programları için ilgili kuruluş RİAK (Radyo Dinleme Hizmetleri Organizasyon Tanıtım & Yayıncılık) A.Ş.’dir).
Televizyon izleyici ölçümü ise TİAK A.Ş. Yönetim Kurulu’nun aldığı karar çerçevesinde 2012 Eylül ayından bu yana Kantar Media tarafından gerçekleştirilmektedir.
Reyting Nasıl Ölçülüyor?
Ülkemizde televizyon izleyici ölçümlerini koordine etmek üzere tek yetkili şirket (Reklam verenler Derneği, Reklamcılar Derneği ve ölçülen yayıncı kuruluşların hissedarı olduğu) TİAK A.Ş.‘dir.
İzlenme/dinlenme ölçüm faaliyeti, ülke nüfusunun tamamının veya belli bir kısmının demografik ve sosyoekonomik yapısını temsil eden örneklem üzerinden elektronik ve diğer yöntemlerle yerine getirilmektedir.
Reyting ölçüm cihazlarının takılacağı haneler TÜİK tarafından tesadüfî olarak belirlenen adresler üzerinden seçilmek durumundadır.
Reyting ölçümü, Kantar Media teknisyenleri tarafından evlerine teknik kurulum (peoplemeter cihazı) yapılan ve kumanda kullanımı, gizlilik, güvenlik ve diğer konularda eğitim verilerek panele dahil edilen haneler vasıtasıyla yapılmaktadır.
1989 yılında toplam 150 hanelik bir örneklemle başlayan televizyon izleyici ölçümü raporlamasına günümüzde 4000 hane katılmaktadır (2019 sonu itibarıyla panelde bulunan hane sayısının yaklaşık 4.350 olduğu, paneldeki kişi sayısının ise 14.500 olduğu aktarılmaktadır) (Ölçüm sistemine katılan hanelere nakit ödeme yerine belirli yerlerden alışveriş için kullanılabilen hediye kart verilmektedir).
RTÜK Yönetmeliği gereği bir hane RTÜK Yönetmeliği gereği panelde en fazla 7 yıl kalabilmekte olup, ölçüm sistemindeki haneler her yıl en az %15 oranında değişmek zorundadır. TİAK, her yıl ortalama %20 oranında değişim olduğunu aktarmaktadır.
Evinde rating cihazı olmayan kişilerin TV izlemeleri reyting verilerini etkilemiyor. Türkiye’de açıklanan rating sonuçlarını İzleyici Ölçümü Panelindeki yaklaşık 4.350 hane ve bu hanelere gelen misafirler etkilemektedir. Bu hanelerin dışındaki hanelerde ya da kamusal alanlarda yapılan izlemelerin izleyici ölçüm sonuçlarına bir etkisi bulunmamaktadır.
İzleme ölçümleri, yurt sathında (birey bazındaki nüfusunun yaklaşık %80’ini karşılayan ve coğrafi dağılım açısından tüm bölgeleri temsil edecek şekilde belirlenen) 40 ilde yerine getirilmektedir (RTÜK Yönetmeliği gereği söz konusu 40 ilde İlçe toplam nüfusu 10.000 üzeri olan tüm yerleşim yerleri ölçüm sistemine dahildir ve 10.000 üzeri nüfusa sahip tüm yerleşim yerlerinden haneler ölçüm sistemine dahil edilmektedir).
Ölçümler, TV yayınları izlemek için kullanılan klasik anten, uydu anteni, kablolu TV gibi platformların yanı sıra Digitürk, D-Smart, Kablo TV ve IPTV gibi dijital platformlar üzerinde de yapılmaktadır.
PeopleMeter adı verilen cihaz, 5 saniyelik aralıklarla o anda hanede izlenen kanalın ses imzalarını kaydederek hangi kanalların hangi sürelerde izlendiğini raporlamaktadır.
TİAK, “dakika başına düşen ortalama izleyici sayısı” olarak tanımladığı reyting için “bir program veya zaman diliminin Rating (000) değeri her bir dakikadaki izleyici sayılarının toplanıp program veya zaman diliminin toplam süresine (dakika bazında) bölünmesi ile elde edilir.” açıklamasını sunmaktadır.
Dakika başına düşen ortalama izleyici sayısını ifade eden “reyting” ve toplam izleyici kitlesinin yüzdesini ifade eden “share” şu şekilde hesaplanmaktadır:
Bir program veya zaman diliminin Rating (000) değeri her bir dakikadaki izleyici sayılarının toplanıp program veya zaman diliminin toplam süresine (dakika bazında) bölünmesi ile elde edilir (Örneğin herhangi bir program 20:22 dakikasında tüm kişiler (5+) hedef kitlesinde %8,22 rating almışsa; Tüm evren*rating = 58.367.000*%8,22 sonucuna varılır. Yani bu programın tüm evrende 20:22 dakikasında 4.800.000 kişinin izlediği söylenebilir).
Share, belirli bir zaman diliminde dakika başına düşen ortalama izleyici sayısının, aynı zaman dilimindeki toplam izlemeye ait dakika başına düşen ortalama izleyici sayısına oranlanmasıyla elde edilir (Örneğin herhangi bir program 20:22 dakikasında tüm kişiler (5+) hedef kitlesinde %13,35 share almışsa; O dakikada televizyon izleyen kişilerin %13,35’inin ilgili programı izlediği söylenebilir).
Kapsamın yetersizliği, temsil kurumunun artırılmaması, veri gizliliği, ölçüm sisteminin şeffaf olmaması, IP-TV (Internet Protocol Television), DVB-H (Digital Video Broadcasting-Handheld) ve HDTV (High Definition Television) gibi yeni yayın teknolojilerinin etkisini yansıtmaması, ölçüm cihazı ile yapılan geleneksel ölçümün bilgisayar, tablet, telefon gibi cihazlardan yapılan izlemeleri kapsamaması gibi birçok yönden eleştirildiği biliniyor.
Kanalların ve Programların Reyting Oranı Sanılan Analiz
Sosyal medya platformları üzerinden yapılan analizlerin sıklıkla TV programlarının izlenme oranı sanılarak paylaşıldığına şahit oluyoruz.
Bu durumun bir örneği, sosyal medya platformlarında ve haber sitelerinde 5 Nisan 2023 günü televizyon kanallarının reyting oranlarını yansıttığıvurgusuylapaylaşılan analizde görüldü.
5 Nisan 2023 günü Habertürk’te Millet İttifakı’nın 13. Cumhurbaşkanı adayı ve CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, 360 TV ve Kanal 24 ortak yayınında ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan canlı yayına katılmıştı.
Ertesi gün, kendini “sosyal medyayı anlamlandıran, firmalara içgörü sağlayan teknoloji şirketi” olarak niteleyen Sosyal Medya Araştırma Geliştirme ve Analiz A.Ş. (Somera) adlı firmanın yayımladığı “sosyal medya reytingi” birçok haber profili ve sosyal medya kullanıcısı tarafından TV izlenme oranı sanılarak yorumlandı.
Erdoğan ve Kılıçdaroğlu’nun aynı saatlerde katıldığı iki farklı canlı yayının sosyal medyaya yansımasının “reyting izlenme raporu” olarak yorumlanması doğru değil. (Sosyal medya ölçümleri televizyon izleyici ölçüm verileri ile uyumlu olsa da) reyting ile (metodolojisi açıkça paylaşılmayan) sosyal medya dinlemesi verisi aynı şey değildir.
Sosyal medya ölçümleri analizleri klasik anten, uydu anteni, kablolu tv gibi platformlardan ayrı olarak sosyal medya analiz platformları üzerinden gerçekleştirilmektedir. Somera’nın yaptığı ölçüm, hem yöntemi hem de içeriği geleneksel izleyici ölçümleri sisteminden farklılaşmaktadır. Somera Twitter, Instagram ve Facebook verilerini temel alarak yaptığı ölçümde sosyal medyayı kullananların sayısı ile ileti sayısı araç olarak belirlenmekte olup demografik özelliklerle etkileşim seviyeleri de dikkate alınmaktadır.
“Reyting” sanılan sosyal medya analizleri için Somera’nın da paylaşımlarında şu dipnota yer verdiği görülüyor:
“Veriler sosyal medya mecralarındaki paylaşımlar üzerinden hesaplanmıştır. RTÜK’ün yetkilendirdiği TİAK AŞ tarafından tespit edilen izlenme ve dinlenme ölçümleri ile karıştırılmamalıdır.“
Somera, sosyal medya profilleri üzerinden her gün bir önceki gün yayınlanan programlara yönelik ilgiyi sosyal medya üzerinden ölçümlerini yansıtan “SomeraReyting” adını verdiği sıralamayı düzenli şekilde paylaşıyor.
Benzer şekilde, TV programlarının izlenme oranı yerine sosyal medya platformlarına bu programların yansımasını inceleyen veriler yayımlayan farklı girişimler de mevcut.
