Türkiye’de yerli / atalık tohumluk üretimi, satışı ve kullanımı yasak değil
Türkiye’de yerli tohum satışı yasak değil. Ancak, 5553 sayılı Tohumculuk Kanunu’na göre, tohumların sertifikalandırılmış olması gerekmektedir. Sertifikalandırılmış tohumlar, Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından belirlenmiş standartlara uygun olarak üretilmektedir ve bu standartlar, tohumların verimi, kalitesi ve dayanıklılığını garanti altına almaktadır. Sertifikalandırılmamış tohumların satışı yasaktır.
Türkiye’de yerel / yerli / ata tohumun üretiminin yasak olduğu yönündeki yanlış iddia bir hayli yaygın şekilde dile getiriliyor.
Cem Seymen: “Yerel tohum neden yasak? Sertifika niye var? Türkiye tohumda dışa bağımlı olmadan, yurt dışından bir gram tohum almadan gıda güvenliğini sağlayabilir mi? Verimli tohumları üretirsek dünyada bir gıda markası neden olmayalım. Akşam tohum meselesini gündeme alıyorum. 20.00 CNN Türk”
Cem Seymen’in yerli tohumun yasak olduğu iddiasına yer verdiği tweeti
Cem Seymen’in CNN Türk’teki programındaki aktarımları ata tohumunun satışının yasak olduğu iddiasıyla paylaşıldı.
Sertifikasız tohum satışının engellenmesinin yerel, atalık tohumların kökünü kuruttuğu da iddia edildi.
Ayrıca, yerli tohum satan üreticiye hapis cezası verildiğinin aktarıldığı yönündeki haberlerde tohumda sertifikasyonu zorunlu tutan yasayla birlikte devlet eliyle çok uluslu tohumculuk şirketlerine açıldığı, devlet eliyle ıslahçı şirketlere pazar yaratılmasının güvencesi sağlandığı ileri sürüldü.
Türkiye’de yerli tohum satışı yasak değil. Ancak, 5553 sayılı Tohumculuk Kanunu’na göre, tohumların sertifikalandırılmış olması gerekmektedir. Sertifikalandırılmış tohumlar, Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından belirlenmiş standartlara uygun olarak üretilmektedir ve bu standartlar, tohumların verimi, kalitesi ve dayanıklılığını garanti altına almaktadır. Sertifikalandırılmamış tohumların satışı yasaktır.
Yerli tohumların satışı için, tohumların Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından tescil edilmesi gerekmektedir. Tescil işlemi, tohumların verimi, kalitesi ve dayanıklılığını gösteren testlerin yapılmasını ve bu testlerin olumlu sonuçlanmasını gerektirmektedir. Tescil işlemi tamamlandıktan sonra, tohumlar sertifikalandırılabilir ve satışa sunulabilir.
Sertifikasız tohumu çiftçilerin ya da normal vatandaşların kendi arazisine ekmesi serbesttir. Sadece üreticilerin kendi ihtiyacı kadar tohumu kendi aralarında mübadele etmesine izin verilmiştir. 5553 sayılı Tohumculuk Kanunu çiftçilerin kendi ihtiyaçları için ticarete konu olmamak kaydı ile yapacakları tohum üretimini kanun hükümlerinden müstesna tutmaktadır.
Yerli tohumların satışı, çiftçilerin tohumluk ihtiyaçlarını yerli kaynaklardan karşılamalarını ve tohumculuk sektörünün gelişmesini desteklemektedir. Yerli tohumlar, yabancı tohumlara göre daha dayanıklı ve verimlidir ve bu nedenle çiftçilere daha fazla kazanç sağlamaktadır. Yerli tohumların satışı, Türkiye’nin tarımsal üretimini ve gıda güvenliğini de güçlendirmektedir.
İlgili mevzuat maddeleri ve Bakanlık açıklaması ile detaylandıralım…
8 Kasım 2006 tarihli ve 26340 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 5553 sayılı 31 Ekim 2006 tarihli Tohumculuk Kanunu‘na göre bitkilerin çoğaltımı için kullanılan tohum, yumru, fide, fidan, çelik gibi generatif ve vegetatif bitki kısımları sertifikasyona tabidir.
Yurt içinde veya yurt dışında ıslah edilen veya bulunan ve geliştirilen bitki çeşitlerinin farklı, yeknesak ve durulmuş olduğunun ve/veya biyolojik ve teknolojik özellikleri ile hastalık ve zararlılara dayanıklılığının ve tarımsal değerlerinin tespit edilerek kütüğe kaydedilmesi gerekmektedir.
5553 sayılı Tohumculuk Kanunu’nun ilgili maddeleri şu şekilde:
Kayıt altına alma
MADDE 4 –Bitki çeşitlerinin tescili, üretim izni ve standart tohumluk çeşit kaydı ile genetik kaynakların kütüğe kaydedilmesi Bakanlık tarafından yapılır.
Islah edilmiş çeşitler farklılık, yeknesaklık ve durulmuşluk ve/veya biyolojik, teknolojik özellikleri ile tarımsal değerleri belirlenmek suretiyle; genetik kaynaklar ise morfolojik ve/veya moleküler karakterizasyonu yapılarak kayıt altına alınır. Süs bitkileri ile çiçek tohumlarında kayıt şartı aranmaz.
Tarımsal bitki türlerine ait çeşitlerin; kayıt altına alınması, kütükte kalış süresi, kayıt altına almanın yenilenmesi, kütükten silinmesi, devamlılığın sağlanması, katalog oluşturulması ile ilgili hususlar yönetmelikle belirlenir.
Ayrıca tescil, üretim izni ve standart tohumluk çeşit kaydı ile ilgili usul ve esaslar bitki gruplarına göre yönetmelikle düzenlenir.
Tohumluk üretimi
MADDE 5 –Bakanlık tarafından, bitkisel ve tarımsal özellikleri belirlenerek sadece kayıt altına alınan çeşitlere ait tohumlukların üretimine izin verilir.
Tohumlukların yetiştirileceği özel üretim alanlarının özellikleri ile sınırları içerisinde tohumluk üretimi yapan ve bitkisel ürün yetiştiren gerçek veya tüzel kişilerin uyması gereken hususlar yönetmelikle belirlenir.
Özel üretim alanlarının sınırları içerisinde, Bakanlıkça izin verilmeyen tohumluk veya bitkisel ürün yetiştirilemez.
Tohumculuk sektörü, yurt içinde yatırım yapmak kaydıyla, Avrupa Birliği standartlarında ve uluslararası rekabete uygun bir şekilde gelişmesi amacıyla Bakanlıkça belirlenecek teşvik ve desteklerden yararlandırılır. Destekleme usul ve esasları, Bakanlık tarafından çıkarılacak tebliğ ile düzenlenir.
Tohumlukların tarla ve laboratuvar kontrolleri sonucunda genetik, fiziksel, biyolojik ve sağlıkla ilgili değerlerinin standartlara uygunluğunun tespit edilmesi ve bunun belgelendirilmesi işlemi “tohumluk sertifikasyonu” olarak tanımlanıyor.
Bir bakıma tohumluğun kimlik kartı sayılabilecek “tohumluk sertifikasyonu” hakkında 5553 sayılı Kanun’daki madde şöyle:
Tohumluk sertifikasyonu
MADDE 6 – Yurt içinde üretilen, 4 üncü maddeye göre tescil edilen veya üretim izni verilen çeşitlerden, tohumluk sınıflarına göre yetiştirilen ve üretilen tohumluklar, sertifikasyon işlemine tâbi tutulur.
Tarla ve laboratuvar kontrolleri yapılarak, tohumluk standartlarına uygun olarak sertifikalandırılan tohumluklar, usulüne göre ambalajlanarak etiketlenir.
Tohumluk sertifikasyon esasları ile ambalajlama ve etiketlemede uyulacak hususlar, bitki gruplarına göre yönetmelikle belirlenir.
Tohumluk ticareti için Gıda, Tarım ve Ormancılık Bakanlığı tarafından belirlenen standartlara uyum gerekmektedir.
Tohumluk ticareti
MADDE 7 – Yurt içinde sadece kayıt altına alınmış çeşitlere ait tohumlukların ticaretine izin verilir.
Bu tohumluklar, Bakanlık tarafından belirlenmiş nitelik ve standartlara uygun, sertifikalı veya kütüğe kaydedilmek üzere kabul edilmiş veya standart tohumluk olarak ambalajlı ve etiketli olarak ticarete arz edilir.
Tohumlukların ithal edilmesi ve ihracı Bakanlığın iznine tâbidir. İthal edilecek tohumluklarda yurt içi standartlara uygun olma şartı aranır. Tohumluk ithalatı ve ihracatına ilişkin usul ve esaslar, ilgili kurum ve kuruluşların görüşleri alınarak Bakanlıkça belirlenir.
İşbu Kanun’da belirtilen hükümler çerçevesinde tohumluk yetiştirilmemesi, ticaretinin yapılması cezaî müeyyideye tabidir.
Ceza hükümleri
MADDE 12 – 4 üncü madde gereğince kayıt altına alınan çeşitlere ait tohumlukları;
a) Sertifikasyon işlemine tâbi tutulmadan ve standart tohumluk şartlarına uygun olarak kontrol edilip tohumluk analiz raporu alınmadan,
b) Bakanlıkça belirlenmiş asgarî tohumluk standardının altına düşürülmüş olarak veya tağşiş edilerek,
c) Yönetmeliğe uygun şekilde ambalajlamadan veya etiketlemeden ya da taklit ambalajlar veya taklit etiketlerle isim ve marka taklidi yaparak veya isim ve marka dışında da olsa iltibasa mahal verecek şekilde ibareler kullanarak,
d) Yönetmeliğine uygun hazırlandığı ve ilaçlandığı bilindiği halde, amacı dışında yemlik veya yemeklik olarak,
e) Sertifika işlemine tâbi tutulmadığı veya kontrol edilmediği hâlde, sertifikalandırılmış veya kontrol edilmiş gibi göstererek,
f) Çeşidin kayıt altına alınmasında belirlenen niteliklere uygun olmayacak şekilde yanıltıcı tanıtım ve reklam yaparak,
Satanlar, dağıtanlar, satışa ve dağıtıma arz edenler veya şahsî ihtiyacından fazlasını ticarete konu olacak kadar elinde bulunduranlara onbin Yeni Türk Lirası idarî para cezası verilir. Fiilin tekrarı halinde beş yıl süreyle faaliyetten men edilir. Bu tohumluklara Bakanlık tarafından el konulur ve bu tohumlukların müsaderesine sulh ceza mahkemesince karar verilir. Müsadere edilen tohumlukların imha edilmesine karar verildiği takdirde, imha işlemi masrafları bu fiilleri işleyenlere ait olmak üzere, Bakanlık tarafından gerçekleştirilir.
Bakanlıktan yetki almadan tohumluk yetiştiren, işleyen, satışa hazırlayan, dağıtan veya satan kişi veya kuruluşlara, onbin Yeni Türk Lirası idarî para cezası verilir. Fiilin tekrarı halinde para cezası iki kat olarak uygulanır. Bu tohumluklara Bakanlık tarafından el konulur ve bu tohumlukların müsaderesine sulh ceza mahkemesince karar verilir. Müsadere edilen tohumlukların imha edilmesine karar verildiği takdirde, imha işlemi masrafları bu fiilleri işleyenlere ait olmak üzere, Bakanlık tarafından gerçekleştirilir.
Bakanlıkça gerekli izni verilmeyen ve kontrolleri yapılmayan tohumlukları, ithal ve ihraç edenler ile ithal ve ihraç işlemlerinde gerçeğe aykırı bilgi ve belge verenler veya belgeler üzerinde tahrifat yaptıkları tespit edilenlere, yirmibeşbin Yeni Türk Lirası idarî para cezası verilir. Fiilin tekrarı halinde beş yıl süreyle faaliyetten men edilir. Bu tohumluklara Bakanlık tarafından el konulur ve bu tohumlukların müsaderesine sulh ceza mahkemesince karar verilir. Müsadere edilen tohumlukların imha edilmesine karar verildiği takdirde, imha işlemi masrafları bu fiilleri işleyenlere ait olmak üzere, Bakanlık tarafından gerçekleştirilir.
5553 Sayılı Tohumculuk Kanununa Tabi Tohumluk Çeşitleri Hakkında Tebliğ (No: 2007/33) de Tohumculuk Kanunu çerçevesinde tescil edilen, üretim izni verilen ve üretilecek bitki tür ve çeşitlerini kapsamaktadır. Söz konusu tebliğde üretim izni verilenler dışında tohumlukların Bakanlıktan olumlu rapor alınmadan satışının ve dağıtımının yasak olduğu belirtilmektedir. İlgili madde şu şekildedir:
Üretim izinli çeşitler
MADDE 4 – (1) Tescil Komitesi tarafından üretim izni verilen tohumluk çeşitleri, bu Tebliğin ekinde verilen listenin 2 no’lu sütununda gösterilmiştir.
Üretilecek tohumluk çeşitleri
MADDE 5 – (1) Elit, orijinal, anaç ve sertifikalı tohumluklar sadece bu Tebliğin ekinde yer alan listedeki tohumluk çeşitlerinden üretilebilir.
(2) Bu maddeye göre üretilen tohumlukların Bakanlıktan olumlu rapor alınmadan satılması ve dağıtılması yasaktır.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, “Tarımda Doğru Bilinen Yanlışlar” başlıklı çalışmasında çiftçilerin kendi tohumlarını üretmesinin yasak olduğu iddiasının gerçeğini yansıtmadığını şu şekilde açıkladı:
5) Çiftçilerin kendi tohumlarını üretmesi yasak mıdır?
HAYIR!
5553 sayılı Tohumculuk Kanunu çiftçilerin kendi ihtiyaçları için ticarete konu olmamak kaydı ile yapacakları tohum üretimini kanun hükümlerinden müstesna tutmaktadır. Bu nedenle çiftçilerin kendi tohumlarını üreterek kullanmasında herhangi bir hukuki engel bulunmamaktadır. Ayrıca, 5042 sayılı Yeni Bitki Çeşitlerine ait Islahçı Haklarının Korunmasına İlişkin Kanun; koruma altına alınan yeni çeşitleri kullanan küçük çiftçilerin elde ettikleri ürünleri tohum olarak kullanmasına izin vermektedir.
6) Yerel çeşitlerin üretimi yasak mıdır?
HAYIR!
Tohumculuk Kanunu’nun ruhu, çiftçilerimizin hizmetine sunulan tohumlukların devletin veya yetki verdiği kurum ve kuruluşların kontrolünde kalite ve verimleri test edilerek onaylanmış tohumluklar olmasını esas almaktadır. Yerel çeşitlerin herhangi bir kontrolden geçirilmeden ve tohumlarla ilgili belirlenen standartlara uygunluğu tespit edilmeden çiftçilere satılması, çiftçilerin karşılaşabileceği mağduriyetler sebebiyle yasaklanmıştır. Bu çeşitlerin Kanun’un ilgili hükümlerine uygun olarak üretilip ticarete sunulmasında bir engel bulunmamaktadır. Bu sebeple ülkemizde yerel çeşitlere ait tohumlukların kullanımının yasak olduğu bilgisi kesinlikle yanlıştır.
Tarla ve laboratuvar kontrolleri sonucunda fiziksel ve biyolojik olarak standartlara uygun olduğu belirlenen ürünlere verilen sertifikalı tohum, sertifikasız tohuma göre daha fazla verim ve kaliteye sahiptir. Sertifikalı tohum kullanarak; çimlenme oranı yüksek olduğu için sertifikasız tohuma göre daha az tohum kullanılır, üniform bir ürün sağlanır ve kültürel işlemler ve hasat kolaylaşır. Sertifikalı tohumlar ile çiftçiler, menşei belli olmayan, hastalıklardan ari olduğu şüpheli, verimi düşük, çeşide ait çimlenme, safiyet vb. standartları taşımayan tohumlukların yasal olmayan yollarla rastgele kişiler tarafından satışından korunmaktadır.
“Tohumluk”, “yemlik”, “yemeklik” kavramlarının göz ardı edilmesi de bu hususta kafa karışıklığına neden olmaktadır. Sertifikasız tohumla üretilen ürünün ticareti yapılabilir; ancak, tohumluk ticareti yasaktır. Sertifikasız salatalığın salatalık olarak satılması mümkün iken, tohumluk olarak satılması değildir.
Türkiye Tohumcular Birliği (TÜRKTOB), tohumculuk sektörünün gelişimindeki en önemli parametrelerden birinin sertifikalı tohumluk üretimi olduğu görüşünde.
Tohum Sanayicileri ve Üreticileri Alt Birliği, sertifikalı tohum üretiminin giderek arttığını ve ülkemizin gen kaynağını teşkil ettiği ürünlerde, ticarete konu olan tohumluklarda yerlilik oranımızın % 90’a vardığını aktardı.
Türkiye’de tohumluk sertifikaları hali hazırda T. C. Tarım ve Orman Bakanlığı, Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü’ne bağlı bir kurum olan Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkez Müdürlüğü tarafından verilmektedir.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, ihtiyaç duyulan türlerde sertifikalı tohumluk üretim ve tüketimini teşvik etmek amacıyla 2005 yılından itibaren çiftçilere Sertifikalı Tohumluk Kullanım Desteği, 2008 yılından bu yana tohum üreticilerine de Sertifikalı Tohum Üretim Desteği sunmaktadır (2018 yılından bu yana sertifikalı olmayan tohumlara Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından destek verilmiyor).
Özetleyecek olursak:
Yerel tohum yasak değil. Sertifikasız tohumun satışı yasak.
Sertifikasız tohumun imali, alımı, satımı, ekimi, ticareti 2006 yılından bu yana engelleniyor.
5553 sayılı Tohumculuk Kanunu, ticarî olarak kullanılacak yerli tohumların sertifikalı ve denetlenebilir olmasını sağlamaktadır.
Sertifikalı tohumların ticareti serbest.
Tohumda sertifika kötü bir şey değildir, resmî kurumlarca kontrol, tohum temizliği ve daha fazla verimin teminatıdır.
İthal edilen tohumlar sertifikalıdır. Sertifikasız tohum ithalatı yapılamaz. Ancak ülkemizde üretilen ve sertifikalandırılan tohumlarda vardır. Yani tüm sertifikalı tohumlar ithal değildir.
Halkı korumak amacına hizmet eden tohum sertifikasına dair mevzuatta tanımları ve şartları da gayet açıktır.
Sertifikasız tohum kullanan çiftçiler de destek alabilir.
