“Herkesin Arabası Var” Söylemi ve Taşıt İstatistikleri

Türkiye’nin, diğer yükselen piyasa ekonomilerine ve Avrupa ülkelerine kıyasla kişi başına düşen araç sahipline göre geride kaldığı görülüyor

Artan döviz kuru, yükselen enflasyon, arz zinciri kaynaklı aksamalar, oto üretim sıkıntısından dolayı sıfır araç bulunamaması, ikinci el piyasada sıkışıklık, finansal koşullarda daralma gibi birçok nedenle birlikte taşıt fiyatlarında son yıllarda önemli ölçüde artış yaşandı. Yaşanan ekonomik sorunlarla birlikte alım gücündeki reel gerileme yaşayan vatandaşların araç edinmesi daha zor bir hâl aldı. Reel faizin baskılandığı 3 haneye doğru ilerleyen enflasyonist ortamda vatandaşlar tasarruflarını yatırım amaçlı otomobil alımında değerlendirilse de son veriler otomobil alım satımında yavaşlama yaşandığını işaret ediyor.

Ekonomik güçlüklere dair yorumlara karşılık olarak sıklıkla “herkesin altında araba var” savunmasının dile getirildiğine şahit oluyoruz.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 25 Temmuz 2022 günü gazetecilerin sorularını yanıtladığı yayında “Ekonomik olarak battık diyenler var ya; Oradan arabalar, TIR’lar geçemeye devam ediyor. Herkesin altında arabası var” ifadelerini kullanmıştı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, 25 Ekim 2021 günü kabine toplantısı sonrasında yaptığı açıklamada “Her evde araba var, kapıcısında araba var. İkinci elde araç yetişmiyor. Hepsinin istatistiklerini tutuyoruz. Nerede ne oluyor, ne satılıyor bunların hepsini gayet iyi biliyoruz.”  söyleminde bulunmuştu. Erdoğan, 29 Kasım 2016 tarihinde 7. Boğaziçi Zirvesi’nde yaptığı konuşmada “Her evin önünde 3 araba duruyor. Bu israftır.” demişti.

Benzer demeçler farklı isimler tarafından da verilmişti. Örneğin, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin 5 Temmuz 2022 günü yaptığı konuşmada “Baktığınız zaman Türkiye değişiyor. Refah seviyesine bakın. Türkiye’de bütün ailelerin, her gelir grubundan ailelerin kapısında otomobili var, çocukları okuyor.” ifadelerine yer vermişti. AK Parti Genel Başkan Yardımcısı Demiröz 24 Ekim 2021 günü yaptığı konuşmada “Pahalılık olabilir. Allah aşkına, Türkiye’de son 20 senede her eve bakın ya bir otomobil ya da 2 otomobilimiz var. Her evde 2-3 telefon var.” demişti. Şarkıcı Serdar Ortaç ise “Herkesin elinde son model cep telefonu, altında araba var. Nankörlük yapmayalım.” yorumunda bulunmuştu.

Taşıt sahipliği açısından toplam ve kişi başına düşen sayıda iyileşme sağlansa da Türkiye emsal ve bölge ülkelere göre bir hayli geride.

Son 20 yılda trafiğe çıkan taşıt sayısında önemli ölçüde artış yaşandı (Trafikteki araç sayısı ve toplam yolculuk sayısı artarken trafiğe çıkan araç sayısı ve kaza sayısı başına ölüm verisinde iyileşme gözlemlendiğine daha önce değinmiştik). TÜİK’in açıkladığı son verilere göre trafiğe kayıtlı toplam kara taşıtı sayısı haziran sonu itibarıyla 25 milyon 810 bin 799’e ulaştı. Otomobil sayısı ise 13.971.955’e ulaştı.

TÜİK verileri üzerinden yapılan hesaplamaya göre 2021 yılı sonu itibarıyla 84,7 milyon nüfuslu ülkemizde kişi başına düşen toplam motorlu kara taşıtı sayısı 0,36 iken, otomobil sayısı 0,19 seviyesinde gerçekleşti.

Her ne kadar trafiğe çıkan taşıt sayısında artış yaşansa da, mevcut yolcu taşıtı sayısı emsal ülkelere ve AB ortalamasına nazaran bir hayli düşük.

AB İstatistik Ofisi (Eurostat) tarafından derlenen AB üyesi ülkeler, AB üyeliğine aday ülkeler ve bölgede yer alan ülkeleri kapsayan 2020 yılından istatistiğe göre Türkiye kişi başına en az araç düşen ülke. OECD verilerine göre de Türkiye otomobil sahipliği açısından ortalamanın gerisinde kalmış durumda.

AB genelinde 2019 yılı itibarıyla ortalama binek araç sahiplik oranı 0,54 seviyesindeydi.

2020 yılı itibarıyla AB genelinde ortalama 560 olan 1000 kişiye düşen otomobil sayısı Lihtenştayn’da 779 iken, Türkiye’de 157’ydi.

Türkiye’de 2017 yılından bu yana kişi başına düşen yolcu araç sayısının yatay bir seyir izlediği görülüyor.

Türkiye’nin binek araç sahiplik oranı, AB üyeliğine aday Karadağ, Sırbistan, Kuzey Makedonya ve Arnavutluk’un yanı sıra potansiyel aday Bosna Hersek ve Kosova’dan daha düşük seviyede.

Türkiye’de 2000-2019 yılları arasında binek araç sayısında ortalama yıllık % 4,3’lük artış yaşanmıştı.

Binek araç yaşına göre kıyaslandığı Avrupa ülkeleri arasında Türkiye’nin ortalama performans sergilediği görülüyor.

Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Konseyi (UNECE) yolcu taşıt sıralamasında Türkiye sondan 3. sırada yer alıyor.

Wikipedia‘daki kişi başına düşen taşıt sayısı derlemesinde Türkiye 189 ülke arasında 78. sırada bulunuyor (2014 itibarıyla yapılan sıralamada 93.cüydü).

Eurostat‘ın hazırladığı verilere göre Türkiye’de halkın % 35’i otomobil satın alma imkânının olmadığını belirtiyor. Bu veride Türkiye Avrupa’da 2. sırada bulunuyor.

Otomobil almaya imkânı olmadığını belirtenlerin oranında ise kayda değer düşüşün yaşandığı görülüyor.

Özetle, son 20 yıllık dönemin geneline göz atıldığında, diğer yükselen piyasa ekonomilerine ve Avrupa ülkelerine kıyasla Türkiye’nin nüfusuna kıyasla araç sahipliğinde geride kaldığı anlaşılıyor.