Enflasyon, Enflasyon Sepeti ve Enflasyon Hesaplanması
Enflasyon Türkiye ekonomisinin uzun yıllardır süren en ciddi sorunlarından bir tanesi. 80’li yılların başından 2003 yılına kadar %30 oranının altına inmeyen tüketici enflasyonu 90’lı yıllarda çok daha yüksek seviyelerde seyretmiş ve bugüne kadar hayatımızdan neredeyse hiç çıkmayan bir gündem maddesi olmuştur. Nüfusunun önemli bir kısmı dar gelirli olan ve çalışanların büyük çoğunluğunun sabit maaşlı olduğu bir ülkede fiyatların sürekli artması haliyle en önemli konulardan birisi olmaktadır. Bugüne kadar gelen tüm ekonomi yönetimleri de bu nedenle enflasyonla mücadeleye öncelik vermişlerdir. Enflasyonla mücadele bu kadar önemli bir konu olunca enflasyonla ilgili her türlü gelişme de sürekli tartışılagelmektedir. Enflasyonla mücadelenin başarısı, enflasyon oranlarındaki gelişmeler ve özellikle son yıllarda enflasyon verilerinin güvenilirliği hususları gündemden düşmemektedir. Veri güvenliği konusundaki tartışmalarda ise enflasyon sepeti başlığı önemli bir yer tutmaktadır.
Bu yazıda enflasyonun ne olduğu, nasıl hesaplandığı ve enflasyon sepeti içinde nelerin yer aldığı konularını inceleyeceğiz.
Aynı enflasyon verisini farklı yorumlayabilen, kutuplaşmış bir basına sahip olduğumuz gerçeği 2020 yılı Mart ayı verileri haberleştirilirken örneklenmişti. Bu nedenle, “enflasyon nedir, ne değildir?” sorusuna yanıt arayarak yazıya başlamak yerinde olacaktır…
Enflasyon Nedir?
İngilizce kökenli enflasyon kelimesinin genel anlamı Türk Dil Kurumu’na göre “gereğinden fazla artış, şişkinlik” iken ekonomi alanındaki anlamı “para şişkinliğidir”. Ancak enflasyon denilince ilk olarak akla gelen kavramlar tükettiğimiz ürünlerin fiyatlarının artması ve hayat pahalılığıdır. Dolayısıyla enflasyon kelimesinin en yaygın kullanılan anlamı tüketim ürünlerindeki fiyat artışıdır.
Türkiye’de ürün fiyatlarını inceleyen çok sayıda kuruluş olmakla birlikte, ülke çapındaki genel fiyat gelişmelerini hesaplayan kurum Türkiye İstatistik Kurumu’dur (TÜİK). TÜİK’in hesapladığı fiyat göstergeleri şunlardır: Hizmet Üretici Fiyat Endeksi, Tarım Ürünleri Üretici Fiyat Endeksi, Tarımsal Girdi Fiyat Endeksi, Yurt Dışı Üretici Fiyat Endeksi, Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi ve son olarak Tüketici Fiyat Endeksi.
Bütün bu endekslerden vatandaşları en çok ilgilendiren, tüketilen ürünlerin fiyatlarını gösteren Tüketici Fiyat Endeksi yani TÜFE’dir. Enflasyon dediğimizde büyük çoğunluk tarafından anlaşılan şey de işte bu tüketici fiyat endeksindeki artıştır. TÜFE’deki bir aylık artış aylık enflasyonu, bir yıllık artış da yıllık enflasyonu vermektedir. Belirli bir takvim yılının enflasyonu ise bir önceki yılın Aralık ayı ile cari yılın Aralık ayı TÜFE değerleri arasındaki farka bakarak hesaplanmaktadır. Örneğin 2019 yılı Aralık ayında 440,5 olan TÜFE bir önceki yılın Aralık ayında 393,88 olarak gerçekleşmiştir. Bu durumda, 2019 yılı tüketici fiyatları enflasyonu iki TÜFE verisi arasındaki yüzdelik değişim, yani %11,84 olmaktadır. Özetle enflasyon, TÜİK tarafından hesaplanan tüketici fiyat endeksindeki yüzdelik artışa verilen isimdir. Bu konuda sitemizde yer alan şu yazıda daha detaylı bilgiler bulunmaktadır.
Enflasyon Verileri Ne Zaman Açıklanır?
Ulusal veri yayımlama takvimine göre aylık fiyat gelişmeleri her ayın 3. iş günü TÜİK tarafından açıklanmaktadır. Fiyat gelişmelerinin hangi gün açıklanacağı hakkında TÜİK internet sitesindeki ilgili sayfa vasıtasıyla bilgi edinilebilir.
TÜFE Nasıl Hesaplanır?
Resmi enflasyon verilerinin hesaplanmasında çok önemli bir rolü olan tüketici fiyat endeksinin TÜİK’e göre tanımı şu şekildedir:
Tüketici fiyat endeksi (TÜFE), hane halklarının tüketimine yönelik mal ve hizmet fiyatlarının zaman içindeki değişimini ölçmektedir. 2003 temel yıllı TÜFE’nin temel amacı; piyasada tüketime konu olan mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişimi ölçerek enflasyon oranını hesaplamaktır. Bu amaca yönelik olarak hane halklarının, yabancı ziyaretçilerin ve kurumsal nüfusun yurtiçinde yaptığı tüm nihai parasal tüketim harcamaları dikkate alınmıştır. Bu kavram, tüketim harcamalarından hane halklarının kendi tüketimlerine yönelik üretimleri ve hane halkları için geçerli izafi kiraları kapsam dışında bırakmıştır.
Endekste 81 il merkezinin tamamını da içeren toplam 225 ilçeden fiyat derlenmektedir. TÜFE kapsamında ayda 28.019 işyerinden 553.064 fiyat derlenmekte ve 4.274 kiracı endeks kapsamında takip edilmektedir. İşyeri ve fiyat sayıları mevsimsel yapıya göre yıl içerisinde değişkenlik gösterebilmektedir.
Ağırlıkların tespitinde ve endeks hesaplamasında Amaca Göre Bireysel Tüketim Sınıflaması (COICOP) kullanılmış ve bu harcamalar 12 ana grup 43 alt grup altında toplanmıştır. Endekste 418 madde kapsama alınmıştır.
EUROSTAT içinde belirtilen ve ilgili uluslararası ve bölgesel standartlarla, Türkiye’nin metodolojisi arasında önemli bir fark yoktur.
Yıllar itibarıyla fiyatları derlenen madde ve fiyat alınan işyeri sayısı ise aşağıdaki tabloda gösterilmektedir:
Yukarıdaki açıklamadan da anlaşılacağı üzere resmi enflasyon hesabını belirleyen, hesaplama için seçilen ürünler ve bu ürünlerin fiyatlarıdır. Dolayısıyla da enflasyon sepeti enflasyon hesabının temel belirleyici unsurudur. Enflasyon sepeti için seçilen ürünler ve bunlara verilen ağırlıklar, enflasyon rakamını doğrudan etkilemektedir. Örneğin fiyatı en fazla artan ürünlere enflasyon sepeti içinde yer verilmemesi veya bunların ağırlıklarının düşük tutulması resmi enflasyon hesabının da düşük çıkmasına neden olacaktır. Tam tersine, fiyatı çok fazla yükselen ürünlerin enflasyon sepeti içerisindeki ağırlıkları yüksek tutulursa enflasyon da yüksek çıkacaktır. Bu nedenle resmi verilere duyulan güvenin sarsıldığı dönemlerde enflasyon sepeti ile ilgili spekülasyonlar artış göstermektedir.
Yıllar içerisinde TÜFE değerlerindeki değişimle birlikte geçmişteki mal sepetinin değerindeki değişimi incelemek için TCMB’nin Enflasyon Hesaplayıcısı kullanılabilir. “Enflasyon Hesaplayıcısı”, 1968, 1978-1979, 1987 ve 2003 yıllarını baz alan TÜFE’ler üzerinden yıllar arası sepet değer karşılaştırması yapmayı mümkün kılmaktadır.
Enflasyon Sepetinin İçeriğine Yönelik Eleştiriler
TÜİK, enflasyon sepeti içerisinde yer alan ürünleri ve bunların ağırlıklarını kamuoyu ile paylaşmaktadır. Yine TÜİK, enflasyon sepeti seçiminde yapmış olduğu değişiklikleri de ilan etmektedir. Ancak bu açıklamaların enflasyon hesabının güvenilirliğine ilişkin kaygıları gidermesi gerekirken durum tam olarak bu şekilde gerçekleşmemektedir. Kimi zaman enflasyon sepeti içerisindeki bazı ürünlerin gereksiz olduğu ifade edilmekte, kimi zaman bazı diğer ürünlerin çok daha yüksek ağırlıklara sahip olması gerektiği ileri sürülmekte, kim zaman ise sepette olmayan bazı absürt ürünlerin enflasyon sepetinde yer aldığı iddia edilmektedir.
Son yıllarda yoğun bir şekilde dile getirilen bu tarz eleştirilerden birkaç örneğe bakalım.
Dünya Gazetesi yazarı Özcan Kadıoğlu 2018 yılında sepeti şu şekilde eleştirmiş:
Bazı milletvekillerinin enflasyon sepetine ilişkin iddiaları üzerine TÜİK 2008 yılında enteresan bir açıklama yapmak zorunda kalmış:
Kurumumuzun resmi internet sayfasında da görüleceği üzere, ülkemizde endeks sepetinde deve ve ördek eti, tenis ve pinpon topu gibi ürünler yer almamaktadır. Bu ürünlerin sepette yer almayışının sebebi, bu ürünlerin toplumda belirli bir sıklıkta ve yaygınlıkta tüketilmeyişidir. Bunun yanı sıra sepette soba ve soba aksesuar ve malzemeleri yer almaktadır. Bu ürünlerin sepette yer almasının sebebi de ülkemizin büyük bir bölümünde ısınma için soba ve sobaya yönelik aksesuarların kullanılmasıdır.
Eski ekonomi Bakanı Nihat Zeybekçi’nin 2016 yılında yapmış olduğu enflasyon sepetinde gıdanın payının düşmesi gerektiğine yönelik açıklaması büyük tartışmalara yol açmıştı. Bunun üzerine Profesör Özgür Demirtaş sepet ile ilgili uyarılarda bulunmuş:
Levent Özeren ise enflasyon hesaplaması için pratik bir çözüm önerisi sunuyor:
Enflasyon Sepeti Nasıl Belirleniyor?
Peki bütün bu tartışmaların bir anlamı var mı veya enflasyon sepetinde gerçekten de bir manipülasyon söz konusu mu? TÜİK tarafından yayımlanan “Tüketici Fiyat Endeksi Hesaplamaları Hakkında Açıklama”da enflasyon sepetinin nasıl hesaplandığı şu şekilde belirtiliyor:
TÜFE tüketim sepetinde yer alacak mal ve hizmetlerin belirlenmesinde, hane halkı tüketim harcamalarının derlendiği Hane halkı Bütçe Anketi (HBA) ve ayrıca idari kayıt verileri kullanılmaktadır. Toplam hane halkı tüketim harcamaları içinde 1/1000’den fazla ağırlık alan mal ve hizmetler TÜFE sepetine dahil edilmektedir. Bu kural Avrupa Birliği İstatistik Ofisi (Eurostat) tarafından belirlenmiş olup, TÜİK’in bu verileri Avrupa Birliği tarafından talep edilen Harmonize Tüketici Fiyat Endeksi (Harmonized Indices of Consumer Prices- HICP) için de kullanılmaktadır.
TÜFE ağırlıklarının oluşturulmasında temel veri kaynağı hane halkı bütçe anketidir. … Hane halkı bütçe anketi, kurumsal nüfus bireysel tüketim harcaması anketi ve çıkış yapan ziyaretçiler anketi, harcama verileri toplamından elde edilen ağırlıklar bir önceki yılın Aralık ayına genişletilerek nihai ağırlık sistemi oluşturulmaktadır. TÜFE kapsamında her ürün, sepet içerisinde aldığı ağırlığı oranınca genele etki etmektedir.
Yani TÜİK yıl boyunca izlemekte olduğu harcama verilerini Aralık ayına gelindiğinde derlemekte, ortalamalarını almakta ve böylece her bir tüketim ürünü için yapılan harcamanın hane halklarının genel harcamaları içerisindeki ağırlığını hesaplamaktadır. Bu veriler kullanılarak bir sonraki yıl için geçerli olacak enflasyon sepeti hesaplanmaktadır. Dolayısıyla enflasyon sepeti içerisindeki ürünler ve bunların ağırlıkları idari kararlar ile değil, yapılan anketler sonucunda elde edilen verilerle belirlenmektedir.
Bu Yılın Enflasyon Sepetinde Hangi Mal ve Hizmetler Var?
TÜİK tarafından 2020 yılı için belirlenen enflasyon sepeti ve ilgili mal ve hizmetlerin sepetteki ağırlıkları şu şekildedir (Excel dosyası için bkz: 2020-Yili-Enflasyon-Sepeti)
ANA GRUP VE MADDE LİSTESİ
(%)
GIDA VE ALKOLSÜZ İÇECEKLER
22,7686
Pirinç
0,3077
Buğday Unu
0,3712
Bebek Maması (Toz Karışım)
0,1330
Bulgur
0,1204
Ekmek
2,1738
Bisküvi
0,2369
Kraker
0,0518
Gofret
0,1245
Pasta
0,2764
Kek
0,0809
Baklava
0,3634
Ekmek Hamuru (Yufka)
0,1002
Makarna
0,1591
Şehriye
0,0238
Tahıl Gevreği
0,0226
Dana Eti
2,1483
Kuzu Eti
0,9770
Tavuk Eti
0,8327
Sakatat
0,0397
Sucuk
0,3172
Sosis
0,0279
Salam
0,0636
Hazır Et Yemekleri
0,0702
Balık
0,3546
Konserve Balık
0,0201
Süt
0,6925
Yoğurt
0,5162
Hazır Sütlü Tatlılar
0,0264
Beyaz Peynir
0,8052
Kaşar Peyniri
0,3465
Tulum Peyniri
0,1454
Krem Peynir
0,0570
Yumurta
0,4660
Tereyağı (Kahvaltılık)
0,3178
Margarin
0,0633
Zeytinyağı
0,2885
Ayçiçek Yağı
0,5159
Mısırözü Yağı
0,0225
Portakal
0,1250
Üzüm
0,1147
Armut
0,0526
Ayva
0,0160
Çilek
0,0545
Elma
0,1861
Erik
0,0464
Karpuz
0,2000
Kavun
0,0902
Kayısı
0,0299
Kiraz
0,0570
Kivi
0,0138
Limon
0,0877
Mandalina
0,1339
Muz
0,2211
Nar
0,0274
Şeftali
0,0647
Badem İçi
0,0448
Ceviz İçi
0,2109
Fındık İçi
0,0853
Antep Fıstığı
0,0567
Yer Fıstığı
0,0928
Leblebi
0,0403
Ay Çekirdeği
0,1558
Kabak Çekirdeği
0,0383
Kuru Üzüm
0,0385
Kuru Kayısı
0,0409
Çarliston Biber
0,0434
Dolmalık Biber
0,0397
Sivri Biber
0,1455
Dereotu
0,0104
Domates
0,6684
Taze Fasulye
0,1068
Havuç
0,0562
Ispanak
0,0606
Kabak
0,0454
Karnabahar
0,0335
Kuru Soğan
0,1937
Beyaz Lahana
0,0401
Kırmızı Lahana
0,0109
Mantar
0,0377
Kıvırcık
0,0647
Maydanoz
0,0513
Nane
0,0078
Patlıcan
0,1400
Pırasa
0,0324
Roka
0,0131
Salatalık
0,2570
Sarımsak
0,0321
Tere
0,0077
Kırmızı Turp
0,0132
Yeşil Soğan
0,0272
Patates
0,2197
Kuru Fasulye
0,0840
Nohut
0,0641
Mercimek
0,0989
Diğer Bakliyat (Kuru Barbunya)
0,0081
Konserveler
0,0254
Salça
0,1717
Zeytin
0,4589
Cipsler
0,1269
Toz Şeker
0,3229
Kesme Şeker
0,0533
Reçel
0,0392
Bal
0,1751
Pekmez
0,0576
Tahin Helvası
0,0584
Fındık Ezmesi
0,0137
Çikolata Tablet
0,1928
Çikolata Krem
0,1115
Lokum
0,0576
Sakız
0,0346
Kağıtlı Şeker
0,1319
Dondurma
0,1981
Baharat
0,1244
Tuz
0,0317
Kabartma Maddeleri
0,0164
Sirke
0,0241
Ketçap
0,0188
Mayonez
0,0141
Tahin
0,0339
Hazır Çorbalar
0,0316
Hazır Pakette Toz Tatlılar (Puding)
0,0205
Kahve
0,0717
Hazır Kahve
0,0623
Çay
0,5745
Bitki ve Meyve Çayı (Poşet)
0,0104
Kakao
0,0078
Kakaolu Toz İçecekler
0,0035
Su
0,3697
Maden Suyu ve Sodası
0,0733
Gazoz Meyveli
0,0569
Kola
0,1898
Soğuk Çay
0,0246
Ayran
0,0475
Meyve Suyu
0,1324
ALKOLLÜ İÇECEKLER VE TÜTÜN
6,0564
Rakı
0,1312
Viski
0,0198
Şarap
0,0309
Bira
0,1600
Sigaralar
5,7144
GİYİM VE AYAKKABI
6,9635
Pamuklu Kumaş
0,0277
Karışım Kumaşlar
0,0188
Kaban (Erkek için)
0,0356
Erkek Mont
0,1104
Takım Elbise (Erkek için)
0,1626
Ceket (Erkek için)
0,0622
Pantolon (Erkek için)
0,5125
Kazak (Erkek için)
0,1174
Gömlek (Erkek için)
0,2693
Sweatshirt (Erkek için)
0,0234
Tişört (Erkek için)
0,2053
Eşofman (Erkek için)
0,0619
Pijama (Erkek için)
0,0221
İç Çamaşırı (Erkek için)
0,0766
Çorap (Erkek için)
0,0571
Pardösü (Kadın için)
0,0708
Kaban (Kadın için)
0,0792
Elbise (Kadın için)
0,3066
Ceket (Kadın için)
0,0571
Etek
0,1500
Pantolon (Kadın için)
0,3207
Hırka (Kadın için)
0,0803
Kazak (Kadın için)
0,2773
Gömlek (Kadın için)
0,1573
Tişört (Kadın için)
0,2622
Eşofman (Kadın için)
0,0629
Pijama (Kadın için)
0,0530
İç Çamaşırı (Kadın için)
0,1355
Çorap (Kadın için)
0,0667
Kaban Anorak (Çocuk için)
0,0044
Elbise (Çocuk için)
0,0766
Pantolon (Çocuk için)
0,2131
Kazak (Çocuk için)
0,0717
Gömlek (Çocuk için)
0,0406
Sweatshirt (Çocuk için)
0,0261
Tişört (Çocuk için)
0,1995
Tayt (Çocuk için)
0,0307
Eşofman (Çocuk için)
0,1010
Pijama (Çocuk için)
0,0297
İç çamaşırı (Çocuk için)
0,0307
Çorap (Çocuk için)
0,0488
Bebek Tulumu
0,0538
Bebek Pijaması
0,0401
Bebek İç Çamaşırı
0,0570
Örgü Yünü
0,0510
Kravat
0,0118
Kemer
0,0320
Eşarp
0,1360
Giysi Tamir Ücretleri
0,0745
Kuru Temizleme Ücreti
0,0447
Ayakkabı (Erkek için)
0,3308
Bot (Erkek için)
0,1013
Spor Ayakkabısı (Erkek için)
0,3076
Ayakkabı (Kadın için)
0,3063
Bot (Kadın için)
0,1152
Spor Ayakkabısı (Kadın için)
0,1686
Terlik (Kadın için)
0,0790
Ayakkabı (Çocuk için)
0,0677
Bot (Çocuk için)
0,0601
Spor Ayakkabısı (Çocuk için)
0,2027
Ayakkabı Tamiri (Erkek)
0,0041
Ayakkabı Tamiri (Kadın)
0,0034
KONUT
14,3389
Kiracı Tarafından Ödenen Gerçek Kira
4,9984
Badana ve Boya Malzemeleri
0,3134
Yer ve Duvar Döşemesi
0,3436
Pencere (PVC)
0,6310
Sıhhi Techizat Malzemeleri
0,3252
Su Faturası
1,7085
Elektrik Ücreti
2,8689
Doğalgaz Ücreti
1,8080
Doğalgaz Abonman Ücreti
0,0345
Tüp Gaz Ücreti
0,5162
Kömür Ücreti
0,6128
Odun Ücreti
0,1783
EV EŞYASI
7,7700
Tek Masa
0,2181
Tek Sandalye
0,2231
Yatak Odası Takımı
0,4377
Yatak (Tek Kişilik)
0,0512
Yatak (Çift Kişilik)
0,1046
Yatak Bazası
0,1136
Genç Odası Takımı
0,0805
Oturma Odası Takımı
0,7435
Yemek Odası Takımı
0,1357
Kanepe
0,1457
Sehpa
0,0265
Halı
0,2211
Perde
0,0537
Stor Perde
0,1179
Tül
0,0828
Yatak Örtüsü
0,0378
Yorgan
0,0213
Battaniye
0,0361
Pike Takımı
0,0440
Nevresim Takımı
0,1331
Yastık
0,0192
Havlu
0,0596
Normal Buzdolabı
0,1482
No-Frost Buzdolabı
0,2721
Derin Dondurucu
0,1310
Çamaşır Makinesi
0,3622
Bulaşık Makinesi
0,1854
Ankastre Mikrodalga Fırın
0,0837
Ankastre Ocak (Set Üstü)
0,0538
Ankastre Fırın
0,0327
Klima
0,1395
Soba
0,0320
Şofben
0,0139
Kombi
0,1266
Davlumbaz
0,0249
Elektrikli Süpürge
0,1822
Elektrikli Kesici Aletler (Blender)
0,0446
Elektrikli Küçük Ev Aletleri (Tost Makinası)
0,0286
Sıcak İçecek Makinaları
0,0446
Ütü
0,0418
Ev Aletlerinin Tamiri (Malzeme ve İşçilik)
0,1524
Cam Ev Eşyası
0,1174
Porselen Ev Eşyası
0,1596
Kaşık, Çatal, Bıçak Takımı (Çelik)
0,0502
Çelik Mutfak Eşyaları
0,1310
Teflon Mutfak Eşyaları
0,0473
Plastik Mutfak Eşyaları
0,0786
Diğer Elektriksiz Ev Aletleri
0,0480
Pil
0,0318
Ampul
0,0780
Kapı Aksesuarları (Anahtar, Kilit)
0,0516
Soba Aksesuar ve Malzemeleri
0,0430
Çamaşır İçin Temizlik ve Bakım Ürünleri
0,5903
Bulaşık İçin Temizlik ve Bakım Ürünleri
0,2156
Hijyenik Zeminler İçin Temizlik ve Bakım Ürünleri
0,0778
Her Türlü Ev Temizlik Aletleri
0,0375
Bulaşık Bezleri
0,0169
Saklama ve Muhafaza Malzemeleri
0,0497
Kağıt Sofra Malzemeleri
0,1331
Gündelikçi Ücreti
0,5268
Halı Temizleme
0,0792
SAĞLIK
2,8046
İlaçlar
0,6371
Diğer Sağlık Ürünleri
0,0796
Numaralı Gözlük Cam ve Çerçevesi
0,1162
Kontakt Lens
0,0176
Sağlık İle İlgili Araç Gereçler (Tansiyon Aleti)
0,0936
Uzman Doktor Muayene Ücreti
0,4156
Diş Çekme Ücreti
0,1430
Diş Dolgu Ücreti
0,4236
Röntgen Ücreti
0,0338
Ultrason Ücreti
0,0401
Emar Ücreti
0,0696
Labaratuvar Tahlil Ücretleri
0,1951
Hastane Yatak Ücreti
0,0416
Ameliyat Ücreti
0,3919
Doğum Ücreti (Normal Doğum)
0,0250
Doğum Ücreti (Sezaryen)
0,0814
ULAŞTIRMA
15,6179
Otomobil (Dizel)
3,1573
Otomobil (Benzinli)
2,4255
Motorsiklet
0,2212
Bisiklet
0,0542
Araç Yedek Parça ve Ekipmanları
0,3928
Araba İle İlgili, Temizlik ve Bakım Ürünleri
0,0154
Benzin
1,3639
LPG (Araba Tüpü Dolum) Ücreti
1,1824
Motorin
1,9163
Motor Yağları
0,0234
Araçların Tamirine ve Bakımına Ödenen Ücretler (Malzeme ve işçilik)
0,9468
Araçların Tamirine ve Bakımına Ödenen Ücretler (işçilik)
0,1253
Araba Kiralama Ücreti
0,0803
Otopark Ücreti
0,0426
Otoban Geçiş Ücreti
0,0070
Köprü Geçiş Ücreti
0,0082
Sürücü Eğitim Kurs Ücreti
0,1170
Tren Ücreti Banliyo
0,0018
Metro Ücreti
0,0030
Tramvay Ücreti
0,0016
Tren Ücreti (Şehirlerarası)
0,0234
Belediye Otobüs Ücreti
0,1226
Dolmuş Ücreti
1,1024
Servis Ücreti
0,8172
Taksi Ücreti
0,2916
Şehirlerarası Otobüs Ücreti
0,5476
Uçak Bileti Ücreti
0,4627
Vapur Bilet Ücreti
0,0296
Kargo Gönderme Ücreti
0,0204
Nakliye Ücreti (Şehiriçi)
0,1143
HABERLEŞME
3,8003
Koli Gönderme Ücreti
0,0012
Telefon Ekipmanları (Cep Telefonu)
0,7590
Telefon Yedek Parçaları
0,0451
Telefon Onarım Ücreti
0,0485
Telefon Görüşme Ücreti
0,1383
Cep Telefonu Görüşme Ücreti
2,2456
Telefon Aboneliğine İlişkin Hizmetler
0,0045
İnternet Ücreti
0,5580
EĞLENCE VE KÜLTÜR
3,2603
Televizyon
0,4538
Bilgisayar
0,1407
Bilgisayar Ekipmanları
0,0345
Tablet (Bilgisayar)
0,0174
Görsel İşitsel Veri İşleme Araçları Tamiri (Malzeme ve İşçilik)
0,0359
Görsel, İşitsel Veri İşleme Araçları (İşçilik Ücreti)
0,0076
Müzik Aletleri
0,0466
Oyuncak
0,1065
Oyun Konsulu
0,1506
Sporla İlgili Aletler (Futbol Topu)
0,0771
Evcil Hayvanlar İçin Gıda Harcamaları
0,1242
Veteriner Ücreti
0,0279
Spor Müsabakalarına Giriş Ücreti
0,0596
Sportif Faaliyetler İçin Yapılan Ödemeler
0,5386
Resim Çektirme Ücreti
0,0557
Kablolu- Özel Televizyon Yayın Hizmetleri
0,1947
Sinema
0,0673
Tiyatro
0,0102
Diğer Kültürel Faaliyetler
0,0331
Şans Oyunları
0,0399
Çocuk Kitapları
0,0338
Test Kitapları
0,1460
Diğer Kitaplar
0,1406
Gazeteler
0,0405
Magazinler ve Dergiler
0,0142
Okul Defteri
0,0531
Kalem
0,0455
Resim Boyaları
0,0290
Yazım ve Çizim Kağıtları
0,0139
Diğer Kırtasiye Malzemeleri
0,0595
Yurtiçi Haftasonu Turları
0,0143
Yurtiçi Bir Hafta ve Daha Fazla Süreli Turlar
0,0405
Yurt Dışı Bir Hafta ve Daha Fazla Süreli Turlar
0,0175
Hacca Gidiş Ücreti
0,1642
Umreye Gidiş Ücreti
0,2258
EĞİTİM
2,5822
Özel İlköğretim Ücreti
0,6253
Özel Lise Ücreti
0,9005
Özel Üniversite Ücreti
0,6796
Üniversite Katkı Payı
0,1288
Düzeyi Belirlenemeyen Eğitim Programları
0,2480
LOKANTA VE OTELLER
8,6677
Çorbalar
0,2696
Hazır Yemekler (Pilav, Kuru Fasulye)
1,2441
Kebaplar
0,9799
Pideler
0,7402
Çiğ Köfte
0,4025
Ekmekarası Yiyecekler (Döner)
0,9387
Burgerler
0,8228
Pizzalar
0,2317
Pastane Ürünleri
0,3555
Hamur Tatlıları
0,0808
Sıcak İçecekler
1,0886
Kola
0,0595
Ayran
0,1063
Alkollü İçkiler
0,1539
Otel Ücreti
0,7131
Yurt Ücreti
0,4806
ÇEŞİTLİ MAL VE HİZMETLER
5,3696
Erkek Berberi
0,3210
Kadın Berberi
0,2492
Kişisel Bakım Hizmetleri (Kadın İçin)
0,1479
Elektrikli Saç Bakım Aletleri
0,0389
Tıraş Malzemeleri
0,0436
Ağız ve Diş Bakımı Ürünleri
0,1160
Tuvalet ve Güzellik Sabunu
0,0868
Sabun
0,0324
Parfüm
0,1087
Deodorant
0,0380
Kolonya
0,0232
Cilt ve Vücut Ürünleri
0,1464
Makyaj Malzemeleri
0,0895
Saç Bakım Ürünleri
0,2843
Tuvalet Kağıdı
0,1776
Mendil
0,0884
Bebek Bezi
0,3810
Hijyenik Kadın Bağı
0,0556
Mücevher (Altın)
1,4200
Saat
0,1197
Seyahat Malzemeleri
0,0344
Çanta (Kadın İçin)
0,1001
Okul Çantası
0,0462
Şemsiye
0,0169
Bebek Arabası
0,1336
Kreş ve Gündüz Bakım Evleri
0,2024
Yangın, Hırsızlık ve Diğer Afetler İçin Sigorta
0,0188
Sağlık Sigortası
0,0331
Kasko ve Zorunlu Trafik Sigortası
0,1860
Banka ile Para Havale Ücreti
0,0048
Resmi Evraklarla İlgili Hizmet Ücreti
0,2983
Ulaşım Araçları ile İlgili Hizmet Ücreti
0,1586
Avukatlık Ücreti
0,1429
Dökümantasyon İçin Ödenen Ücretler
0,0252
Listeden de görüleceği üzere günlük hayatta kullanılan ürün ve hizmetlerin büyük bir kısmı enflasyon sepetinin içerisinde yer almaktadır. Sepet içerisinde en yükse ağırlığa sahip gruplar %22,8 ile gıda ve alkolsüz içecekler, %14,3 ile konut harcamaları ve %15,6 ile ulaştırma harcamalarıdır. Herhangi bir kişinin bu liste ile kendi harcamalarını karşılaştırdığında tutarsızlıklar görmesi normaldir. Unutulmaması gereken önemli bir husus, bu sepetteki ürünlerin ve ağırlıklarının tüm Türkiye çapında yıl boyunca yapılan harcama anketleri sonucunda elde edilmiş olduğudur.
Enflasyonun hesaplanması ile ilgili tartışmalar aslında resmi enflasyon rakamlarının kullanıldığı alanlarla ilgilidir. Emekli ve memur maaş artışlarının resmi enflasyon rakamlarına bağlı olması, bu grupların enflasyonu ile resmi enflasyon rakamı arasındaki farklılıkları gündeme getirmektedir. Özellikle dar gelirli vatandaşların harcama sepetleri ile TÜİK enflasyon sepeti arasında büyük farklar olması normaldir. Örneğin büyük ağırlığa sahip gruplardan ulaştırma grubunun %12’lik kısmı toplu taşıma haricindeki ulaşım harcamalarını içermektedir. Toplu taşımaya ayrılan pay ise yalnızca %3,4 olmaktadır. Yine ev kirasının yalnızca %5’lik bir ağırlığa sahip olması birçok vatandaş için gerçekçi değildir.
Bütün bunlara rağmen enflasyon sepetinin belirlenmesinde objektif kriterlerin ve doğru bir şekilde uygulanan anket sonuçlarının kullanılmaya devam etmesi bu verilerin güvenilirliği açısından elzemdir. Resmi enflasyon rakamlarının bazı gruplar için geçerli olmaması farklı bir tartışma konusudur. Bu farklılıkların yol açtığı mağduriyetlerin giderilmesi için ise enflasyon sepeti değil, maaş artışı gibi çeşitli düzenlemelerde kullanılan usuller değiştirilmelidir.
Enflasyon Sepetinde Gazyağı Lambası Fitili Yok!
Geçmişte hayat pahalılığından şikayet edenler tarafından enflasyon verilerinin gerçekten uzak olduğu dile getirilirken iç çamaşırı lastiği, deve eti, pin pon topu, inşaat çivisi ve ördek eti başlıkların enflasyon sepetinde yer alması eleştirilirdi. Ancak son dönemde sosyal medyada fiyatlar genel seviyesindeki artışa ilişkin açıklanan sonuçlara yönelik dile getirilen eleştirilerde gazyağı lambası fitilinin enflasyon sepetinde yer aldığı iddiasının aktarıldığı görülmektedir.
Ancak, yukarıda aktardığımız enflasyon sepeti incelendiğinde, fiyat artış seviyesinin hesaplanmasında kullanılan mal ve hizmet kompozisyonu içinde gazyağı lambası fitilinin yer almadığı görülebilmektedir.
Enflasyon Hakkında Yanlış Bilgi Sunan Yazarlar
Cem Küçük Fiyatların Artmadığını İleri Sürmüştü
Türkiye gazetesi yazarı Cem Küçük, katıldığı TV programında “marketlerde Aralık ayından beri fiyatlar aynı … ekstra bir zam gelmedi” demişti. Ancak yayımlanan veriler ve perakende fiyatları bu iddiayı çürütüyor.
Türkiye gazetesi yazarı Cem Küçük (@cemkucuk55), katıldığı TV programında "marketlerde Aralık ayından beri fiyatlar aynı … ekstra bir zam gelmedi" demiş.
TÜİK’in 3 Şubat 2022 tarihinde açıkladığı Tüketici fiyat endeksi (TÜFE), 2022 yılı Ocak ayında bir önceki aya göre %11,10 arttı (yıllık %48,69). Ocak ayında giyim ve ayakkabı hariç tüm ana harcama gruplarında fiyat artışı gözlemlendi. Endekste kapsanan 409 maddeden, 38 maddenin ortalama fiyatında düşüş gerçekleşirken, 17 maddenin ortalama fiyatında değişim olmadı. 354 maddenin ortalama fiyatında ise artış gerçekleşti. Enflasyon Araştırma Grubu (ENAG) Tüketici Fiyat Fiyat Endeksi (E-TÜFE) Ocak ayında %15.52 arttı. İstanbul Ticaret Odası (İTO) verilerine göre 2022 Ocak ayında İstanbul’da; perakende fiyat hareketlerinin göstergesi olan İstanbul Ücretliler Geçinme İndeksi bir önceki aya göre % 13,78, toptan fiyat hareketlerini yansıtan Toptan Eşya Fiyatları indeksi ise % 6,03 oranında arttı.
Necmettin Batırel Enflasyon Dinamikleri Hakkında Hataya Düşmüş
"Bu arada bir noktaya dikkatinizi çekmek istiyorum. Enflasyon, arz talep dengesiyle oluşur. Mal ve ürün fiyatları yükseliyorsa, demek ki karşısında alıcı var demektir. Talep olmadan fiyat yüksek kalmaz. Bakın Avrupa ve Amerika enflasyon olsun diye can atıyor. Niye, tüketim artarsa fiyatlar yükselir. Yani ekonomi canlanır. Piyasada para dolaşımı artar. Esnaf rahatlar. Bu enflasyondan fazla korkmayalım. Ama çift hanede de tutmayalım. %8 enflasyon bizim için ideal bir rakam."
Enflasyon dinamikleri, talep ya da maliyet bazlı şekillenir. Maliyet bazlı enflasyonda, girdi fiyatlarındaki artış, genel fiyat seviyesinde yani enflasyondaki artışa yol açar. Talep bazlı enflasyonda ise Necmettin Batırel’in de bahsettiği şekilde arz-talep ilişkisinin etkisi gözlemlenir. Çıktı açığı olmayan bir ekonomide, talep arzdan daha fazla ise fiyatlarda artış görülür. Çıktığı açığı varsa, yani ekonominin mevcut üretim kapasitesi potansiyel çıktısından daha düşükse, talep arzdan daha da fazla olsa da fiyatlar genel seviyesinde artış gözlemlenmeyebilir. Kısaca, talep varsa fiyatlar yükselir ve enflasyon artar demek her daim doğru değildir. Özellikle şu sıralar % 4 ya da 5’lik potansiyel büyüme hızından daha düşük büyüyen, potansiyel çıktısının altında kalıp çıktı açığı oluşan Türkiye ekonomisinde, enflasyonun hızlanmasını “talep var ondan artıyor enflasyon” demek tam olarak doğru değildir.
Artan enflasyonu hoş göstermek adına bu kadar takla atmak ise ne doğru ne de hoştur.
"Aslında Merkez Bankası 2006 yılından beri enflasyon hedeflemesi uyguluyor."
Aslında tam olarak öyle değil.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, 2002-2005 yılları arasında örtük enflasyon hedeflemesi ve 2006 sonrasında ise kamuya duyurulacak şekilde “resmi enflasyon hedeflemesi” uygulamaktadır. Esfender Bey’in iddia ettiğinin öncesinde “örtük” olarak bu hedefleme politikası yürürlükteydi ve sadece sonuçlar kamuoyuyla paylaşılmamaktaydı.
Yalçın Doğan ve Enflasyon Sepeti
Yalçın Doğan, Hürriyet’teki “Fiyatlar iniyor bize uğramıyor” başlıklı 6 Ekim 2011 tarihli yazısında enflasyon hesabı ve enflasyon sepeti meselelerini incelemiş. Yazısının başlığında batarya, telsiz telefon, televizyon, kamera, gözlük çerçevesi gibi ürünleri sıralayarak bu ürünlerin fiyatlarının düşmesinin enflasyonun rakamlarının düşük çıkmasına sebep olduğunu, bu ürünlerin enflasyon sepetinde önemli ağırlıklara sahip olduğunu iddia etmiş:
"Kaç tane alırsanız alın, ama bu alet ve edevat enflasyon sepetinde önemli ağırlıklara sahip. Hangi sepette? Aylık fiyat artışlarını belirleyen ürünlerin toplandığı sepette. Orada bir sepet var, sepetin içinde tükettiğimiz ürünler var, her ürünün sepet içinde belli bir yüzde ile ağırlığı var, o ağırlıkların ortalaması alınıyor ve aylık (yıllık) enflasyon hesaplanıyor."
Enflasyon sepetinde bu ürünlerin yanında günlük hayatta satın alınan bir çok eşya ve hizmet bulunmaktadır. Bunların enflasyon hesaplanmasındaki ağırlıklarını yukarıdaki tabloda görebilirsiniz. Buradan da görüleceği üzere, sepetteki ağırlıklı üç ana kalem, sırasıyla Gıda ve Alkolsüz İçecekler, Konut, Su, Elektrik, Gaz ve Diğer Yakıtlar ve Ulaştırmadır. Bu üç temel kalemin sepetteki ağırlığı -işbu yazının yayımladığı tarihte- % 58,39’dur. Yani enflasyonun hesabında bu üç kalemin fiyatlarındaki oynama önemli yer tutar.
Doğan’ın belirttiği ürünler ise daha alt kırımlarda yer almakta ve enflasyon hesabına olan etkileri, temel harcamalarımızı içeren kalemlere göre çok daha az oranda olmaktadır.
"Sepete girecek ürünler her yıl değişiyor. Bu cin fikir sayesinde enflasyon iniyor da, iniyor."
Doğan’ın “cinlik” olarak adlandırdığı sepetin her yıl yenilenmesi durumuna ise cevabı TÜİK’in sitesinden alıntılıyoruz:
Enflasyon rakamları her yıl güncellenen bir tüketim harcamaları sepetine dayalı olarak hesaplanmaktadır. Sepet, yıl boyunca her ay sürekli yapılan ve amacı hanehalklarının harcama kalıpları ile tüketimlerine konu olan madde setini elde etmek olan Hanehalkı Bütçe Anketinin yıllık sonuçları temel alınarak oluşturulmaktadır. Sepet, hanehalklarının tüketiminde ağırlık kazanan ürünlerin dahil edilmesi ve ağırlığını yitiren ürünlerin çıkarılması suretiyle her yıl güncellenmektedir. Düzenli olarak yapılan bu işlem sayesinde 1994 temel yıllı endekste olduğu gibi sepetin eskimesi, eski bir harcama kalıbını yansıtması gibi temel problemler ortadan kaldırılmıştır.
Sepette kapsanan ürünler, hanehalklarının yaptığı harcamalar oranında temsil edilmektedir. Örneğin en ağırlıklı ürünlerden bazıları; kira, elektrik, ekmek, otomobil, et, tüp, dolmuş ücreti, benzin, doğalgaz ve sigaradır. Sepette kapsanan en düşük ağırlığa sahip olan flüt, lens, epilasyon cihazı, MP3 çalar, pijama, cep telefonu tamiri, boş CD, ıslak-kuru mendil, cips, veteriner ücreti, bulaşık bezi, şemsiye gibi ürünlerin toplam ağırlığı 100 de 1 bile değildir. Bu ürünler sadece tüketim harcamalarında ilgili alt grupları temsil edebilsin diye sepete dahil edilmek zorundadır. “
Ayrıca, enflasyon sepetinin içeriği, yurtdışında da satın alma alışkanlıklarına paralel olarak her sene yenilenmektedir. Eğer sepet her sene yenilenmese, iktisat bilimine ve enflasyon sepeti kavramına kahvehane muhabbeti kıvamında yaklaşan Yalçın Doğan kimbilir bu sefer de enflasyon sepetinde niye araba telefonu ve çağrı cihazı olduğunu sorgulamaya başlayacaktı.
Resul Tosun Almanya’nın Enflasyon Oranını Yanlış Aktarmıştı
Star gazetesi yazarı ve Ak Parti 22. Dönem Milletvekili Resul Tosun katıldığı TV programında “Almanya son 25 yılın en yüksek enflasyonunu yaşıyor. Yüzde 2’den yüzde’5 çıkmış. Yani %150’lik bir enflasyon var. Şu an dünyanın yaşadığı bu kriz. Bu hayat pahalılığı vesaire sadece Türkiye’ye mahsus bir şey değil. Türkiye’de TÜİK %21 diyor, diğerleri %58 diyor. Ama Almanya’da %150 enflasyon var.” ifadelerini kullanmıştı.
Star gazetesi yazarı ve Ak Parti 22. Dönem Milletvekili Resul Tosun'un iddiasının aksine "enflasyon oranının %2'den %5'e çıkması % 150'lik bir enflasyon olduğu" ANLAMINA GELMEZ. pic.twitter.com/8wKjP1YaOA
Resul Tosun’un iddiasının aksine “enflasyon oranının %2’den %5’e çıkması % 150’lik bir enflasyon olduğu” anlamına gelmez.
İşbu yazıda aktarıldığı üzere “enflasyon”, fiyatlar genel seviyesinde görülen artıştır. Enflasyon oranları arasındaki artış oranı enflasyon oranı anlamına gelmez.
