Soner Yalçın II. Abdulhamid Dönemindeki Memur Sayısını Şişirmiş

Soner Yalçın, Sözcü Gazetesinde 15 Mart 2017 günü yayınlanan “Güçlüysen haklısındır” başlıklı yazısında II. Abdulhamid dönemindeki memur sayısını hatalı aktarmış:

"Tanzimat'tan önce 2 milyon olan memur sayısı II. Abdülhamit'in son döneminde 35 milyona kadar ulaştı!"

Osmanlı Devletinin çalıştırdığı memur sayısına ilişkin yayımlanmış bir istatistik çalışması bulamadık açıkçası. Bu nedenle memur sayısını doğrudan teyit edemeden, toplam nüfus üzerinden giderek Soner Yalçın’ın bu iddiasının yanlış olduğunu göstermeye çalışmak en mantıklı yol olacaktır.

II. Abdulhamid döneminde yapılan nüfus sayım sonuçlarına bakıldığında, Soner Yalçın’ın bahsettiği kadar insanın Osmanlı topraklarında olmadığı görülmekte. Haliyle, nüfustan fazla memur istihdam edilmesi de beklenemez.

Osmanlı İmpartorluğunda ilk genel nüfus sayımı II. Mahmud döneminde 1831 yılında gerçekleştirilir. Daha sonra 1844, 1852, 1856, 1866, 1881/82 ve 1905 gibi değişik tarihlerde bölgesel veya genel nüfus sayımları yapılır.

1831 sayımı bütün bölgelerde yapılmaz ve sadece erkek nüfusu baz alır.

1844 sayımında Osmanlı nüfusu; 15.500.000’ni Avrupa’da; 16.050.000’ni Asya’da; Mısır Trablusgarb, Fizan ve Tunus’u dahil 3.800.000’ni Afrika’da olmak üzere toplam 35.350.000 olarak tespit edilir (1844 nüfus sayımı sonuçları resmi olarak açıklanmaz. A. Ubicini ve Eugene Boré tarafından 1850 yılında Avrupa’da yayımlanır).

1881-1893 sayımında ise kadınlar da sayıma dahil edilir ve bu sayım “Osmanlının çağdaş anlamda ilk genel nüfus sayımı” kabul edilir.

Yaşanan toprak kayıplarının, göçlerin, demografik faktörlerin etkisiyle, dönemin şartları ışığında gerçekleştirilen sayımlarda farklı rakamlar gözlemlenir.

Soner Yalçın’ın iddiasına baz oluşturan II. Abdulhamid dönemine ilişkin güvenilir kayak olarak Stanford Shaw’un “The Ottoman Census System and Population, 1831-1914” başlıklı makalesinde yer alan 1884-1914 yılları arasındaki Osmanlı nüfusunu aşağıya aktaralım:

Hülasa, II. Abdulhamidin saltanatı süresince 17-21 milyon arasında dalgalanan Osmanlı nüfusunun, 35 milyon memur istihdam etmesi mümkün değil.

Kaynak:

• Stanford Shaw’un “The Ottoman Census System and Population, 1831-1914” başlıklı makalesi
• Adnan Çimen’in “Sayım, Kayıt Düzeni ve Teşkilatlanma Açısından Osmanlı’da Nüfus Hizmetleri” başlıklı makalesi