“Kutu kutu pense” nakaratının Fransızca “dinle dinle düşün” anlamına gelen “écoutez écoutez pensez” ifadesine dayandığı iddiası doğru değil
İlkokul çağı öncesi çocukların oynadığı, sözleriyle biraz kafa karıştıran “kutu kutu pense” oyunun Fransızca “dinle, dinle, düşün” manasındaki “écoutez écoutez pensez“den fonetik tercüme olduğu iddiasına değineceğiz…
Öncelikle “kutu kutu pense”nin nasıl oynandığını ve melodisini hatırlatalım (Mehmet Kadri Sümer. Portakalı Soydum Başucuma Koydum – Tekerlemeler -. Bilgi Yayınevi Çocuk Kitapları):
Oyuncular daire şeklinde dizilirler. El ele tutuşarak bir yönde dönmeye başlarlar. Ancak dönerlerken hep birden aşağıdaki tekerlemeyi söylerler:
Kutu kutu pense
Elmayı yerse
Arkadaşım [Hatice]
Arkasını dönse
Tekerlemenin sonlarında oyunculardan birisinin adı geçmektedir. Adı geçen oyuncu, yüzünü halka dışına döner ve yine arkadaşlarının ellerinden tutar. Bütün oyuncular bu şekilde arkalarını dönerek oyuna devam edilir. Tüm oyuncuların yüzleri halka dışına baktığında, bu kez tekerleme:
Kutu kutu pense
Elmayı yerse
Arkadaşım [Vınce]
Ön tarafa dönse
şeklinde söylenir. Oyuna böylece devam edilir.
Farklı bir anlatımla:
En az üç kişiyle oynanabilen oyun, oyuncuların el ele tutşup bir çember oluşturmasıyla başlar. Oyuncular hep bir ağızdan “Kutu kutu pense, elmamı yerse*, arkadaşım [oyuncu ismi], arkasına dönse” tekerlemesini söyleyerek ritme uygun bir yöne doğru dönerler.
Adı söylenen oyuncu arkasını döner, bu şekilde halen çemberin bir parçası olarak kalır. Tek tek tüm oyuncular arkası dönük hale gelene kadar tekerleme-dönme silsilesi devam eder.
Arzuya göre, herkes arkasını döndükten sonra, tekerleme bu kez “… öönüne dönse” şekliyle tekrar edilerek tüm oyuncular tekrar önüne dönene kadar devam etmek mümkündür.
“Kutu kutu pense” tekerlemesi ile ilgili bu yaygın yanlış iddia, Teknik Direktör Ersun Yanal’ın paylaşımıyla yeniden gündeme geldi:
“Çocukken ‘Kutu Kutu Pense’ diye bir oyun oynardık, hatırlıyor musunuz ?
Oradaki ‘Kutu Kutu Pense’nin ne olduğunu düşündünüz mü hiç ? Kutular dolusu pensenin çocuk oyununda ne işi var ?
Yok tabi.
Oyun, Fransa’da ‘écoutez écoutez pensez’ ismiyle oynanıyor, ‘Dinle, dinle düşün’ diyor çocuklara. Yani iki kere dinle, düşün ve anla diyor.
Biz ise bunu doğrudan alıp, söylenişi benzetip ‘Kutu Kutu Pense’ yapmışız.
Anlamış mıyız, hayır.
İki kere dinleyip, bir kere düşünmüş müyüz, hayır.
Futbolda da bir ekolü alıp, uygulayamazsınız. Ekol, ancak sizi temsil ederse ekoldür.”
Fransızca “düşün düşün dinle” anlamına gelen “écoutez écoutez pensez” cümlesinden ses benzerliği yoluyla “kutu kutu pense” ifadesinin oluşturulduğu doğru değil.
Çember şeklinde ayakta dönerek şarkı söylenen, çocukların oynadığı bu oyunun kökeni sanıldığı gibi Fransızca “écoutez écoutez pensez” kelimelerine dayandığı Ekşi Sözlük’te bir yazar tarafından uydurulmuş.
Bu yanlış aktarımın Ekşi Sözlük’te barbie müstear isimli kullanıcının “orijinali fransizca ve “écoutez écoutez pensez” olan bu tekerleme dilimize boyle yerlesmistir.. (bkz: ben yaptim oldu)” ifadelerini içeren 12 Nisan 2000 tarihli girdisine dayandığı anlaşılıyor.
Bahsi geçen Ekşi Sözlük yazarı, “kutu kutu pense”nin Fransızca “écoutez écoutez pensez”ye dayandığını uydurduğunu “ben yaptım oldu” ifadesiyle izhar etmişti.
Fransızca “écoutez écoutez pensez elle aime mayonnaise” sözlerini içeren bir tekerlemenin çocuklar tarafından kullanıldığına ya da bu ifadenin yer aldığı bir Fransız çocuk oyununun bulunduğuna dair bir bilgi / bulgu mevcut değil.
Bu kelimeleri içeren bir tekerlemenin Fransız çocuklarınca kullanıldığı iddiasının sadece Türkçe içeriklerde geçtiği görülüyor.
“Kutu kutu pense”nin 19. yüzyıl ortalarında İngiltere’de ilk izlerine rastlanan “Ring a Ring o’ Roses” (“Ring Around The Rosie“) adıyla tanınan ve 1665-66 yılları arasında İngiltere’de 100.000 kişinin ölmesine neden olan Büyük Londra Vebası’na atıf içeren tekerlemenin bir versiyonu olduğu anlaşılıyor.
Çocukların el ele tutuşarak bir daire şeklinde dans ettikleri, “ring a ring of rosy a pocket full of posies atchoo, atchoo – all fall down!” sözlerini söyledikten sonra yere düştükleri oyun şu şekilde:
“Kutu kutu pense” oyununun kökenine dair Ekşi Sözlük’te uydurulan iddianın yanlışlığını yine Ekşi Sözlük’ten denver mahlaslı yazar şöyle aktarmış (Kutu kutu pense tekerlemesinin kökeninin Ring a Ring o’ Roses’ın Çekce “kolo kolo mlynsky” versiyonundan dilimize girdiği iddiasını doğrulayamadık):
“kutu kutu pense ile alakası yoktur. bu sözlerin geçtiği bir fransız çocuk oyunu hiç olmamıştır.
ring a ring o roses adlı ingiliz çocuk oyunu, çekce “kolo kolo mlynsky” olarak oynanıyor. şarkı şu şekilde. 1938’de naziler çekoslovakya’yı işgal edince ülkeden kaçan çok sayıda çek vatandaşı orient express ile istanbul’a sığındı ve savaş bitince ülkelerine döndüler. cumhuriyetin ilk döneminde meb bakanlığı da yapmış olan hasan ali yücel türkiye’ye sığınan çekoslovakyalı öğrencilerin yerleştirildiği okulu ziyaret ettiğinde, çek öğrencilerin bu oyununu görüp çok beğenir. daha sonra bu oyun anlamsız cümlelerle türkçeleştirilip müfredata eklenir ve bütün okullarda oynanır.
“ecoutez ecoutez pensez” diye başlıyormuş, devamı da “elle aime mayonnaise” miş öyle mi? serdar ortaç böyle sallayınca dalga geçersiniz, fularlı enteller sallayınca trend oluyor 🙂
(bkz: götünden sallamanın en güzel örneği)”
“Kolo kolo mlýnský” adlı tekerlemenin sözleri ve melodisi şu şekilde:
Kolo kolo mlýnský,
za čtyři rýnský,
kolo se nám polámalo,
mnoho škody nadělalo,
udělalo bác
Vezmeme si hoblík, pilku,
zahrajem si ještě chvilku,
až to kolo spravíme,
tákhle se zatočíme
“O piti piti karamela sepeti / Terazi lastik jimnastik” tekerlemesinin orijinal hâlinin İngilizce bir şiirin giriş dizesi olan “Oh pity pity, care’em all so pity, tear is the last thing, gymnastic” şeklinde olduğu iddiası için de aynı durumun geçerli olduğu kanaatindeyiz.
Bahsi geçen tekerleme ve İngilizce orijinali olduğu ileri sürülen uydurulmuş olduğu düşünülen tercüme şöyle:
“O piti piti karamela sepeti / Terazi lastik jimnastik
Biz size geldik bitlendik / Hamama gittik temizlendik
Son dersimiz matematik”
“Oh pity pity care em all so pity / Tear is the last thing gymnastic
Bees sea is a geath eek bit landic / ham a ma’ get tick tea miss Len thick
