TARAFINI SEÇ
Ayrı Yazılması Gereken De/Da Bağlacını Bitişik Yazanlar
vs.
“Bağlaç Olan De Ayrı Yazılır” Uyarısında Bulunanlar
Şüphesiz, Türkçemizin kullanımında en sık düşülen ve bir türlü giderilemeyen en temel hataların başında bağlaç olan “de/da”nın kendinden önceki kelime ile birleşik yazılması geliyor.
Öncelikle bulunma durumu eki olan “-da / -de” ile “de / da” bağlacının yazılışı hakkındaki temel dil kuralını Türk Dil Kurumu (TDK) Yazım Kılavuzundan istifade ederek aktaralım:
Bulunma durumu eki “-da / -de” getirildiği kelimeye bitişik yazılır (Örneğin, yolda (yol-da), uçakta (uçak-ta), havada (hava-da), firarda (firarda) vb.).
“Yurtta sulh, cihanda sulh”
“Yurt da sulh, cihan da sulh”
“Dünyada en çok yalan haber yapan ülke Türkiye”
“Dünya da en çok yalan haber yapan ülke Türkiye”
Bağlaç olan “da / de” ise ayrı yazılır (Bağlaçlar da bir sözcüktür) (Örneğin, “.
Yüzde ısrar etme doksan da olur,
İnsan dediğinde noksan da olur,
Sakın büyüklenme elde neler var,
Bir ben varım deme, yoksan da olur.
Yüz de ısrar etme doksanda olur,
İnsan dediğin de noksanda olur,
Sakın büyüklenme el de neler var,
Bir ben varım deme, yoksanda olur.
“Ben de özledim ben de
Resmin var şu an elimde
Sana koşmak isterim
Derman yok dizlerimde”
“Bende özledim bende
Resmin var şu an elim de
Sana koşmak isterim
Derman yok dizlerim de”
“Dahi” anlamındaki “de/da” ayrı yazılır. “- De / – da” bulunduğu cümleden çıkarıldığında anlam bozukluğu oluşuyorsa, bu ek bitişik yazılmalıdır. Bir bulunma anlamı taşımıyorsa ve cümleden çıkarıldığında anlam bozukluğu oluşmuyorsa bağlaç anlamındaki “- de / – da” ayrı yazılmalıdır.
“İmlamı iyice bozsam da farketmez artık.
Kime ne “de-da”ları ayırmasam?
Noktalarda durmasam,
Bir ünleme koşsam yalnızca,
Sonu uçmak olan çığlığa.
Kime ne anlatarak bitirsem hayatımı?
Ölümüme de bir şiir yamar nasıl olsa birileri artık.”Didem Madak / Müsveddeler
Ayrı yazılan “de / da” kendisinden önceki kelimenin son ünlüsüne bağlı olarak büyük ünlü uyumuna uyar.
“Kanalı da değiştirir misin?”
“Seveni de bulunur”
Ayrı yazılan “da / de” hiçbir zaman “ta / te” biçiminde yazılmaz. Bağlaç olan “de/da” ” p, ç, t, k, s, ş, h, f ” harfleri ile biten sözcüklerden sonra geldiğinde sert sessiz sertleşmesine uğramaz.
Güç de olsa deplasmanda galip geldi.
Güç te olsa deplasmanda galip geldi.
Gidip de gelmemek var, gelip de görmemek var
Gidip te gelmemek var, gelip te görmemek var değil
“Çok da umrunda sanki”
“Çok ta umrunda sanki”
Bağlaç halindeki “de/da” kendisinden önceki kelimeden kesme işareti ile ayrılmaz.
“O’da gelsin gidelim”“O da gelsin gidelim”
Veya anlamındaki “ya da” ifadesi de ayrı yazılır.
“Ya evlenin ya da evlenmeyin ya da her ikisi için de pişman olun.”
“Ya evlenin yada evlenmeyin yada her ikisi için de pişman olun.”
De/da bağlacının ayrı yazılması kuralı Harf Devrimi’yle birlikte yürürlüğe konulmuştu.
Türkçe’de yapılan hataların en başında gelen “-de/da” ekinin yanlış yazımından gazeteciler de azade değil.
De/da bağlacının yanlış yazımı konusunda haber organlarından (göz kanatan) bazı örnek hatalar sunacak olursak:
29 Ocak 2021 günü borsa spekülatörlerine ait Telegram gruplarında paylaşılan BloombergHT sitesi taklit edilerek oluşturulan “Emlak Konut Gayrımenkul-Katar ile dev projeye imza attı” başlıklı haber görselinde de “toğlantı da” şeklinde absürt bir kullanıma yer verilmişti.
Dikkat çeken bazı diğer hatalı kullanım örnekleri:
Boğaziçi Üniversitesi’nden bir grup bilgisayar mühendisi, cümlelerdeki -de/da ekinin yazımının doğru olup olmadığını tespit eden “-De/da Takıntısı” adında bir internet sitesi geliştirmişti. Ancak, -de/da yazım hatası bulucu henüz tamamen doğru çalışmıyor.
2 Yorumlar
“Dünya da en çok yalan haber yapan ülke Türkiye”
örneğinin altında yanlışı gösterilen örnek var fakat üsteki ile birebir aynı değiştirmeniz de fayda olacaktır.
Teşekkürler düzeltildi