KÖŞE YAZARLARININ YALAN HABER, KÖŞE YAZARLIĞI, MALUMATFURUS.ORG ve DİĞER DOĞRULAMA GİRİŞİMLERİ HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ
Yalan haber, yanlış bilgi, dezenformasyon, mezenformasyon, şehir efsanesi, hurafe gibi kavramlar gerçek ötesi çağı en uç hücrelerimize kadar hissettiğimiz günümüz Türkiyesinin popüler kavramları haline geldi. Küresel ölçekte de gözlemlenen bilgi düzensizliği sorunu, eğitim seviyesinin düşüklüğü, medya okur yazarlığının gelişmemiş olması, kutuplaşma gibi esaslı nedenlerden ötürü etkisini ülkemizde daha şiddetli bir biçimde hissettirmektedir.
İşte böyle bir görünüm karşısında 2009 yılında faaliyete başlayan Muhtesip.com girişiminin devamı niteliğinde 2015 yılından bu yana faaliyetlerini sürdüren Malumatfurus.org girişimi olarak hakikatin tahakkümü için faaliyette bulunuyoruz. Köşe yazarlarının gazete sütunlarındaki ve internet sitelerindeki satırları ile sosyal medya paylaşımlarını inceleyerek tespit ettiğimiz yanlış bilgilerin doğrularını internet sitemiz ve sosyal medya hesaplarımız vasıtasıyla aktarmaya gayret ediyoruz.
Bilgi düzensizliği açısından bir panayıra dönüşen ülkemiz basınının adeta bir köşe yazarı cenneti olduğu aşikâr.
Tarafımızca yapılan envanter çalışmasına göre Türkiye’de toplam 659 basın organı yurt sathında ve yerel haber sitesi niteliğinde yayın yapmaktadır. Belirli satış düzeyine ulaşmış ve ülke çapında yayım/okuyucu/takip ağına sahip basılı ve sanal gazete ve haber sitelerini incelediğimizde ise toplam 6843 köşe yazarının belirli frekanslarla kaleme aldıkları yazılarının yayınlandığını görüyoruz. Yerel ölçekte faaliyet gösteren dijital ve basılı yayınların da dikkate alınmasıyla birlikte toplam köşe yazarı sayısının takriben 10.000 civarında olduğunu düşünüyoruz.
İlk bakışta, diğer ülkelere kıyasla oldukça yüksek olan köşemen sayımızın ülkemizdeki yanlış bilgiye karşı mücadelede etken bir rol oynayacağı düşünülebilir. Ancak, kazın ayağı hiç de öyle değil. Yanlış bilgiyle mücadelede köşe yazarlarının niceliği nitelik sağlamıyor. Tam aksine, yanlış bilginin daha yaygın ve kalıcı hâle gelmesine yol açıyor. Köşemenler hem yazılarında hem sosyal medya paylaşımlarında önemli sayıda ve ölçüde yanlış bilgi paylaşıyor. Bu yanlışlar ifşa edildiğinde ise herhangi bir düzeltme yayınlanmıyor.
2015 yılından bu yana işbu rapor tarihi itibarıyla internet sitesinde yayınlanan 1000’den fazla inceleme yazısında 1400’den fazla yazarın hatalı bilgi paylaştığını tespit eden ve sadece bir elin parmağını geçmeyecek sayıda yazarın aktarılan bu hatalarını kabul ederek, doğru bilgiyi okurlarıyla paylaştığını gözlemleyen bir girişim olarak köşemenlerin köşe yazarlığı, yanlış bilgi ve doğrulama girişimleri hakkındaki görüşlerini merak ettik.
Bu noktada, yaptığımız envanter çalışmasında tespit ettiğimiz köşe yazarları arasından e-posta ve sosyal medya aracılığıyla ulaşabildiğimiz 3.200 yazara elektronik ortamda 12’i çoktan seçmeli 5’i açık uçlu olmak üzere toplam 17 sorudan oluşan bir anket ilettik. Ulaşabildiğimiz köşe yazarlarının % 9’luk bir bölümünü oluşturan 285 kişiden yanıt aldık.
Aldığımız yanıtlar üzerinden dikkat çeken satır başlarını şöyle kısaca aktarabiliriz:
- Köşe yazarları gündemi ağırlıkla sosyal medya ve internet haber siteleri üzerinden takip etmektedir. Ankete katılım sağlayanların % 89,5’i gündemi internet haber siteleri vasıtasıyla takip ettiğini, % 74,7’si ise sosyal medyadan takip ettiğini belirtmiştir. Köşe yazarlarının haber kaynağı tercihlerini gazete ve basılı yayınlar (% 65,3), televizyon kanalları (% 40) ve yeni medya siteleri (% 30,5) izlemektedir.
- Köşe yazarlarının Türkiye’deki basın sektörü hakkında köşe yazarlarının görüşü oldukça menfi yönde. Ankete katılan yazarların sadece % 1,1’i Türkiye’deki basın sektöründeki fikrî namus ve sorumluluk, iş ahlâkı, basın etiğini “iyi” düzeyde değerlendirirken, % 16,8’i “orta” düzeyde görmekte olup, % 36,8’i “kötü”, % 45,3’ü “çok kötü” olarak nitelemektedir.
- Türkiye’deki köşe yazarlığı müessesinin genel görünümü hakkında köşemenler olumsuz kanaate sahip. Köşe yazarlarının sadece % 8,4’ü meslektaşlarının içeriğini “iyi” buluyor. Yazıların kalitesini “orta” derecede değerlendirenlerin oranı ise % 50,5. Köşe yazılarının kalitesini “kötü” ve “çok kötü” bulanların oranı ise sırasıyla % 22,1 ve % 18,9.
- Toplumun hakkında pek de olumlu görüşlere sahip olmadığı köşe yazarlarının önemli bir bölümü köşe yazarlığını bir meslek olarak değerlendirmiyor. Ankete katılan köşe yazarlarının % 62,1’i köşe yazarlığını bir meslek olarak değerlendirirken, % 37,9’u köşe yazarlığının bir meslek olmadığını belirtmektedir.
- Köşe yazarlarının büyük çoğunluğu başka bir mesleğe sahip. Anket sorularını yanıtlayan yazarların sadece % 15,8’i köşe yazarlığı dışında bir mesleğinin bulunmadığını ifade etmektedir.
- Yanlış bilgi paylaşımı konusunda köşe yazarları fiiliyata göre iyimser bir profil çiziyor. Yazarların % 51,6’sı yazılarında hatalı hiç bilgi paylaşmadıklarını belirtmektedir.
- Köşe yazılarında yanlış bilgi paylaştığını fark ettiklerinde izleyecekleri tutum hakkında ise köşe yazarlarının fiiliyatta gözlemleyemediğimiz yanıtlar verdiği görülüyor. Yazarların büyük çoğunluğu (% 86,3) hatalarını fark eder etmez okurlarından özür dileyerek düzeltme yayınladıklarını belirtmiştir. Yanıt verenlerin % 5,3’ü okurlardan tepki alırlarsa düzeltme yayınlayacaklarını, % 1,1’i ise sadece resmî tekzip geldiğinde düzeltme paylaşacağını aktarmıştır. İlginç şekilde katılımcıların % 1,1’i hatalı bilgi paylaşmış olsa da hiçbir şey yapmayacağını öne sürmektedir.
- Köşe yazarları Malumatfurus.org’dan haberdar olsa da içerik kalitesi ve tarafsızlığı hakkında genel olarak fikir sahibi görünmemektedir. Köşemenlerin % 64,2’si daha önce Malumatfurus.org’u duyduğunu belirtirken, % 35,8’i ise bu anket öncesinde Malumatfurus.org girişimini hiç duymadıklarını ifade etmektedir. Yazarların % 4,2’si Malumatfurus.org’un tarafsızlığına inanmazken, % 21,1’i Malumatfurus.org’un tarafsızsızlığına inanmakta, % 74,7’si ise bir fikir sahibi olmadığını söylemektedir. Malumatfurus.org’da yayınlanan incelemeleri beğenmediğini belirten bir yazar gözlemlenmezken, 28,4’ünün incelemeleri beğendiklerini belirttiği görülmekle birlikte, çoğunluğunun (% 66,3) içerikler hakkında bir fikirlerinin bulunmadığını, küçük bir azınlığın ise (% 5,3) içerik kalitesi hakkında kararsız olduklarını aktardıkları görülmüştür.
- Köşe yazarlarının Malumatfuruş’un yanı sıra Türkiye’de bilgi düzensizliğine karşı mücadele eden doğrulama girişimleri arasında en fazla aşina olduğu oluşum Teyit.org. Yazarların Teyit.org dışındaki doğrulama girişimlerinden pek haberdar olmadığı anlaşılmaktadır. Anket katılımcılarının % 15,8’i Türkiye’de faaliyet gösteren doğrulama girişimlerinden bihaber olduğunu belirtirken, aşina oldukları doğrulama girişimleri ve yüzdeleri şöyle sıralanmaktadır: Teyit.org (% 78,9), Doğruluk Payı (% 40), Evrim Ağacı (% 32,6), Yalansavar (% 11,6), Günün Yalanları (% 8,4), Dogrula.org (% 7,4)
Hazırladığımız raporun pdf versiyonuna buradan erişebilir veya geniş metni aşağıda inceleyebilirsiniz.
Köşe Yazarları Gündemi Ağırlıkla Sosyal Medya ve İnternet Haber Siteleri Üzerinden Takip Ediyor
Basılı formattan dijital mecralara hızlı bir geçişin yaşandığı günümüzde köşe yazarlarının ülke ve dünya gündemini ağırlıklı olarak dijital haber kaynaklarından takip ettiğini görüyoruz. Köşe yazarlarının gündemi takip ettiği başlıca kaynağın internet haber siteleri ve sosyal medya olduğunu görüyoruz. Ankete katılım sağlayan yazarların % 89,5’i gündemi internet haber siteleri vasıtasıyla takip ettiğini, % 74,7’si ise sosyal medyadan takip ettiğini belirtmiştir. Köşe yazarlarının haber kaynağı tercihlerini gazete ve basılı yayınlar (% 65,3), televizyon kanalları (% 40) ve yeni medya siteleri (% 30,5) izlemektedir.
Köşe Yazarları Ülkemiz Basınının ve Köşe Yazılarının Durumunu İyi Görmüyor
Son yıllarda özellikle yayınlarda, sahiplik yapısında ve aktarım formatında yaşanan köklü değişiklik yaşayan Türkiye’deki basın sektörü hakkında köşe yazarlarının görüşü oldukça menfi yönde. Ankete katılan yazarların sadece % 1,1’i Türkiye’deki basın sektöründeki fikrî namus ve sorumluluk, iş ahlâkı, basın etiğini “iyi” düzeyde değerlendirirken, % 16,8’i “orta” düzeyde görmekte olup, % 36,8’i “kötü”, % 45,3’ü “çok kötü” olarak nitelemektedir.
Köşe yazarlarının ülkemiz basın yayın organlarında yayınlanan köşe yazılarının kalitesi hakkındaki görüşlerinin de aynı şekilde olumsuz bir görünüm sergiliyor. Yazarların sadece % 8,4’ü yayınlanan köşe yazarlarını iyi buluyor. Yazıların kalitesini “orta” derecede değerlendirenlerin oranı ise % 50,5. Köşe yazılarının kalitesini kötü ve çok kötü bulanların oranı ise sırasıyla % 22,1 ve % 18,9.
Köşe Yazarlarının Önemli Bir Bölümü Köşe Yazarlığını Bir Meslek Olarak Değerlendirmiyor
Ülkemiz basınında kökeni 19. yüzyılın ikinci yarısına değin uzanan köşe yazarlığının bir meslek olup olmadığı konusunda toplumda bir uzlaşı yok. Köşe yazarları arasında da sergiledikleri faaliyetinin bir meslek sayılıp sayılamayacağına dair görüş ayrılığı bulunduğunu görüyoruz. Anketimize katılan köşe yazarlarının % 62,1’i köşe yazarlığını bir meslek olarak değerlendirirken, % 37,9’u köşe yazarlığının bir meslek olmadığını belirtmiştir.
Her ne kadar katılımcıların % 37,9’u köşe yazarlığını bir meslek olarak belirtmemiş olsa da, anket sorularını yanıtlayan yazarların % 15,8’inin köşe yazarlığı dışında bir mesleğinin bulunmadığını belirttiği gözlemlenmiştir.
Köşe yazarlığı dışında bir mesleğinin bulunduğunu ifade eden % 84,2’lik çoğunluğun belirttiği mesleklerin ise aşağıdaki alanlara yoğunlaştığı görülmüştür.
- Akademisyen
- Çevirmen
- Gazeteci – Editör – Muhabir
- Yazar
- Danışman – Müşavir
- Eğitimci – Öğretmen
- İletişim Uzmanı
- Ekonomist – İşletmeci – Trader – Tacir – Özel Sektör Çalışanı / Yönetici
- Araştırmacı – Analist
- Radyo programcısı
Yanlış Bilgi Paylaşımı Konusunda Köşe Yazarları Fiiliyata Göre İyimser Bir Profil Çiziyor
İşbu rapor tarihi itibarıyla internet sitesinde yayınlanan 1000’den fazla inceleme yazısında 1400’den fazla yazarın hatalı bilgi paylaştığını tespit eden ve sadece bir elin parmağını geçmeyecek sayıda yazarın aktarılan bu hatalarını kabul ederek, doğru bilgiyi okurlarıyla paylaştığını gözlemleyen bir girişim olarak köşemenlerin yazılarındaki hatalarını fark edip etmediklerini ve fark ettikleri zaman bir eylemde bulunup bulunmadıklarını merak ettik. Ve köşe yazarlarına bu yönde sorular yönelttik.
Yayınlanan yazılarında yanlış bir bilgiye yer verdiklerini fark edip etmediklerine yönelik soruya yazarların % 48,6’sının hatalı bilgi paylaştıklarını fark ettikleri, % 51,6’sının ise köşe yazılarında hatalı hiç bilgi paylaşmadıkları yönünde yanıt verdikleri görülmüştür.
Köşe yazılarında yanlış bilgi paylaştığını fark ettiklerinde izleyecekleri tutum hakkında ise köşe yazarlarının fiiliyatta gözlemleyemediğimiz yanıtlar verdiği görülüyor. Yazarların büyük çoğunluğu (% 86,3) hatalarını fark eder etmez okurlarından özür dileyerek düzeltme yayınladıklarını belirtmiştir. Yanıt verenlerin % 5,3’ü okurlardan tepki alırlarsa düzeltme yayınlayacaklarını, % 1,1’i ise sadece resmî tekzip geldiğinde düzeltme paylaşacağını aktarmıştır. İlginç şekilde katılımcıların % 1,1’i hatalı bilgi paylaşmış olsa da hiçbir şey yapmayacağını, % 6,3’ü de hiçbir şekilde yanlış bilgi paylaşmayacaklarını öne sürmüştür.
Köşe Yazarları Malumatfurus.org’dan Haberdar Olsa Da İçerik Kalitesi ve Tarafsızlığı Hakkında Fikir Sahibi Değil
Ankete katılan köşe yazarlarının çoğunluğunun 4 yıldır köşe yazarları odaklı faaliyet gösteren Malumatfurus.org’dan haberdar olduğu anlaşılıyor. Katılımcıların % 64,2’si daha önce Malumatfurus.org’u duyduğunu belirtirken, % 35,8’i ise bu anket öncesinde Malumatfurus.org girişimini hiç duymadıklarını belirtmiştir.
Her ne kadar Malumatfurus.org’da 1400 yazarın köşe yazısı konu edinmiş olsa da, hedef kitle araştırmasına katılan köşe yazarlarının sadece % 6,3’ünün sitede incelemeye konu edinmiş bir köşe yazısı bulunduğu, geriye kalan % 93,7’sinin bir yazısının konu edinmediğini belirttiği görülmüştür.
Anketin sonraki safhasında Malumatfurus.org’u takip ettiğini ve girişimin çalışmalarından haberdar olduğunu belirten katılımcılara yayınlanan içerikler hakkında görüşleri sorulmuştur. Soruya yanıt veren köşe yazarlarının hiçbirinin yayınlanan incelemeleri beğenmediklerini, 28,4’ünün incelemeleri beğendiklerini belirttiği görülmekle birlikte, çoğunluğunun (% 66,3) içerikler hakkında bir fikirlerinin bulunmadığını, küçük bir azınlığın ise (% 5,3) içerik kalitesi hakkında kararsız olduklarını aktardıkları görülmüştür.
Malumatfurus.org’un yanlışlama incelemelerinin tarafsız olduğuna ankete katılan köşe yazarlarının % 4,2’sinin inanmadığı görülmüştür. Katılımcı yazarların % 21,1’inin Malumatfurus.org’un tarafsız bir şekilde faaliyet yürüttüğüne inandıkları görülmekle birlikte, % 74,7’sinin girişimin tarafsızlığı hakkında bir fikir sahibi olmadıklarını belirttikleri anlaşılmaktadır.
Köşe Yazarlarının Çoğunluğu Teyit.org Dışındaki Doğrulama Girişimlerinden Bihaber
Gerçek ötesi çağın etkilerini kuvvetli bir biçimde hisseden ülkemizde, bilgi düzensizliğine karşı mücadele eden doğrulama platformlarının, yeni medya vasfıyla birlikte gün geçtikçe daha fazla ilgi çekmekte olduğu bir gerçek. Ancak, anket katılımcılarının % 15,8’inin Türkiye’de faaliyet gösteren doğrulama girişimlerinden bihaber olduğunu belirttiğini görüyoruz. Köşe yazarları tarafından en fazla tanınan doğrulama girişimi ise Teyit.org. Köşe yazarlarının % 78,9’unun tanıdığı Teyit.org’u, sırasıyla % 40’lık ve % 32,6’lık tanınma oranıyla Doğruluk Payı ve Evrim Ağacı izliyor. Köşe yazarlarının hakkında görece düşük bilgi sahibi olduğu girişimler ise sırasıyla % 11,6’lık, % 8,4’lük ve % 7,4’lük tanınma oranlarıyla Yalansavar, Günün Yalanları ve Doğrula.org.
Köşe Yazarlarının Doğrulama Girişimlerinden Çeşitli Beklentileri Bulunuyor
Malumatfurus.org ve Türkiye’deki diğer doğrulama girişimlerinin, yanlış bilginin yayılmasına karşı mücadelelerini nasıl güçlendirebilecekleri hakkında -açık uçlu soru ile- görüşleri talep edilen köşe yazarlarının başta şeffaflık ve daha güçlü iletişim olmak üzere çeşitli alanlarda atılmasını bekledikleri adımlar olduğunu aktardıklarını gördük. Ana konu başlıkları halinde bu tavsiyeleri şöyle özetleyebiliriz:
- Daha fazla şeffaflık sunulması
- Objektif ve tarafsız tutum sergilenmesi
- Daha güçlü tanıtım faaliyeti yürütülmesi
- Farklı sosyal medya mecralarında yayınlar yapılması
- Bilgi kirliliği / yanlış bilgi /dezenformasyon hakkında daha güçlü bilinçlendirme ve farkındalık oluşturulması
- Gündemdeki yanlış iddialara yönelik daha hızlı yayın yapılması
- Katılımcı bir yapı kurulması, doğru bilginin yayılması çabalarına takipçilerin ortak edilmesi
- Mutedil ve yapıcı eleştiri sunulması
- Dijital okur yazarlık eğitimlerinin düzenlenmesi
- Atölye çalışmalarının düzenlenmesi
- Mevcut doğrulama girişimleri arasında daha güçlü koordinasyon sağlanması
- Gazetecilik meslek örgütleri ile işbirliği yapılması
- Kamuoyunda tanınan kişilerden destek alınması
Köşe Yazarlarına Göre İyi Bir Köşe Yazarının Özellikleri
“İyi bir köşe yazarı nasıl olmalı” sorumuza katılımcı yazarlar bir dizi öneri sundu. Yaptıkları açıklamalar üzerinden köşe yazarlarının köşe yazarı olmak isteyenlere sahip olmalarını tavsiye ettikleri özellikleri kısaca şöyle listeleyebiliriz:
- Bağımsız
- Tarafsız
- Özgür
- İyi bir gözlemci ve araştırmacı
- Meraklı
- Entelektüel
- Çok okuyan
- Günceli takip eden
- Farklı kaynaklardan beslenen
- Sadece bir dil ve üslup kullanan
- Türkçeyi iyi kullanabilen
- Uzmanı olduğu konularda yazan
- Yenilikçi
- Adil
- Dürüst
- Namuslu
- Cesur, korkusuz
- Hakkaniyetli
- Toplumun değerlerine, herkesin onuruna ve haklarına saygılı
- Hoşgörülü, vicdanlı
- İlkeli
- Etik değerleri uygulayan
- Basın etiği ilkelerine bağlı
- Sağlam bir duruşa sahip
- Sipariş değil doğruları ve içinden geleni yazan
- Yandaş ya da sahibinin sesi olmayan
- İdeolojik tutum sergilemeyen
- Kalemini satmayan
- Samimi, hayatın içinden olan