Süleyman Demirel ve Haydar Aliyev’in “Pezevenk” Konulu Diyalogu

Süleyman Demirel ve Haydar Aliyev’in “Pezevenk” Konulu Dayanaksız Diyalog İddiası Fıkrayı Andırıyor

9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in ve Azerbaycan Cumhuriyeti 3. Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev’le birbirlerine pezevenk yakıştırmasında bulundukları öne sürülen diyaloga dair güvenilir bir kaynak ya da tanıklık bulunmamaktadır. Bu yöndeki mizahî bir anlatımın “mandela etkisi” çerçevesinde gerçekleşmiş gibi addedilerek paylaşıldığı değerlendirilmektedir.

Azerbaycan Türkçesindeki pezevenk kelimesinin Türkçe karşılığının iş adamı ya da önder olduğu yönündeki iddiayı işitmiş olabilirsiniz. Daha önce bu iddianın doğru olmadığını aktarmıştık. Özetleyecek olursak, Azeri Türkçesindeki pezevenk kelimesinin Türkçemizdeki karşılığı iş adamı ya da önder değildir. Azerbaycan’da “pezeveng” (pəzəvəng) sözcüğü fizikî büyüklüğü aktarmakta olup, Türkçe büyük, iri, iri yarı, kocaman, izbandut, hödük, kazulet, heybetli anlamlarına gelir.

Azerbaycan Türkçesinde kullanılan pezevenk sözcüğünün Türkçe karşılığının bu kadar popüler olmasının sebebi Türkiye Cumhuriyeti’nin 9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel (1924-2015) ve Azerbaycan Cumhuriyeti’nin 3. Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev (1923-2003) arasında geçtiği öne sürülen “pezevenk” içerikli diyalog iddiasıdır.

İddialara göre Aliyev Demirel’e gazetecilerin önünde “pəzəvəng” yani “fiziken büyük ve heybetli” sıfasını kullanmış, Demirel de kendisine aynı sıfatı kullanarak yanıt vermiş.

Bu diyalogun bir iddia olduğunu vurguluyoruz, çünkü 2 cumhurbaşkanı arasında geçtiği öne sürülen diyaloga dair farklı rivayetler dile getirilmektedir. Bir cumhurbaşkanının diğerine “pezevenk” gibi bir ifade kullanmasına dair -ne Türkiye Türkçesi ne Azerbaycan Türkçesinde- güvenilir bir kaynakta ize, güvenilir bir tanıklığa rastlayamıyoruz.

Demirel ve Aliyev arasında geçtiği öne sürülen diyalogun şöyle ilerlediği iddia edilir:

“”Pezevenk” kelimesi Azerice iş adamı anlamına gelir.

Birgün Azerbaycan başbakanı Haydar Aliyev ile Süleyman Demirel yan yana gelir.

Aliyev Demirel’i övmek için, ‘Türk dünyasının en büyük pezevenkidir’ der.

Demirel biraz düşünür ve Aliyeve, ‘Siz de az pezevenk değilsiniz der.'”

Daha detaylı bir anlatım ise şöyle:

Süleyman Demirel’in onuruna Bakü’ de gece görkemli bir yemek veren Haydar Aliyev, Demirel için ne kadar övgüye değer söz varsa hepsini söyler.

Böylesi görkemli yemekte Haydar Aliyev Süleyman gardaşım dünyanın gelmiş geçmiş en başarılı siyasi pezevenği, der, kadehimi de değerli pezevenk  gardaşımın ve heyetinin onuruna kaldırıyorum,diye yudumlar..Bu sözler Demirel ve  heyetinde bulunan siyasiler , gazeteciler arasında Türk heyetinde büyük gülüşmelere neden olur.

Haydar Aliyev den sonra konuşma sırası Demirel’e gelir, Demirel de devlet erkanına yakışır diplomasi bir dille konuşmasını yapar ama aklı Haydar Aliyev’in kendisini dünyanın gelmiş geçmiş en yetenekli büyük pezevenklerinden sözüne takılır; Demirel kendine münhasır espri yeteneğiyle  Haydar Aliyev’e döner “sen de az pezevenk değilsin” diyerek işi kotarır.

Melih Aşık ise Milliyet Gazetesinde 2 Haziran 2002 tarihinde yayınlanan “Kalkınız artık” başlıklı köşe yazısının “Kimler gelmiiişşş…” alt başlıklı bölümünde Aliyev’in pezevenk ifadesini Demirel’e değil de ATİAD temsililerine söylediğini aktarmaktadır:

Avrupa-Türk İş Adamları Derneği (ATİAD) Başkanı Eşref Ünsal ve bir işadamları grubu geçenlerde Azerbaycan’ı ziyaret ettiler. Güzel anlar yaşadılar. Ancak Devlet Başkanı Haydar Aliyev tarafından karşulanırken küçük bir şok geçirdiler.

Aliyev aynen şöyle konuştu:

‘Kimler gelmiiişş… Kimler gelmiiişşş… Avrupa’daki başarılı Türk kerhanecilerimiz gelmiiişşş… Türk pezevenklerimiz gelmiiişşş…’

Durum sona anlaşıldı… Meğerse Azeri Türkçesi’nde işadamlarına karhaneci ya da pezevenk deniliyormuş. Aliyev bizimkilere iltifat etmiş.

Can Dündar, Milliyet Gazetesindeki “Şeyini şeyettiğimin…” başlıklı 2 Kasım 2010 tarihli yazısında katıldığı bir resmî Bakü ziyaretinde bir Azeri yetkili tarafından aynı cümlenin kullanıldığını Oktay Ekşi’nin anlattığını aktarmaktadır:

“Oktay ağabeyle son karşılaşmamızdan bir anıyla bitireyim:
Uçaktaydık. O, eski bir bakanla yan yana oturuyordu. Eski bakan, yıllar önce cumhurbaşkanı ile yaptıkları Bakü gezisinden söz ediyordu.
Resmi karşılamada Azeri yetkili lafa şöyle girmiş:
“Türkiye republikası prezidenti, Türk dönyasının ileri gelen pez….klerindendir.”
Bunun Azericede “önder” anlamına geldiğini bilmeyenler şok olmuş.”

Süleyman Demirel 1992’de başbakan olunca Azerbaycan’a gittiğinde Haydar Aliyev’in kendisini kürsüden “Türk Dünyasının en büyük pezevengi” olarak nitelediğini öne sürenler de mevcut.

Süleyman Demirel’in GATA’da tedavi gördüğü sırada Haydar Aliyev’i ziyareti esnasında Aliyev’in gazetecilerin önünde Süleyman Demirel’in sırtını sıvazlayarak “pəzəvəng kimisən” yani “pehlivan gibisin” dediği de ileri sürülmektedir.

Bir başka iddiada Aliyev  “Şeref Nişanı Madalyası” verirken Demirel’e “Türk dönyasının ileri gelen ‘pezevenklerinden’dir. Bir çok Türk soydaşımızın ülkemizde karhane açmasına öncülük etmiştir” demiştir. Bir diğer anlatıda da darbeden kurtulan Haydar Aliyev’e geçmiş olsun ziyaretine giden Demirel’e “Hörmetli baş pezevenk gardaşım Süleyman Demirel siz de hoş geldiniz. Sevgili baş pezevenk gardaşım Demirel Türkiye’deki kerhanelerine Azerbaycan’da da devam ediyor” demiş.

Görülebileceği üzere, Aliyev ve Demirel birbirlerine “pezevenk” yakıştırması yaptığı iddiasına ilişkin rivayetler pek çeşitli. Pezevenk sıfatının kullanıldığı iddiasına ilişkin kesin bir tarih dile getirilmiş değil. Demirel ve Aliyev’in birbirleri için pezevenk sıfatını kullandıkları öne sürülen diyaloga dair güvenilir bir kaynak ya da tanıklık bulunmamaktadır. Bu yöndeki mizahî bir anlatımın “mandela etkisi” çerçevesinde gerçekleşmiş gibi addedilerek paylaşıldığı değerlendirilmektedir.

İLAVE: Bu vakanın eski Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın 1991 yılı Mart ayındaki Bakü seyahatinde meydana geldiği de rivayet edilmektedir. Özal için Azeri gizli polis şefi tarafından dile getirilen söze dair açıklamanın Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı Tanıtım Dergisi Editörü tarafından Türk heyete yapıldığı aktarılmaktadır.

Süleyman Demirel ve Haydar Aliyev’in “Pezevenk” Konulu Diyalogunu Aktaran Yazarlar

Ortada sağlam bir delil yokken mizahî bir anlatıyı tarihî gerçekmiş gibi okurlarına aktaran yazarlardan tespit edebildiklerimizi -yukarıda alıntılanan Melih Aşık ve Can Dündar’a ilaveten- aktaralım:

Turktime.com’daki “Genç Gazeteciler Rahatsız ve Pezevenk Diyaloğu!” başlıklı 2 Şubat 2012 tarihli yazısıyla Talat Atilla:

"Pezevenk Azerice, "İş adamı" anlamına geldiği gibi saygınlık da içeren bir kelime. Eski Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'in Azerbaycan ziyaretinde Haydar Aliyev'le aralarında geçen şu diyalog beni gülmekten kırdı."

Milliyet Gazetesindeki “Siyasette belalı bir kavram kargaşası” başlıklı 24 Ağustos 2013 tarihli yazısıyla Çetin Altan:

"İnternet’in özel sayfalarında eski bir gazete haberi dolaşıyor.
“Pezevenk” kelimesi Azericede “becerikli adam” demek.
Geçmişte Süleyman Demirel’in konuğu olan Azerbaycan Devlet Başkanı Haydar Aliyev, T.C.’ye gelir gelmez yaptığı teşekkür konuşmasında:
- Türk dünyasının gelmiş geçmiş en büyük pezevengi Süleyman Demirel’dir, demişti.
*
Süleyman Demirel de, Aliyev’e şöyle bir bakmış:
- Siz de az pezevenk değilsiniz hani, demişti."

Posta Gazetesindeki 21 Haziran 2015 tarihli “Rahmetle” başlıklı yazısında Erkut Can hikâyeyi bir hayli farklı aktarmış:

"Azerbaycan, MİT’in başarısı ve Demirel’in uyarısı ile darbeden kurtulmuştu. Cumhurbaşkanı Demirel, geçmiş olsun ziyaretine gitti. Merhum Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev’le bir fabrika açılışına katıldı. Aliyev yaptığı konuşmada, ”Sevgili pezevenk gardaşlarım hoş geldiniz” dedikten sonra Demirel’e dönerek, saygısını belirtir. “Hörmetli baş pezevenk gardaşım Süleyman Demirel siz de hoş geldiniz” der. Konuşur. “Sevgili baş pezevenk gardaşım Demirel Türkiye’deki kerhanelerine Azerbaycan’da da devam ediyor” sözünden sonra Azerice bilmeyen Türk ekibinde şok yaşanınca açıklama yapılır. Meğerse ‘pezevenk’ Azerice’de Türk dünyasının büyük yol göstericisi, büyük adam, önder, ‘kerhane’ fabrika, ‘kerhaneci’ de fabrikatör manasına gelirmiş. Aliyev sonra da, “Türkiye’nin baş pezevengi gardaşım Demirel’e sözlerimi bırakıram” der. Süleyman Demirel kürsüye gelir, önce teşekkür eder sonra da “Rica ederim. Siz de az pezevenk değilsiniz.” der ve konuşmaya devam eder..."

Ajanssinop.com’daki “Pezevenk !!!” başlıklı yazısında Deniz Özen de aynı anlatıyı aktarmış.