TARAFINI SEÇ

Ayrı Yazılması Gereken De/Da Bağlacını Bitişik Yazanlar

vs.

“Bağlaç Olan De Ayrı Yazılır” Uyarısında Bulunanlar 

 

Şüphesiz, Türkçemizin kullanımında en sık düşülen ve bir türlü giderilemeyen en temel hataların başında bağlaç olan “de/da”nın kendinden önceki kelime ile birleşik yazılması geliyor.

 

Öncelikle bulunma durumu eki olan “-da / -de” ile “de / da” bağlacının yazılışı hakkındaki temel dil kuralını Türk Dil Kurumu (TDK) Yazım Kılavuzundan istifade ederek aktaralım:

 

Bulunma durumu eki “-da / -de” getirildiği kelimeye bitişik yazılır (Örneğin, yolda (yol-da), uçakta (uçak-ta), havada (hava-da), firarda (firarda) vb.).

“Yurtta sulh, cihanda sulh” 

“Yurt da sulh, cihan da sulh”

“Dünyada en çok yalan haber yapan ülke Türkiye”

“Dünya da en çok yalan haber yapan ülke Türkiye” 

 

Bağlaç olan “da / de” ise ayrı yazılır (Bağlaçlar da bir sözcüktür) (Örneğin, “.

Yüzde ısrar etme doksan da olur,
İnsan dediğinde noksan da olur,
Sakın büyüklenme elde neler var,
Bir ben varım deme, yoksan da olur.

 

Yüz de ısrar etme doksanda olur,
İnsan dediğin de noksanda olur,
Sakın büyüklenme el de neler var,
Bir ben varım deme, yoksanda olur.

“Ben de özledim ben de
Resmin var şu an elimde
Sana koşmak isterim
Derman yok dizlerimde”

 

“Bende özledim bende
Resmin var şu an elim de
Sana koşmak isterim
Derman yok dizlerim de”

 

“Dahi” anlamındaki “de/da” ayrı yazılır. “- De / – da” bulunduğu cümleden çıkarıldığında anlam bozukluğu oluşuyorsa, bu ek bitişik yazılmalıdır. Bir bulunma anlamı taşımıyorsa ve cümleden çıkarıldığında anlam bozukluğu oluşmuyorsa bağlaç anlamındaki “- de / – da” ayrı yazılmalıdır.

“İmlamı iyice bozsam da farketmez artık.
Kime ne “de-da”ları ayırmasam?
Noktalarda durmasam,
Bir ünleme koşsam yalnızca,
Sonu uçmak olan çığlığa.
Kime ne anlatarak bitirsem hayatımı?
Ölümüme de bir şiir yamar nasıl olsa birileri artık.”

Didem Madak / Müsveddeler

Ayrı yazılan “de / da” kendisinden önceki kelimenin son ünlüsüne bağlı olarak büyük ünlü uyumuna uyar.

“Kanalı da değiştirir misin?”

“Seveni de bulunur”

 

Ayrı yazılan “da / de” hiçbir zaman “ta / te” biçiminde yazılmaz. Bağlaç olan “de/da”  ” p, ç, t, k, s, ş, h, f ” harfleri ile biten sözcüklerden sonra geldiğinde sert sessiz sertleşmesine uğramaz.

Güç de olsa deplasmanda galip geldi.

Güç te olsa deplasmanda galip geldi.

Gidip de gelmemek var, gelip de görmemek var

Gidip te gelmemek var, gelip te görmemek var değil

“Çok da umrunda sanki”

“Çok ta umrunda sanki”

 

Bağlaç halindeki “de/da” kendisinden önceki kelimeden kesme işareti ile ayrılmaz.

“O’da gelsin gidelim”

“O da gelsin gidelim”

 

Veya anlamındaki “ya da” ifadesi de ayrı yazılır.

“Ya evlenin ya da evlenmeyin ya da her ikisi için de pişman olun.”

“Ya evlenin yada evlenmeyin yada her ikisi için de pişman olun.”

 

De/da bağlacının ayrı yazılması kuralı Harf Devrimi’yle birlikte yürürlüğe konulmuştu.

 

Atatürk de da ki eki
“Gıramerde mühim tâdilât yapılacak” başlıklı, Atatürk’ün 21 Eylül 1928 tarihli tezkeresini konu edinen küpür (Kaynak: Haluk Oral)

 

Türkçe’de yapılan hataların en başında gelen “-de/da” ekinin yanlış yazımından gazeteciler de azade değil.

De/da bağlacının yanlış yazımı konusunda haber organlarından (göz kanatan) bazı örnek hatalar sunacak olursak:

 

selçuk özdağ nazım bizim

 

milliyet de da eki

 

nevzat çiçek de da

 

 

29 Ocak 2021 günü borsa spekülatörlerine ait Telegram gruplarında paylaşılan BloombergHT sitesi taklit edilerek oluşturulan “Emlak Konut Gayrımenkul-Katar ile dev projeye imza attı” başlıklı haber görselinde de “toğlantı da” şeklinde absürt bir kullanıma yer verilmişti.

 

ekgyo kanal istanbul katar montaj haber

 

Dikkat çeken bazı diğer hatalı kullanım örnekleri:

 

demet akalın de da eki

 

melih gökçek yalan haber

 

tuğçe kazaz hristiyan

 

özgür demirtaş robot

 

mehmet yılmaz de da bağlacı

 

yüzde ısrar etme doksan da olur

 

ben veterinerime saldırmıyorum sen de saldırma

 

sen benim gökyüzüne ellerimi açıp da ettiğim duanın kabul olmuş şeklisin

 

budamı kader duvar yazısı

 

ben de isterem

 

beni takip etme güzelim ben de yanlış yoldayım

 

bende de
(Kaynak: baglacolandeyim)

 

 

Boğaziçi Üniversitesi’nden bir grup bilgisayar mühendisi, cümlelerdeki -de/da ekinin yazımının doğru olup olmadığını tespit eden  “-De/da Takıntısı” adında bir internet sitesi geliştirmişti. Ancak, -de/da yazım hatası bulucu henüz tamamen doğru çalışmıyor.

 

2 Yorumlar

  1. “Dünya da en çok yalan haber yapan ülke Türkiye”
    örneğinin altında yanlışı gösterilen örnek var fakat üsteki ile birebir aynı değiştirmeniz de fayda olacaktır.

Yorumunuzu yazınız...