Düşünce Dergisi’nin manipülasyon temalı sayısı için verilen mülakat:

 

***

 

İnternet tabanlı iletişim teknolojisinin gelişmesiyle birlikte infodemi, yalan haber, misenformasyon ve dezenformasyon gibi kavramları sıkça duyar olduk. Bu kavramlar manipülatif iletişim tarzının bir yönünü ifade eden ve irdelemesi gereken ciddi konular olarak karşımızda durmakta. Özlü bir ifadeyle, gerçeğin çarpıtılması anlamına gelen manipülasyonun etkisi ekonomiden siyasete, sosyal yaşamdan sağlığa kadar oldukça geniş bir sahayı kuşatmaktadır. Biz de Düşünce Dergisi olarak yeni sayımızda, bu derece tesirli olan bir fenomeni masaya yatırıyoruz.

Medya manipülasyonuna karşı alınabilecek tedbirler düşünüldüğünde ise ilk akla gelen mekanizmalardan birisi sizinki gibi platformlar oluyor. Türevleri olan doğrulama platformlarının tüm dünyada yaygınlaştığına şahit oluyoruz. Malumatfurus.org olarak siz de Türkiye’de bu misyonu üstlenmiş etkili mecralardan bir tanesisiniz. Öncelikle şu soruyla başlamak istiyorum:

 

Sorular:

 

  • Doğrulama platformları neden bir ihtiyaç haline gelmiştir? Mesela malumatfurus.org’un kuruluş gayesi, işlevi ve önemi nedir?

 

“Doğrulama platformları aslında konvansiyonel basın kuruluşlarının ve kamu kurumlarının karşılaştıkları güven açığını doldurulamamasının doğal bir sonucu olarak ortaya çıktı. Dijitalleşme ile birlikte yanlış bilgi probleminin giderek daha yaygın bir hâl alması karşısında basın organları ve resmî kurumlar sahip oldukları kronik sorunlar nedeniyle yeterince etkili hareket edemedi. Sivil girişimler de “bir şey yapmalı” motivasyonuyla harekete geçti. İlk başta amatör olarak faaliyete geçen doğrulama girişimlerine zamanla profesyonellik, tam zamanlılık ve sürdürülebilirlik odaklı girişimler katıldı. 2014-2016 döneminde Brexit ve ABD seçimlerinin etkisi, sosyal medya platformlarının giderek yaygınlaşması, yanlış bilgi sorunuyla mücadelenin öneminin daha geniş kitlelerce idrak edilmesi ve hakikat-sonrası (post-truth) kavramının popülerleşmesiyle birlikte doğrulama girişimlerinin sayısı da arttı. Başarılı girişimlerin cazibesi ile yeni inisiyatifler de hayata geçti. Siyasetin de etkisiyle haber ajansları ve kamu tarafından finanse edilen girişimler de kuruldu. Malumatfurus.org da 2015 yılında yayına başlayan amatör bir girişim. İlk örneklerden sayılabilecek Malumatfuruş, yapısı itibarıyla bir birinci dalga doğrulama girişimi. Köşe yazarları odaklı başlayan faaliyeti yanlış bilgi oluşumunda ve aktarımında ön plana çıkmasıyla sosyal medya platformlarını da içermeye başladı. Kuruluş gayesi de bağımsız şekilde “yanlış” olduğu somut şekilde ortaya konulabilecek “yanlış”a “yanlış” diyebilmek.”

 

  • Malumatfurus.org’un benimsediği analiz yöntemi nedir? Örneğin bir iddianın doğruluğu ya da yanlışlığının teyit edilmesinde standart prosedürler var mıdır?

 

“İddianın yanlış olduğunu somut şekilde ortaya koyabilmek temel amaç. Spekülasyon ya da varsayımlar yerine açık kaynak taraması sonucunda elde edilen bulguları nesnel bir şekilde ikna edici üslupla paylaşma odaklı bir süreç işliyor. En az 2 bulgu ile çürütülebilen iddialar incelenip içerik hazırlanıyor. İnceleme yaparken de iddianın yapısına göre analiz yöntemleri kullanılıyor. “

 

  • İncelecek iddiaları hangi kritere göre seçiyorsunuz? Bu noktada iddianın yaygın olması mı yoksa diğer unsurlar mı etkili oluyor?

 

“Malumatfurus.org kuruluşundan bu yana sadece yanlışlama odaklı. Ancak yanlış olduğu düşünülen doğrular da gerekli görülmesi hâlinde paylaşılıyor.

 

Köşe yazılarının okunması, sosyal medya taraması, ihbarlar iddiaların belirlenmesinde önemli rol oynuyor.

Açık kaynaklardan hatalı olduğu ortaya konulabilecek, yaygın şekilde paylaşılan önemli ve güncel (ya da gelecekte bu sıfatları haiz olacağı değerlendirilen) iddialar ele alınıyor.  

 

Bazen de inisiyatif alınıp, yanlış bir iddianın yayılmasının önüne zamanlıca geçebilmek adına yanlışlama hazırlanabiliyor. Uzun süre yanlış bilgi taraması yapmanın sağladığı refleks ile hangi iddianın yaygınlaşıp yaygınlaşmayacağı, gerçek sanılıp sanılmayacağı kestirilebiliyor.”

 

  • Hiç şüphesiz herhangi bir iddianın yanlışlığı noktasında hüküm vermek hassas olmayı gerektirir. Doğru bilgiyi ortaya koyma vaadinde bulunan bir yapının, istemeden de olsa hata yapma olasılığını minimize etmek adına hangi tedbirleri alıyorsunuz?

 

“Hazırlanan içerikler metodoloji ile uyumlu şekilde doğruluğundan mutmain olunması hâlinde yayımlanıyor. Ancak doğrulama / yanlışlama girişimleri de hatadan münezzeh değil. Elbette istemeden ve nadiren de olsa hata yapılabiliyor. Verilen tüm çabaya rağmen yapılan hata tespit edilirse anında düzeltme yapılıp hatanın önemine göre paylaşım yapılıyor. Malumatfurus.org gönüllülük bazlı hareket eden mütevazı bir inisiyatif. Onlarca/yüzlerce kişinin çalıştığı bir kurum değil. İç analiz / denetim birimi oluşturmak hâliyle mümkün değil. Bu noktada içerik tüketicisi kamuoyu ile açık iletişim büyük önem arz ediyor. İletişim kanallarından gelen bildirimleri önemsemek gerekiyor. Hakikat peşinde koşan resmî / gayrı resmi bir yapının kendi yanlışına sırt çevirmesi oksimoron bir durum. Sonuçta teyitçileri de teyit edecek olan bizzat (profesyonelleri ve amatörleri de içeren) halk. Bu nedenle, yanlış bilgi tespit aktarımları derhal dikkate alınıp eyleme geçiliyor.”

 

  • Manipülatif içerikler konusunda okuyucusunu bilgilendirme hedefinde olan doğrulama platformlarının bizatihi kendisinin manipülasyon maksatlı kullanılma olasılığı teorik olarak da olsa tartışma konusudur. Örneğin “bir tarafın iddialarını sürekli yanlışlama, diğer tarafın ise sürekli doğrularını teyit etme” şeklinde manipülatif sayılabilecek eylemin önüne geçmek adına nasıl bir denge izlenmeli?

 

“Doğrulama girişimlerinin görevi, ne olursa olsun bir görüşün ya da kesimin amigoluğunu yapmak değil, sadece ve sadece hakikate taraftar olmak. Güvenilirlik adına adil uygulama, nesnel tutum ve şeffaflık elzem. Tarafsız kalmak yerine siyasî aparat hâlini alıp, sadece belirli yayın organları ve gazetecilere odaklanarak dezenformasyonla mücadele edilemez.

 

Politik tavır takınan ve siyasî gündemin etkisi altında faaliyet gösteren yapıları bir doğrulama girişimi olarak nitelemek güç. Ülkemizde son dönemde faaliyete geçen (açık ya da örtük) kamu destekli doğrulama girişimlerinin analizlerinin bağımsız medya kuruluşları odaklı olduğunu anlaşılıyor. Bu tip girişimler, ortaya koydukları çıktılar ışığında, halkla ilişkilerin ve kamu haberciliğinin yeniden etiketlenmesi olarak görülebilir. Zaten, adeta bir siyasî partinin bülteni gibi hareket eden yapıların tarafsız olma gibi bir derdi ya da taahhüdü yok. Halbuki özellikle kamu kaynaklarıyla finanse edilen girişimlerin objektif kriterlere göre yapılan seçimle tarafsız şekilde içerik hazırlayıp kamuoyuyla paylaşması gerek.

 

Malumatfurus.org’da herhangi bir “taraf” tutulmaksızın içerik yayımlanıyor. Elbette, kapasite sorunları nedeniyle her konuya yetişmek de mümkün değil. İzlenilen yöntem ve üslup çerçevesinde destek vermek isteyen herkes için açık kapı politikası uygulanıyor. İnternet sitemizde ve sosyal medya hesaplarımızda bu yönde bir taahhüt paylaşılmış durumda. İhmal olduğundan şüphelenenler için de geçerli bu çağrı.”

 

  • Son olarak, sizi “doğru bilginin” yayılması adına teşvik eden motivasyondan bahsedebilir misiniz?

 

“Yanlış bilgi hafife alınamayacak, göz ardı edilemeyecek ve hayatımızın her alanını etkileme potansiyeline sahip bir sorun. Yanlışın doğruya nazaran yayılım hızı bir hayli fazla. Böylesi bir görünüm karşısında pasif tutum izlemenin olası maliyeti giderek büyüyor. Uzun süredir yanlış bilgi sorunuyla mücadele eden bir yanlışlama girişimi olarak önceliğin eğitimin, medya okuryazarlığının, eleştirel düşüncenin ve basın etik ilkelerinin güçlendirilmesine odaklı olması gerektiği kanaatindeyiz. Malumatfurus.org da kutuplaşmış, yetersiz, taraflı, kendi gündeminin peşinde koşan, kendi tarafının hatalarını görmezden gelen ve sadece karşı mahallesine taş atan girişimlere karşı bu önemli başlıklarda katkı sunmaya çalışıyor.”

 

***

 

Kapak görseli: Freepik / starline

Yorumunuzu yazınız...