Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan,10.03.2023 tarihli ve 2023/121 sayılı kararı ile Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) genel seçimi ve Cumhurbaşkanlığı seçiminin yenilenmesine karar verildi. Böylelikle, Cumhurbaşkanı Seçimi ve 28. Dönem Milletvekili Genel Seçimi 14 Mayıs 2023 Pazar günü, Cumhurbaşkanı Seçiminin ikinci oylamaya kalması durumunda 28 Mayıs 2023 Pazar günü yapılacak.
Seçimler yaklaşırken yurt dışında ve gümrük kapılarında kurulan sandıklarda kullanılan geçerli oyların nasıl dağıtılacağı hususunun kafa karışıklığı oluşturduğu görüldü.
Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde seçim bölgelerinin bir önemi kalmadığı için hangi adaya ne oy verildiyse ilgili haneye yazılıyor. Ancak durum, milletvekili seçimlerinde biraz daha farklı.
Yurt dışı oyların siyasi partilere paylaştırılması sürecini kısaca özetleyecek olursak: Yurt dışı geçerli oy sayısı, yurt içi geçerli oy sayısına bölünür. Elde edilen katsayı ilgili seçim bölgesinde geçerli oy sayısı ile çarpılır. Bulunan sayı ilgili seçim bölgesindeki geçerli oy sayısına eklenir ve toplam oy bulunur. Seçim çevresine eklenen yurt dışı oy sayısı, seçime katılan siyasi partilere yurt dışı ve gümrük kapılarında aldıkları toplam oy oranında yansıtılır. Böylelikle 2839 sayılı 10 Haziran 1963 tarihliMilletvekili Seçimi Kanunu‘nda aktarılan ilkeler doğrultusunda D’Hondt sistemi ile partilerin milletvekili sayıları belirlenir.
Ya da aynı kapıya çıkan farklı bir hesap yöntemiyle aktaracak olursak: ilgili seçim bölgesindeki geçerli oyların toplam geçerli oylar içerisindeki payı hesaplanıyor. Daha sonra bu pay yurt dışı ve gümrük kapılarında verilen toplam oy sayısı ile çarpılarak o seçim bölgesine düşen ilave oy hesaplanıyor. Daha sonra da seçime katılan partilerin yurt dışından gelen toplam oylar içerisindeki toplam payına göre o seçim bölgesinde her partiye ilave oyları ekleniyor.
136 Sayılı Genelge’deki yurt dışından gelen oyların nasıl dağıtılacağını açıklayan ilgili madde şöyleydi:
MADDE 8-
Yüksek Seçim Kurulunca; SEÇSİS’te il seçim kurullarından gelen toplam geçerli oy sayısına Ankara İl Seçim Kurulundan gelen yurt dışı oy sayısı ilave edilerek, yurt düzeyi oy toplamı ile her siyasi partinin aldığı geçerli oy miktarı bulunur [MM/1 (Örnek: 201), 298/94/B-8; 2839/33]; tespit edilen geçerli oy toplamına göre, siyasi partilerin ve ittifakların yurt düzeyindeki oy yüzdesi hesaplanır; %7’lik genel barajı tek başına veya ittifak yoluyla aşan siyasi partiler belirlenir ve ilân edilir.
Yüksek Seçim Kurulunca; yurt düzeyinde geçerli oyların %7’sini tek başına veya ittifak yoluyla geçen siyasi partilerin, il seçim kurullarından gelen oy miktarlarına ilgili siyasi partinin yurt dışı ve gümrük kapılarında aldığı toplam oydan her il seçim çevresine isabet eden oy miktarı ilave edilir. İl seçim kurullarınca; SEÇSİS’ten “İl Seçim Çevresi Seçim Sonuçları” alınır (298/94/B).
MADDE 10- Yurt dışı seçmenler tarafından kullanılan toplam geçerli oy sayısı, Yüksek Seçim Kurulunca Türkiye genelinde kullanılan toplam geçerli oy sayısına ilave edilerek yurt düzeyinde genel oy miktarı ve her partinin ülke genelinde aldığı geçerli oy miktarı bulunur.
Her seçim çevresinde geçerli toplam oy, Yurt Dışı İlçe Seçim Kurulundan Ankara İl Seçim Kuruluna gelen toplam oyun diğer seçim kurullarından gelen oylara bölünmesiyle elde edilen oranda artırılır.
O seçim çevresinde kullanılan toplam oylarla bu şekilde hesaplanan toplam oy arasındaki fark partilere, Ankara İl Seçim Kurulundan gelen oydaki hisseleri oranında taksim edilir ve elde edilen rakamlar o seçim çevresinde aldıkları geçerli oylara ilave edilir.
Bu suretle 2839 sayılı Kanun’un 34’üncü maddesinde belirlenen ilke doğrultusunda, o seçim çevresinde kullanılan geçerli toplam oy miktarı ve partilerin aldıkları toplam geçerli oy miktarı bulunur.
Bir seçim çevresinde seçime girmeyen siyasi partiye yansıması gereken yurt dışı oyları; o partinin başka bir seçim çevresindeki oylarına ilave edilmez; o seçim çevresine yansıtılan oy miktarı olarak gösterilir.
Ve bu madde ile ilgili şu örnek sunulmuş:
Adım 1: Yurt dışı geçerli oy sayısı 1.000.000, yurt içi geçerli oy sayısı 40.000.000
olsun.
A = Yurt dışı seçmenler tarafından kullanılan geçerli oy toplamı
B = Türkiye genelinde kullanılan geçerli oy toplamı
C = Yurt düzeyi oy toplamı
C = A + B
A = 1.000.000
B = 40.000.000
C = 41.000.000
Adım 2: Bu durumda, yurt dışı oyların seçim çevrelerine yansıtılmasında kullanılacak katsayı;
K = Seçim çevresine yansıtılacak oy miktarı hesabında kullanılacak katsayı
A / B = K
1.000.000 / 40.000.000 = 0,025 olur.
K = 0,025
Adım 3: X seçim çevresinde partilerin ve bağımsızların aldığı toplam geçerli oy sayısı 1.500.000 olsun. Katsayı (K), X seçim çevresi oylarına uygulandığında;
D = X seçim çevresi geçerli oy toplamı
D = 1.500.000
E = X seçim çevresine ilave edilecek oy miktarı
D x K = E
1.500.000 x 0,025 = 37.500 olur.
E = 37.500
T = X seçim çevresinin yurt dışı oyları yansıtılmış geçerli oy toplamı
D + E = T
1.500.000 + 37.500 = 1.537.500 olur.
T = 1.537.500
Adım 4: X seçim çevresine yansıyan 37.500 oy, bu seçim çevresinde seçime katılan siyasi partilere yurt dışı ve gümrük kapılarında aldıkları toplam oy oranında yansıtılır. P1 partisinin yurt dışı oy oranı;
F = P1 partisinin yurt dışı oy toplamı
G = P1 partisinin yurt dışı oy oranı
F = 400.000
A = 1.000.000
F / A = G
400.000 / 1.000.000 = 0,40 olur.
G = 0,40
Adım 5: X seçim çevresinde P1 partisine yansıtılacak oy miktarı;
H = X seçim çevresinde siyasi partiye ilave edilecek oy miktarı
E = 37.500
E x G = H
37.500 x 0,40 = 15.000 olur.
H = 15.000
Adım 6: Hesaplanan bu oylar P1 partisinin X seçim çevresinde aldığı oy sayısına eklenir.
İ = P1 partisinin X seçim çevresinde aldığı geçerli oy toplamı
J = P1 partisinin X seçim çevresine yurt dışı oyların yansıtılmasıyla bulunan geçerli oy toplamı
İ = 275.000
İ + H = J
275.000 + 15.000 = 290.000
J = 290.000
Bir başka anlatımla şöyle örneklenmiş:
Yurt dışı geçerli oy sayısı 1.000.000, yurt içi geçerli oy sayısı 40.000.000 olsun. Bu durumda, yurt dışı oyların seçim çevrelerine yansıtılmasında kullanılacak katsayı;
1.000.000 / 40.000.000 = 0,025 olarak hesaplanır.
X seçim çevresinde partilerin ve bağımsızların aldığı toplam geçerli oy sayısı 1.500.000, Y seçim çevresinde ise 320.000 olsun. 0,025 katsayısı X ve Y seçim çevreleri oylarına uygulandığında;
Yurt dışı ve gümrük kapılarında kullanılan geçerli oylardan;
X seçim çevresine yansıtılacak oy = 1.500.000 x 0,025 = 37.500
Y seçim çevresine yansıtılacak oy = 320.000 x 0,025 = 8.000
Buna göre;
X seçim çevresinin toplam oyu = 1.500.000 + 37.500 = 1.537.500
Y seçim çevresinin toplam oyu = 320.000 + 8.000 = 328.000
olarak bulunur.
X seçim çevresine yansıyan 37.500 ve Y seçim çevresine yansıyan 8.000 oy, bu seçim çevrelerinde seçime katılan siyasi partilere yurt dışı ve gümrük kapılarında aldıkları toplam oy oranında yansıtılır. Örnekte; P1 partisinin yurt dışı oy oranı %40, P2 partisinin ise %25 olsun. Bu durumda;
X seçim çevresinde P1 partisine yansıtılacak oy = 37.500 x 0,40 = 15.000
X seçim çevresinde P2 partisine yansıtılacak oy = 37.500 x 0,25 = 9.375
Y seçim çevresinde P1 partisine yansıtılacak oy = 8.000 x 0,40 = 3.200
Y seçim çevresinde P2 partisine yansıtılacak oy = 8.000 x 0,25 = 2.000 olarak hesaplanır.
Hesaplanan bu oylar partilerin seçim çevrelerinde aldıkları oy sayılarına eklenir.
P1 partisinin X seçim çevresinde aldığı oy sayısı = 275.000
Y seçim çevresinde aldığı oy sayısı = 120.000
P2 partisinin X seçim çevresinde aldığı oy sayısı = 350.000
Y seçim çevresinde aldığı oy sayısı = 80.000 olduğunu varsayalım.
Bu durumda;
P1 partisinin X seçim çevresi toplam oyu = 275.000 + 15.000 = 290.000
Y seçim çevresi toplam oyu = 120.000 + 3.200 = 123.200
P2 partisinin X seçim çevresi toplam oyu = 350.000 + 9.375 = 359.375
Y seçim çevresi toplam oyu = 80.000 + 2.000 = 82.000 olarak hesaplanır.
P1 ve P2 siyasi partilerinin yurt düzeyinde barajı aşmaları durumunda, bu oylar üzerinden milletvekili hesabı yapılır.
Kamuoyu Araştırmacısı Can Selçuki, yurt dışı oyların dağılımını şöyle açıklamıştı:
Yurtdışında kullanılan oyların CB ve MV seçimlerine etkisi ne?
Atilla Fırat‘ın örnek aktarımını alıntılayacak olursak:
Türkiye’de yurtiçinde 48 milyon oy kullanılmış olsun. İstanbul’da bir seçim bölgesinde 3 milyon oy kullanılmış olsun. Yurtdışında kullanılan oy sayısını 1,5 milyon olarak kabul edelim. HDP yurtdışından 300 bin, AKP 825 bin, CHP 255 bin, diğer partiler 120 bin oy almış olsun.
Bir seçim bölgesine aktarılacak toplam oy sayısı o seçim bölgesindeki geçerli oy sayısı ile doğru orantılıdır. Bu durumda yurtdışı oyların yüzde 6,25 ‘i (3 milyon/48 milyon) İstanbul’daki seçim bölgesine aktarılıyor. 1,5 milyon oydan İstanbul’daki seçim bölgesine 93.750 oy aktarılıyor. Bu sayı partiler arasında yurtdışındaki oy oranına göre dağıtılıyor. Bu oyun ortalama yüzde 55’i olan 51.562’si AKP’ye, ortalama yüzde 20’si olan 18.750’si HDP’ye, ortalama yüzde 17’si olan 15.937’si CHP’ye ve diğer partilere de yurtdışındaki oy oranlarına göre dağıtılmaktadır. Bunlar ilgili seçim bölgesinde ittifak kuran partilerin yurtiçi oylarına da eklenerek ittifak oy toplamına dahil edilmektedir. Yurtdışında ittifak ortak oyu kullanılmışsa ittifak içindeki partilerin oy oranına göre paylaştırılmakta ve yurtiçindeki seçim bölgelerine yansıtılmaktadır.
Yurt dışında kullanılan oyların partilere dağıtılmasıyla bazı seçim bölgelerinde partilerin aldığı milletvekili sayılarında değişim yaşanabiliyor. Örneğin 2018 Haziran seçimlerinde Kahramanmaraş’ta yurt dışı oyların etkisiyle İYİ Parti’nin kazandığı milletvekilliği CHP’ye geçmişti. Aynı seçimlerde Hatay’da MHP’nin kazandığı milletvekilliği de yurt dışında kullanılan oyların dağıtılmasıyla AK Parti’ye geçmişti.
24 Haziran 2018 seçimlerinde yurt dışındaki 3 milyon toplam seçmenin katılım oranı % 50 civarındaydı. 7-19 Haziran 2018 tarihleri arasında yurt dışında kayıtlı üç milyon seçmenin sadece 1 buçuk milyonu yurt dışı temsilciliklerine ve gümrüklere giderek oy kullanmıştı.
2018 Genel Seçimlerinde yurt dışı oylarına göre partiler şöyle sıralanmıştı: AK Parti (% 51,02), CHP (% 17,62), HDP (% 17,34), MHP (% 7,89), İYİ Parti (% 4,02).
