Protokol Kelimesinin “Öndeki G.tler” Anlamına Geldiği İddiası Doğru Değil
Protokol kelimesinin kökeninin “proto” ve “kolos” kelimelerinden türeyip öndeki g*tler anlamına geldiği iddiası gerçeği yansıtmıyor.
Son dönemde sosyal medyada sıklıkla paylaşılan protokol kelimesinin Yunanca “proto” ve “kolos” kelimelerinden türediği ve öndeki g*tler anlamına geldiği iddiası doğru değildir. Protokol kelimesi Türkçe’ye Fransızca’dan geçmiştir. Proto ve kolos kelimeleri protokol kelimesinin kökü değildir.
Protokol kelimesinin kökenine dair köşe yazılarında rastlanan anlatı metni şu şekildedir:
PROTOKOL dilimize eski Latince ve Yunancadan geçme bir sözcük!
Daha doğrusu: “Proto” ve “Kolos” sözcüklerinin birleşmesinden türeme bir deyim…
Lügat anlamıyla “Proto” ‘ön, öndeki’ demek..
“Kolos” ise, g….tün çoğulu.Sözcük anlamlarını birleştirdiğimizde ise deyimin tam karşılığı:
“Önde Gelen G…tler” olarak karşımıza çıkıyor.
“Protokolos” sözcüğü Yunan halkının tiyatroda önemli şahısların hep ön taraflara oturmasına gıcık olması ve bu şahıslarla dalga geçmek için bu sözcüğü kullanmasından gelir.
“Kolos” sözcüğünün zamanla çoğul eki olan (os) deyimden atılmış, geriye ‘protokol’ yani ‘önde gelen g…..t’ lafı kalmış.Toplum içinde yükselip de protokole giren bazılarının zamanla “g…tünün kalkması” da bundandır..
Protokol sözcüğünün protokole dahil olanları rahatsız edecek bir mana taşıdığı öne sürülmektedir. TDK’ya göre prokokol kelimesi “Bir toplantı, oturum, diplomatlıkta, devletler arasındaki ilişkilerde geçen yazışmalarda, resmî törenlerde, devlet başkanları ile onların temsilcileri arasındaki görüşmelerde uygulanan kurallar” anlamına gelmektedir ve Fransızca kökene sahiptir. Nişanyan Sözlük’te yer alan bilgilerde ise protokol kelimesi Fransızca protocole kelimesinden geldiği, kelime anlamının ise “ taslak belge, toplantı tutanağı” olarak yer aldığı görülmektedir.
Protokol sözcüğünün kökeni “proto” ve “kolos” kelimelerinin birleşmesinden türeme bir deyim olarak paylaşılmaktadır. Bu paylaşımlara göre proto kelime anlamı ile ilk, birinci, öndeki demektir. Kolos ise “kıç” kelimesinin çoğunluğunu aktarmaktadır. Kolos sözcüğünden çoğul anlama gelen “os” eki atıldığında geriye sözcük yapısı olarak protokol kaldığı, sözcük anlamı birleştirildiğinde karşımıza “öndeki götler” deyimi çıktığı iddia edilmektedir.
Yunanca “prótos” (πρώτος) kelimesinin ilk anlamına geldiği doğrudur. Ancak Yunanca “kolos” olarak kullanılan bir kelimenin Türkçe karşılığı bulunmamaktadır. G*t kelimesinin Türkçe karşılığını aradığımızda karşımıza k*ç kelimesinin Yunanca karşılığı “gáidaros” (γάιδαρος) ve popo kelimesinin ise “pisinós” (πισινός) olarak kullanıldığı çıkmaktadır.
Fransızca protocole sözcüğü ise Geç Latince (protocollum) eski yazmalarda rulonun başına yapıştırılan ve kitabın içerdiği başlıkları özetleyen kâğıt anlamına gelen sözcükten evrilmiştir. Bu sözcük Eski Yunanca aynı anlama gelen protokóllon (προτοκόλλον) sözcüğünden alınmıştır. Sözcüğün Yunanca karşılığı prôtos (πρῶτος) “ilk” ve Eski Yunanca kóllon (κόλλον) “yapıştırılan şey” anlamına gelen sözcüklerinin birleşiminden oluşmuştur.
Protokol Kelimesinin “Öndeki G.tler” Anlamına Geldiğini İddia Eden Yazarlar
Cumhuriyet Gazetesindeki “Gâvur İzmir’e İnat!” başlıklı 24 Mayıs 2016 tarihli yazısıyla Özgen Acar:
"Antik Yunan’dan beri kullanılan “protokol” sözü isim tamlaması olup Latinceden Batı’ya, sonra da dilimize geçmiştir. “Protokol” sözcüğü için iki değişik değerlendirme yapılıyor. Birincisi: “Proto (ön-birinci)” ve “kol (kola-tutkal)” sözcüklerinden doğuyor. Antik dönemlerde kitap ciltleme olmadığı için, yazılar tomarlara dönüştürülür, bunların dışına bir kâğıt yapıştırılarak içindekinin ne olduğu yazılırmış. Yapıştırılan kâğıda “protokolla” denilirmiş. Sonraki yüzyıllarda şirketlerin aralarında imzaladıkları anlaşmalar, “protokol” olarak tanımlanmış. İkincisi ise yine Yunancadan hareketle “proto (ön-birinci)” ve “kolos (kıç)” sözcüklerinin tümlenmesi ile “protokolos (öndeki-birinci kıç)” anlamına gelirmiş."
Mercek Haber Gazetesindeki “Proto Dötler” başlıklı 5 Mart 2018 tarihli yazısıyla Abdullah Haktankaçmaz:
"Protokol sözcüğü, dilimize eski Latince ve Yunancadan geçmedir. Proto ve Kolos sözcüklerinin birleşmesinden türeme bir deyim. Lügat anlamıyla “ proto “ ön, öndeki demek. “ Kolos“ ise dötün çoğulu. Sözcük anlamlarını birleştirdiğimizde ise deyimin tam karşılığı “ Önde gelen dötler “ olarak karşımıza çıkıyor. Protokolos sözcüğü Yunan halkının tiyatroda önemli şahısların hep ön taraflara oturmasına gıcık olması, bu şahıslarla dalga geçmek için bu sözcüğü kullanmasından gelir."
Hatayinternettv.com’daki “Protokol” başlıklı 3 Mart 2019 tarihli yazısıyla Kamil Akdoğan:
"Protokol, dilimize eski Latince ve Yunancadan geçme bir sözcük!!! daha doğrusu "proto" ve "kolos" sözcüklerinin birleşmesinden türeme bir deyim... lügat anlamayla "proto" birinci demek.. "kolos" ise, götün çoğulu oluyor.. sözcük anlamlarını birleştirdiğimizde ise deyimin tam karşılığı: "önde gelen götler" olarak karşımıza çıkıyor."
Haberdar.com.tr’deki “Protokol ve Çengelköy bademi!” başlıklı 20 Mart 2011 tarihli yazısıyla Hasan Hınıslı:
"Protokol dilimize eski Latince ve Yunancadan geçme bir sözcükmüş! Daha doğrusu :’Proto’ ve ‘Kolos’ sözcüklerinin birleşmesinden türeme bir deyimmiş. Lügat anlamıyla “Proto” birinci demek “Kolos” ise g.t ün çoğulu. Sözcük anlamlarını birleştirdiğimizde ise deyimin tam karşılığı “önde gelen g.t ler” olarak karşımıza çıkıyor. ”Kolos” sözcüğünün zamanla çoğul eki olan (os) deyimden atılmış, geriye “Protokol” yani “önde gelen g.t” lafı kalmış."
Kıbrıspostası.com’daki “Balonlar… Baloncuklar…” başlıklı 31 Ekim 2010 tarihli yazısıyla Erdinç Gündüz:
"Protokol, Yunanca’dan gelme bir sözcüktür... “Proto” ve “Kolos” sözcüklerinin birleştirilmesinden türetilmiştir... “Proto”, ‘Birinci’ demektir... “Kolo”, ‘Popo’ , (çok özür dilerim) ‘Gö...’ demektir... “Kolos” ise “Kolo”’nun çoğuludur... İki sözcük birleştirilerek “Protokolos” sözcüğü yaratılmış daha sonra da kısaltılarak “Protokol” olarak kullanılmaya başlamıştır. Yani...Sözün özü “Protokol”, “Önde Gelen G..ler”, “demektir."
Tasova.net’teki “Bir Şehit İlanı…” başlıklı 30 Ocak 2015 tarihli yazısıyla Naci Konyar:
"Not: Protokol kelimesinin hangi kökenden geldiğini araştırmak için internete girdik. Proto ve kolos kelimelerinden müteşekkil Latince kökenli protokol sözcüğünün protokole dahil olanları rahatsız edecek bir mana taşıdığını öğrenmiş olduk. Meraklılara duyurulur."
Kocaeli Gazetesindeki ““Önde gelen popo” olabilmek …” başlıklı 2 Nisan 2011 tarihli yazısıyla M. Tanzer Ünal:
"“Proto”nun anlamı, “ön” veya öndeki demek. “Kolos” ise “popo” nun çoğulu. Sözcük anlamını birleştirdiğimizde… Yani “Protokolos”un anlamı aynen şöyle oluyor. “Önde gelen popolar”"
Taka Gazetesindeki “Doğru Bildiğimiz Yanlışlar – 4” başlıklı 12 Haziran 2019 tarihli yazısıyla Davut Hacıhasanoğlu (doğru bilinen yanlışları aktardığını iddia ederken yanlış bilgi aktaran köşe yazarına da rastgelmiş bulunduk):
"Protokol bir sözcük değildir aslında. Latince PROTO ve KOLOS kelimelerinin birleştirilmesiyle oluşturulan bir deyimdir... Kelime anlamlarına baktığımız zaman PROTO’nun BİRİNCİ demek olduğunu görürüz. KOLOS ise insan poposunun çoğulu anlamına gelir. Ben Nazım’la Can Yücel’le büyümüş bir kuşağın temsilcisiyim. Yani Türkçe konuşmayı severim. Bir kere daha yani, tam karşılığı G.TLER demektir kolosun. Sözcük anlamlarını birleştirdiğimizde ise deyimin tam karşılığını ÖNDE GELEN G.TLER olarak yazmalıyız Büyük Türkçe Sözlüğe. G.TÜ KALKMAK deyimi de toplum icinde yükselerek protokole dahil olan insanların davranışlarındaki değişimin karşılığı olarak girmiştir dilimize…"
2 Yorumlar
Kolo-s Kolo rumca diye tabir ettiğimiz helen dili veya doğu roma dilinde “göt” anlamına gelir. modern yunancada farklı olabilir lakin yukarıda yazığınız “gaidaros” kelimesi rumca olarak “eşek” ya da s çoğul ekini alarak “eşekler” anlamına gelir.
Bu sözcüğün Eski Yunancası πρωτόκολλον ve dikkat ederseniz iki “l” ile yazılmaktadır. Buradaki κόλλᾰ yapıştırıcı anlamına geliyor. Bunu da bulmak çok kolay olduğu hâlde hâlâ saçma sapan iddialarda bulunanların olması düşündürücü.