Yıllara Göre Dolar – TL Alım Gücü Karşılaştırmasında Göz Ardı Edilen ABD Enflasyonu

Başlangıçta özet geçelim: Farklı yıllar arasında parasal değerlerin karşılaştırması yapılırken fiyatlar genel seviyesi değişmelerinden kaynaklanan satın alma gücü kazancı ya da kaybı da dikkate alınmalı. Bir enstrümanın, ücretin ya da varlığın yıllara sari fiyat değişimini ABD doları cinsinden karşılaştırırken ABD’deki enflasyonu hesaba katmayı unutmayın.

Dolar kuru tüm zamanların en yüksek seviyesine ulaştığı günlerde Türk lirasından 6 sıfırın atılmasını göz ardı eden bir yorumla karşılaştık.

“Dolar kuru 21,03 TL ile tüm zamanların en yüksek seviyesine ulaştı.” paylaşımına bir sosyal medya kullanıcısının”Aynen tüm zamanların en yükseği evet…” yanıtıyla 2001 yılından 6 sıfır atılmamış ABD doları / Türk Lirası kurunun aktardığı görüldü.

Bu yoruma ilişkin sunulan savunma ise şu şekilde:

“Şu twitimin altında bir milyon iki yüz bin adet 1 lirayla alınan dolar ile yirmi adet bir lirayla alınan dolar arasındaki farkı bilmeyen ve altı sıfır atmayı matematikteki sıfırları sadeleştirme işlemi sanan kişileri görebilirsiniz. Bunlar Kılıçdaroğlu’nu hak ediyor.”

6 sıfır atılmasıyla ilgili söylem bir hayli absürt.

Ancak bu yorumda haklılık payı bulunan husus, aradan geçen zamana ilişkin alım gücü analizinde ABD’deki enflasyonun göz ardı edilmesi.

Daha önce birçok defa vurguladığımız üzere enflasyon, kişilerin ellerindeki para ile geçmişe göre daha az mal ve hizmet alabilmesine neden olmaktadır.

Tüketicilerin satın alma gücünü azaltan enflasyon, Türkiye ekonomisi için kronik bir sorun. Ancak enflasyondan muzdarip tek ülke Türkiye değil.

Türkiye’deki kadar yüksek olmasa da ABD’de de (dönemlere göre dalgalı görünüme sahip) enflasyon gözlemleniyor. Türkiye’dekine benzer şekilde ABD dolarının da satın alma gücü enflasyon tarafından aşağı çekilmektedir. Yani, doların da kendi enflasyonu var (Örneğin 1988’in 1 dolarının alım gücü bugünün 2,5 dolarına tekabül ediyor).

ABD enflasyonunun yol açtığı satın alma gücündeki erimeyi hesap için “CPI Inflation Calculator” gibi hesaplama araçları kullanılabilir.

Bu nedenle salt döviz çevrimi yoluyla yapılan bir karşılaştırma gerçek resmi sunmayacaktır. Yıllar arasındaki alım gücü karşılaştırması analizlerinde ABD’deki satın alma gücündeki değişimin de hesaplamaya dahil edilmesi gerekiyor. Nominal dolar / TL kuruna göre karşılaştırma yapmak yerine ABD’deki enflasyonu da baz alıp reel olarak kayıp ya da kazanç hesaplanmalı.

Yukarıdaki paylaşımdaki aktarım özelinde konuşacak olursak, 2001 yılını 1,42 seviyesinden kapatan dolar / TL kuru üzerinden doğrudan çeviri yaparak alım gücü karşılaştırması yapmak yerine, ABD’de ilgili zaman diliminde görülen birikimli enflasyonu da dikkate almak gerekiyor. Çünkü, 2002 yılındaki dolar ile şimdiki doların alım gücü aynı değil.

ABD doları cinsinden net asgari ücretin gelişimine dair analizlerde de sıklıkla ABD’deki enflasyonun göz ardı edilmesi hatasına düşüldüğü görülüyor.

Örneğin 2023 yılı için yapılan asgari ücret zammı eski Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin tarafından “Cumhuriyet tarihinin hem TL hem de Dolar bazındaki en yüksek asgari ücreti hayırlı olsun” sözleriyle duyurulmuştu.

Bu tip analizler “kısmen doğru” sonuç sunar. Çünkü, ABD’deki enflasyonunun satın alma gücünde yol açtığı erime göz ardı edilir.

Güncel asgarî ücretin nominal dolar karşılığı son 20 yılın en yükseği olarak görülse de, ortalama dolar kuru üzerinden asgarî ücretin dolar karşılığının alım gücü en yüksek değil. Örneğin, 2013 yılı Ocak ayındaki 451 dolarlık asgarî ücretin enflasyon düzeltmesiyle 2023 yılı Nisan ayındaki karşılığı 594,13 dolardır. 2023 yılı Haziran ayındaki cari kur üzerinden hesaplanan 455 dolarlık asgarî ücretin alım gücü 2013’ün bir hayli gerisindedir.

İLAVE: TÜİK’in 2023 yılının dördüncü çeyreğine ilişkin yayımladığı “gayri safi yurt içi hasıla” (GSYH) istatistiklerine göre Türkiye ekonomisi 2023 yılında % 4 büyüyerek 1 trilyon 118 milyar 593 milyon dolarlık büyüklüğe ulaştı. Kişi başına düşen GSYH ise 307.952 TL, 13.110 dolar oldu. Bu veri bazı gazeteciler tarafından tarihî zirve olarak aktarıldı. Ancak yine “enflasyon” göz ardı edilmiş. Nominal olarak tarihî zirveye erişilmiş olsa da, reel olarak zirvenin gerisindeyiz. Kişi başına GSYH’deki önceki zirve 12.582 dolar ile 2013 yılında kaydedilmişti. 2013 verisi günümüze enflasyonla değerlendirildiğinde 16.612 dolara erişiliyor. 2023 yıl sonu verisini 2013’e enflasyona göre indirgediğimizde ise 9.983 dolar bulunuyor.