Pezevenk Kelimesinin Azerbaycan Türkçesinde İş Adamı Anlamına Geldiği İddiası

Azerbaycan Türkçesinde Pezevenk Kelimesinin Türkçe Karşılığının İş Adamı Ya Da Önder Olduğu İddiası Doğru Değil

Azerbaycan Türkçesindeki pezevenk kelimesinin Türkçe karşılığı iş adamı ya da önder değildir. Azerbaycan Türkçesinde “pezevenk” (pəzəvəng) fizikî büyüklüğü aktarmakta olup, Türkçe büyük, iri, iri yarı, kocaman, izbandut, hödük, kazulet, heybetli anlamlarına gelir.

Türk Dil Kurumu (TDK) tanımıyla “Gizli ve yasal olmayan cinsel ilişki öncesinde aracılık eden kimse, dümbük, godoş, muhabbet tellalı, kavat, astik, dasnik” anlamına gelen “pezevenk” sözcüğüyle ilgili ünlü, mizahi ve bir o kadar yanlış iddiayı mutlaka duymuşsunuzdur.

İddiaya göre pezevenk kelimesi Azerbaycan Türkçesinde “iş adamı” anlamına geliyor ve saygınlık ifadesi olarak iltifat maksatlı kullanılıyormuş.

Sosyal medyada bu iddia genellikle şöyle dile getiriliyor:

“Pezevenk kelimesinin Azerice’de “işadamı” demek olduğunu ve saygınlık ifadesi olarak kullanıldığını biliyor muydunuz?”

Pezevenk sözcüğünün Azericede iş adamı anlamına sahip olduğunu öne süren paylaşım

Pezevengin Azerbaycan’da iş adamı anlamında kullanıldığını iddia eden paylaşım

Pezevenk sözcüğünün Azericede iş adamı anlamına sahip olduğunu öne süren paylaşım

Süleyman Demirel ve Haydar Aliyev Arasında Geçtiği İddia Edilen “Pezevenk” Konulu Diyalog

Azerbaycan Türkçesinde kullanılan pezevenk sözcüğünün Türkçe karşılığının bu kadar popüler olmasının sebebi Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev ve Süleyman Demirel arasında geçtiği öne sürülen “pezevenk” içerikli diyalogdur. Bu diyalog kısaca şöyle aktarılabilir:

“”Pezevenk” kelimesi Azerice iş adamı anlamına gelir.

Birgün Azerbaycan başbakanı Haydar Aliyev ile Süleyman Demirel yan yana gelir.

Aliyev Demirel’i övmek için, -Türk dünyasının en büyük pezevenkidir der.

Demirel biraz düşünür ve Aliyeve,

-Siz de az pezevenk değilsiniz der.”

Daha detaylı anlatım ise şöyle:

Süleyman Demirel’in onuruna Bakü’ de gece görkemli bir yemek veren Haydar Aliyev, Demirel için ne kadar övgüye değer söz varsa hepsini söyler.

Böylesi görkemli yemekte Haydar Aliyev Süleyman gardaşım dünyanın gelmiş geçmiş en başarılı siyasi pezevenği, der, kadehimi de değerli pezevenk  gardaşımın ve heyetinin onuruna kaldırıyorum,diye yudumlar..Bu sözler Demirel ve  heyetinde bulunan siyasiler , gazeteciler arasında Türk heyetinde büyük gülüşmelere neden olur.

Haydar Aliyev den sonra konuşma sırası Demirel’e gelir, Demirel de devlet erkanına yakışır diplomasi bir dille konuşmasını yapar ama aklı Haydar Aliyev’in kendisini dünyanın gelmiş geçmiş en yetenekli büyük pezevenklerinden sözüne takılır;Demirel kendine münhasır espri yeteneğiyle  Haydar Aliyev’e döner “sen de az pezevenk değilsin” diyerek işi kotarır.

Süleyman Demirel ve Haydar Aliyev arasında geçen “pezevenk” kelimesi odaklı anlatıyı aktaran Onedio metni

Pezevenk Kelimesinin Azerbaycan Türkçesinde İş Adamı Anlamına Gelmiyor

Çevrimiçi sözlüklerde de Azerbaycan Türkçesinde “pezeveng”in (pəzəvəng) fizikî büyüklüğü aktaran büyük, iri, iri yarı, kocaman, izbandut, hödük, kazulet (kocaman, heybetli) anlamlarına geldiğinin belirtildiği görülmektedir.

Azerice sözlükte pezevengin anlamı

Örnekleyecek olursak, Azerbaycan Türkçesinde “SSRİ boyda pəzəvəng imperiya dağıldı” cümlesi Türkçeye “SSCB kadar büyük imparatorluk dağıldı” olarak çevrilebilir.

Pezevenk kelimesinin Azerbaycan Türkçesinde kaleme alınan eserlerde kullanım biçimine baktığımızda da bu anlamın kastedildiği daha net anlaşılmaktadır:

• “Döyüşlərin birində pəzəvəng bir düşmən əsgəri onun üstünə atıldı, qollarını bağlayıb əsir kimi öz səngərlərinə apardı.” (Əsəd bəy (2014). Qafqazın on iki sirri. Bakı, Qanun Nəşriyyatı, Sf: 131)
• “Zabit əmr edir: “Çavuş əfəndi, şu pəzəvəng hərifi üzüqoylu seri, sırtını zopalayın! Haydı bakalım”” (Manaf Süleymanov (2018). Eşitdiklərim, oxuduqlarım, gördüklərim. Bakı, Qanun Nəşriyyatı, Sf: 360)

BBC News Azerbaycanca’nın bir haberinde “pezevenk” kelimesinin kullanımı BBC Türkçe tarafından esprili bir dille alıntılanmıştı:

“BBC Azerice’den 

Pəzəvəng: İri kıyım

Bu pəzəvəng kimi idmançıların bəziləri filmlərdə zorba rollar canlandırıblar. Aktyora çevrilən 10 ulduz idmançı”

BBB Türkçe’nin BBC News Azerbaycanca’nın bir haberine yorumu

Azeri kardeşlerimize danıştığımızda kullanımda pezevenk kelimesinin iş adamı şeklinde bir karşılığının bulunmadığı tarafımıza aktarıldı.

Azerbaycanda “pəzəvəng” kelimesinin iddia edildiği gibi iltifat anlamında kullanılmadığı ortada. Azerbaycan Türkçesinde “yekə, zorba, zırpı” anlamlarına gelen “bəzən söyüş mənasında” yani “bazen hakaret / sövgü manasında” kullanıldığı sözlüklerde belirtilmekte ve şöyle örneklenmektedir:

“[Həsən:] Bilməm bu pəzəvəng haradan gəldi də işləri bərbad etdi. H.Nəzərli.

[Ağasəfər:] Adə, ey .. çayqıraqlı pəzəvəng hərif! Ə.Əbülhəsən”

Türkçedeki pezevenk sözcüğünün Azerbaycan’da kullanılan karşılığı ise “öğrəş” (öğraş), “cakeş”, “qadın alverçisi” ya da “mamaroza” imiş (Günsel Barış (2016). “Azerbaycan türkçesinin söz varlığının Türkiye türkçesi ile karşılaştırılması”. Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sf: 245).

Türkçede genelev anlamında kullanılan “kerhane” ile benzer ses özelliğine sahip “kârhane” sözcüğünün Azericede “fabrika, iş yeri, işletme” anlamına geldiği iddiası da doğru olmayan bir başka iddia. Ancak Azerbaycan Türkçesinde karhane (karxana) sözcüğünün taş ocağı ya da kum ve taş çıkarılan yerler için “daş karxanası” ya da “daş kârḫanası” biçiminde kullanıldığı bilinmektedir.

Azerbaycan Türkçesinde Pezevenk Kelimesinin Türkçe Anlamı Hakkında Hatalı Bilgi Paylaşan Yazarlar

Turktime.com’daki “Genç Gazeteciler Rahatsız ve Pezevenk Diyaloğu!” başlıklı 2 Şubat 2012 tarihli yazısıyla Talat Atilla:

"Pezevenk Azerice, "İş adamı" anlamına geldiği gibi saygınlık da içeren bir kelime. Eski Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'in Azerbaycan ziyaretinde Haydar Aliyev'le aralarında geçen şu diyalog beni gülmekten kırdı."

Aydin24haber.com’daki “Vay Pezevenk Vay!” başlıklı 27 Temmuz 2015 tarihli yazısıyla Nevzat Arslan:

"Pezevenk bizde kadın satıcısı anlamındadır. Azericede " işadamı " demek olduğunu, üstelik bir gün Süleyman Demirel ile konuşan Azerbaycan Başkanı ''çok pezevenksiniz'' demesinin ardından rahmetli Demirel’in ''siz de az pezevenk değilsiniz'' dediği anlatılır."

Can Dündar, Milliyet Gazetesindeki “Şeyini şeyettiğimin…” başlıklı 2 Kasım 2010 tarihli yazısında Azerbaycan Türkçesindeki pezevenk kelimesinin Türkçede önder anlamına geldiği yönündeki hatalı bilgiyi paylaşmış:

Oktay ağabeyle son karşılaşmamızdan bir anıyla bitireyim:
Uçaktaydık. O, eski bir bakanla yan yana oturuyordu. Eski bakan, yıllar önce cumhurbaşkanı ile yaptıkları Bakü gezisinden söz ediyordu.
Resmi karşılamada Azeri yetkili lafa şöyle girmiş:
“Türkiye republikası prezidenti, Türk dönyasının ileri gelen pez....klerindendir.”
Bunun Azericede “önder” anlamına geldiğini bilmeyenler şok olmuş.

Yavuz Donat Milliyet Gazetesindeki 31 Mayıs 1997 tarihli “Pezevenk Krizi” başlıklı yazısında eski bakanlardan Mustafa Taşar’dan alıntılarken yanlış anlamı paylaşmıştı:

"Mustafa Taşar bir espri patlatıyor:
- Şevki Yılmaz "Azeri avukat" tutabilir.
- Neden o?
Taşar:
- Azeri dilinde pezevenk "önder" anlamına geliyor... Yani "büyük adam." Şevki Yılmaz mahkemede "milletvekillerine pezevenk derken iltifat etmek niyetindeydim" diye kendisini savunabilir.
İlhan Aküzüm, "ben bilirim" diye söze karışıyor:
- Evet... Azeriler pezevenge "gavat" derler. "Pezevenk" onlarda Taşar'ın söylediği gibi "önemli adam" demek."

Melih Aşık Milliyet Gazetesinde 2 Haziran 2002 tarihinde yayınlanan köşe yazısının “Kimler gelmiiişşş…” alt başlıklı bölümünde Azeri Türkçesindeki pezevenk ifadesinin işadamı anlamına geldiğini öne sürmüş:

"Avrupa-Türk İş Adamları Derneği (ATİAD) Başkanı Eşref Ünsal ve bir işadamları grubu geçenlerde Azerbaycan'ı ziyaret ettiler. Güzel anlar yaşadılar. Ancak Devlet Başkanı Haydar Aliyev tarafından karşulanırken küçük bir şok geçirdiler. 
Aliyev aynen şöyle konuştu: 
'Kimler gelmiiişş... Kimler gelmiiişşş... Avrupa'daki başarılı Türk kerhanecilerimiz gelmiiişşş... Türk pezevenklerimiz gelmiiişşş...'
Durum sona anlaşıldı... Meğerse Azeri Türkçesi'nde işadamlarına karhaneci ya da pezevenk deniliyormuş. Aliyev bizimkilere iltifat etmiş."

Aydınlık Gazetesindeki “Yavşak örgütler Suriye’de savaş tamtamcısı” başlıklı 4 Eylül 2016 tarihli yazısıyla Mehmet Yuva:

"Azeri Türkçesi'nde 'Pezevenk' işadamı veya çalışkan iyi iş adamı demekmiş."

08haber.com’daki 21 Haziran 2014 tarihli “gülmece güldürmece” başlıklı köşesiyle Rasim Yılmaz (yazım hatası kendisine aittir):

"“Pezevnek” kelimesinin dilimizde ağır karşılığı olmasına rağmen Azerice’de işadamı ve saygınlık ifadesi olarak kullanılmaktadır."

Kalemiyet.com’daki “Diktatörlük” başlıklı 28 Mart 2017 tarihli yazısıyla Selami Saygın:

"Kuzey Azerbaycan’da “iş bilen, becerikli iş adamı” anlamında kullanılan pezevenk kelimesinin anlamı Türkiye’de son derece başka ve hatta çirkin bir içeriğe sahiptir."

Afrika Gazetesi adlı yayındaki “Gerçekleri görecek seçilmişlere ihtiyaç var!” başlıklı 23 Ağustos 2019 tarihli yazısında Bülent Tümen, pezevenk kelimesinin Azeri Türkçesindeki anlamını çok daha farklı ve yanlış aktarmış:

"Bilirsiniz, Azeri dilinde “Pezeveng” sözcüğü, “Başarılı, yetenekli anlamında” kullanılır…"