Mustafa Kemal Atatürk ve İsmet İnönü’nün 4 defa Cumhurbaşkanı seçilmesinin yaklaşan Cumhurbaşkanlığı seçim sürecinde dile getirilmeye başlandığına şahit oluyoruz.

Mustafa Kemal Atatürk, 29 Ekim 1923, 1 Kasım 1927, 4 Mayıs 1931 ve 1 Mart 1935 tarihlerinde, İsmet İnönü ise 11 Kasım 1938, 3 Nisan 1939, 8 Mart 1943 ve 5 Ağustos 1946 tarihlerinde Türkiye Büyük Millet Meclisinde (TBMM) yapılan oylama sonucunda Cumhurbaşkanı seçilmişti.

Günümüzde yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimleri ile ilk 2 Cumhurbaşkanımızın seçiminin farklı mevzuatlar üzerinden yapıldığının bazı vatandaşlarca göz ardı edildiği görülüyor.

 

ataturk-ismet-inonu-4-kez-cumhurbaskani

 

Cari mevzuat açısından bakıldığında ilk 2 Cumhurbaşkanının tekrar seçimi açısından bir kısıt bulunmuyordu.

1921 yılında TBMM tarafından kabul edilen Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nu hâliyle Cumhurbaşkanı seçimine dair bir hüküm ihtiva etmiyordu.

Cumhuriyetimizin 29 Ekim 1923 günü ilânıyla birlikte Cumhurbaşkanı (Reisicumhur) seçimi için izlenecek prosedür de 1921 Anayasası‘na eklenen maddelerle belirlenmişti.

29 Ekim 1923 tarihinde TBMM’de kabul edilen “Teşkilâtı Esasiye Kanununun bâzı mevaddının tadiline dair kanun” maddeleri şöyle idi:

Madde 1. — Hâkimiyet; bilâkaydüşart milletindir. İdare usulü halikın mukadderatını bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına müstemittir. Türkiye Devletinin şekli Hükümeti, Cumhuriyettir.

Madde 2. — Türkiye Devletinin dini, dini islâm dır, resmî lisanı Türkçedir.
Madde 4. — Türkiye Devleti Büyük Millet Meclisi tarafından idare olunur. Meclis, Hükümetin inkisarı ettiği şuabutı idareyi İcra Vekilleri vasıtasiyle idare eder.

Madde 10. — Türkiye Reisicumhuru, Türkiye Büyük Millet Meclisi Heyeti Umumiyesi  tarafından ve kendi âzası meyanından bir intihap devresi içim intihab olunur. Vazife-i Riyaset yeni Reisicumhurum intihabına kadar devam eder. Tekrar intihab olunmak caizdir.
Madde 11. — Türkiye Reisicumhuru Devletin Reisidir. Bu sıfatla lüzum gördükçe Meclise ve Heyeti Vekiliye riyaset eder.
Madde 12. — Başvekil Reisicumhur tarafından ve Meclis âzası meyanından intibabolunur. Diğer vekiller Başvekil tarafından yine Meclis âzası (arasından intihab olunduktan sonra heyeti umumiyesi Reisicumhur taraflımdan Meclisin tasvibine arz olunur. Meclis hali içtimada değilse keyfiyeti tasvip Meclisin içtimaına talik olunur.

 

Yapılan eklemeyle birlikte Cumhurbaşkanının TBMM tarafından seçileceği hususunun yanı sıra birden fazla dönem seçilmesinin mümkün olduğu belirtilmişti.

Yapılan Anayasa değişikliğinin ardından 29 Ekim 1923 günü TBMM’de yapılan seçimde Mustafa Kemal Atatürk, 158 milletvekilinin oy birliğiyle ilk Cumhurbaşkanı seçilmişti.

 

491 sayılı 20 Nisan 1924 tarihli Teşkîlât-ı Esâsiye Kanunu, yani 1924 Anayasası, 20 Ocak 1921 tarihli Teşkilat-ı Esasiye’yi kesin olarak yürürlükten kaldırsa da Cumhurbaşkanı seçimine dair maddeyi aynen içermişti.

Hükümet sistemi yerine kabine sisteminin getirildiği 1924 Anayasası’nda Cumhurbaşkanı seçimi ile ilgili madde şöyleydi:

Madde 31.- Türkiye Reisicumhuru Büyük Millet Meclisi Heyeti Umumiyesi tarafından ve kendi âzası meyanından bir intihap devresi için intihap olunur. Vazifei Riyaset yeni Reisicumhurun intihabına kadar devam eder. Tekrar intihap olunmak caizdir.

 

1960 Anayasasının kabulüne değin Cumhurbaşkanı seçimi bu madde hükmü çerçevesinde gerçekleştirilmişti.

 

ataturk-cumhurbaskani-secimi-1931

ataturk-cumhurbaskani-secimi-1935

 

29 Ekim 1923 günü yapılan seçimin ardından Mustafa Kemal Atatürk 1 Kasım 1927, 4 Mayıs 1931 ve 1 Mart 1935 tarihlerind,. İsmet İnönü ise 11 Kasım 1938, 3 Nisan 1939, 8 Mart 1943 ve 5 Ağustos 1946 tarihlerinde TBMM’de yapılan seçimlerde Cumhurbaşkanı seçilmişti.

 

ismet-inonu-cumhurbaskani-secimi-1938

ismet-inonu-cumhurbaskani-secimi-1939

ismet-inonu-cumhurbaskani-secimi-1943

ismet-inonu-cumhurbaskani-secimi-1946

 

1961 Anayasası’na bir kişinin en fazla arka arkaya 2 defa Cumhurbaşkanı seçilemeyeceği hükmü eklenmişti.

I- Seçimi ve tarafsızlığı.

MADDE 95.- Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisince, kırk yaşını doldurmuş ve yüksek öğrenim yapmış kendi üyeleri arasından, üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile ve gizli oyla yedi yıllık bir süre için seçilir; ilk iki oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, salt çoğunlukla yetinilir.

Bir kimse arka arkaya iki defa Cumhurbaşkanı seçilemez.

Cumhurbaşkanı seçilenin partisi ile ilişiği kesilir ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği sıfatı sona erer.

 

VII. Görevin sona ermesi ve yeni Cumhurbaşkanı seçimi.

MADDE 101.- Cumhurbaşkanının görev süresinin dolmasına onbeş gün kalınca veya Cumhurbaşkanlığı boşalınca, Türkiye Büyük Millet Meclisi yeni Cumhurbaşkanını seçer; Türkiye Büyük Millet Meclisi toplanık değilse, hemen toplantıya çağırılır.

 

1982 Anayasası’nda ise bir kişinin 7 yıllık süre ile en fazla 2 defa Cumhurbaşkanı seçilebileceği kararlaştırılmıştı.

20 Ekim 1982 tarihli 17844 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan yeni Anayasa‘nın Cumhurbaşkanı seçimine dair maddeleri şöyleydi:

I. Cumhurbaşkanı
A. Nitelikleri ve tarafsızlığı
MADDE 101. — Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisince kırk yaşını doldurmuş ve yükseköğrenim yapmış kendi üyeleri veya bu niteliklere ve milletvekili seçilme yeterliğine sahip Türk vatandaşları arasından yedi yıllık bir süre için seçilir.

Cumhurbaşkanlığına Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri dışından aday gösterilebilmesi, Meclis üye tamsayısının en az beşte birinin yazılı önerisiyle mümkündür.

Bir kimse, iki defa Cumhurbaşkanı seçilemez.

Cumhurbaşkanı seçilenin, varsa partisi ile ilişiği kesilir ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği sona erer.

 

7 Kasım 1982 tarihli ve 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’ndaki Cumhurbaşkanının TBMM tarafından 7 yıllık süreler itibarıyla en fazla 2 dönem görev yapabileceğine dair bu madde 2007 Anayasa değişikliği referandumuna kadar varlığını korudu.

21 Ekim 2007 tarihinde yapılan Anayasa değişikliği halk oylaması ile 5678 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun kabul edilmişti.

Böylelikle Cumhurbaşkanının 5 yıllığına halk tarafından seçilmesi ve bir kişinin en fazla 2 defa Cumhurbaşkanı seçilebilmesi sağlanmış oldu.

Yapılan referandum ile kabul edilen değişikliğin ardından Anayasamızın Cumhurbaşkanı seçimine dair ilgili maddesi şu hâli almıştı:

“MADDE 101 – Cumhurbaşkanı, kırk yaşını doldurmuş ve yüksek öğrenim yapmış Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri veya bu niteliklere ve milletvekili seçilme yeterliğine sahip Türk vatandaşları arasından, halk tarafından seçilir.

Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldır. Bir kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir.

Cumhurbaşkanlığına Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri içinden veya Meclis dışından aday gösterilebilmesi yirmi milletvekilinin yazılı teklifi ile mümkündür. Ayrıca, en son yapılan milletvekili genel seçimlerinde geçerli oylar toplamı birlikte hesaplandığında yüzde onu geçen siyasi partiler ortak aday gösterebilir.

Cumhurbaşkanı seçilenin, varsa partisi ile ilişiği kesilir ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği sona erer.”

 

11 Şubat 2017 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanan 6771 sayılı 21 Ocak 2017 tarihli Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile Anayasamızda Cumhurbaşkanlığı makamının seçim süreci yeniden düzenlendi. Ancak, Cumhurbaşkanının halk tarafından 5 yıllığına seçilmesi ve bir kimsenin en fazla iki kere 5 yıllık dönem görev yapabilmesi maddeleri aynen korundu.

16 Nisan 2017 tarihinde gerçekleşen halk oylaması ile kabul edilen Anayasa değişikliği paketindeki Cumhurbaşkanı seçimine dair maddeler şöyleydi (1982 Anayasasının güncel hâli için bkz):

 

MADDE 7 – 2709 sayılı Kanunun 101 inci maddesi başlığıyla birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

“A. Adaylık ve seçimi

MADDE 101 – Cumhurbaşkanı, kırk yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları arasından, doğrudan halk tarafından seçilir. Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldır. Bir kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir. Cumhurbaşkanlığına, siyasi parti grupları, en son yapılan genel seçimlerde toplam geçerli oyların tek başına veya birlikte en az yüzde beşini almış olan siyasi partiler ile en az yüzbin seçmen aday gösterebilir.

Cumhurbaşkanı seçilen milletvekilinin Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği sona erer.

Genel oyla yapılacak seçimde, geçerli oyların salt çoğunluğunu alan aday, Cumhurbaşkanı seçilir. İlk oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamayı izleyen ikinci pazar günü ikinci oylama yapılır. Bu oylamaya, ilk oylamada en çok oy almış iki aday katılır ve geçerli oyların çoğunluğunu alan aday, Cumhurbaşkanı seçilir.

İkinci oylamaya katılmaya hak kazanan adaylardan birinin herhangi bir nedenle seçime katılmaması halinde; ikinci oylama, boşalan adaylığın birinci oylamadaki sıraya göre ikame edilmesi suretiyle yapılır. İkinci oylamaya tek adayın kalması halinde, bu oylama referandum şeklinde yapılır. Aday, geçerli oyların salt çoğunluğunu aldığı takdirde Cumhurbaşkanı seçilir. Oylamada, adayın geçerli oyların çoğunluğunu alamaması halinde, sadece Cumhurbaşkanı seçimi yenilenir.

Seçimlerin tamamlanamaması halinde, yenisi göreve başlayıncaya kadar mevcut Cumhurbaşkanının görevi devam eder.

Cumhurbaşkanlığı seçimlerine ilişkin diğer usul ve esaslar kanunla düzenlenir.”

 

MADDE 10 – 2709 sayılı Kanunun 106 ncı maddesi başlığıyla birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

“F. Cumhurbaşkanı yardımcıları, Cumhurbaşkanına vekâlet ve bakanlar

MADDE 106 – Cumhurbaşkanı, seçildikten sonra bir veya daha fazla Cumhurbaşkanı yardımcısı atayabilir.

Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması halinde, kırkbeş gün içinde Cumhurbaşkanı seçimi yapılır. Yenisi seçilene kadar Cumhurbaşkanı yardımcısı Cumhurbaşkanlığına vekâlet eder ve Cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanır. Genel seçime bir yıl veya daha az kalmışsa Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimi de Cumhurbaşkanı seçimi ile birlikte yenilenir. Genel seçime bir yıldan fazla kalmışsa seçilen Cumhurbaşkanı Türkiye Büyük Millet Meclisi seçim tarihine kadar görevine devam eder. Kalan süreyi tamamlayan Cumhurbaşkanı açısından bu süre dönemden sayılmaz. Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimlerinin yapılacağı tarihte her iki seçim birlikte yapılır.

Cumhurbaşkanının hastalık ve yurt dışına çıkma gibi sebeplerle geçici olarak görevinden ayrılması hallerinde, Cumhurbaşkanı yardımcısı Cumhurbaşkanına vekâlet eder ve Cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanır.

Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlar arasından Cumhurbaşkanı tarafından atanır ve görevden alınır. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, 81 inci maddede yazılı şekilde Türkiye Büyük Millet Meclisi önünde andiçerler. Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakan olarak atanırlarsa üyelikleri sona erer.

 

GEÇİCİ MADDE 21- (Ek: 21/1/2017-6771/17 md.) (1)

A) Türkiye Büyük Millet Meclisinin 27’nci Yasama Dönemi milletvekili genel seçimi ve Cumhurbaşkanlığı seçimi 3/11/2019 tarihinde birlikte yapılır. Seçimin yapılacağı tarihe kadar Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri ve Cumhurbaşkanının görevi devam eder. Meclisin seçim kararı alması halinde, 27’nci Yasama Dönemi milletvekili genel seçimi ve Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır.

B) Bu Kanunun yayımı tarihinden itibaren en geç altı ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisi, bu Kanunla yapılan değişikliklerin gerektirdiği Meclis İçtüzüğü değişikliği ile diğer kanuni düzenlemeleri yapar. Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenleneceği belirtilen değişiklikler ise Cumhurbaşkanının göreve başlama tarihinden itibaren en geç altı ay içinde Cumhurbaşkanı tarafından düzenlenir.

 

2 Yorumlar

  1. Merhaba, anılan anayasanın aşağıdaki maddesinde imla hatası yaptığınız anlaşılıyor:

    “Madde 2. — Türkiye Devlerinin dini, dini islâm dır, resmî lisanı Türkçedir.”

    “Devlerinin” kelimesi “Devletinin” kelimesi ile değiştirilmelidir.

    Saygılarımla,

    Mert

Yorumunuzu yazınız...