Montaj Alt Bant (KJ) Görsellerine Karşı Ne Kadar Dikkatliyiz?
Özellikle son yıllarda TV kanallarının kullandığı KJ olarak bilinen alt bantların sosyal medyada mizahî maksatla ya da tamamen yanlış algı oluşturmak niyetiyle montajlanarak paylaşıldığı hepimizin malumu.
Haber kanallarına ait ekran görüntülerindeki alt bantların montajlanarak servis edilmiş olabileceğinden şüphe duyma ihtiyacı giderek artıyor. Sosyal medya kullanıcıları tarafından bu tip mizahî montajların ciddiye alındığına ya da ekran görüntülerinin kötü niyetle değiştirildiğinin fark edilemediğine her defasında farklı örneklerle şahit oluyoruz.
Böyle bir görünüm karşısında, orijinal sanılan montaj örnekleri sunarak alt bant manipülasyonuna dikkat çekme ihtiyacı duyduk.
Son günlerden örnekler üzerinden ilerleyelim.
Seks ve alkolün koronavirüsü öldürdüğüne yönelik mizahi montaj, çeşitli sitelerdeki şablonlar üzerinden oluşturulmuştu.
Seksin koronavirüsü öldürdüğü iddiasını içeren montaj ekran görüntüsü
Alkolün koronavirüsü öldürdüğü iddiasını içeren montaj TV ekran görüntüsü
Alkolün koronavirüsü öldürdüğü iddiasını içeren haber görseli internet üzerinde sunulan şablonlar vasıtasıyla hazırlanmış
Kokainin koronavirüse iyi geldiğine dair ekran görüntüsü de montaj alt bant türetmek için kullanılan bir internet sitesi vasıtasıyla oluşturulmuştu.
Kokainin koronavirüsü öldürdüğü iddiasını içeren paylaşım
Kokainin koronavirüsü öldürdüğü iddiasını içeren haber görseli breakyourownnews adlı site vasıtasıyla hazırlanmış
Breakyourownnews.com adlı internet sitesi üzerinden son dakika manşeti görüntüsü hazırlamak mümkün
Tuvalet kağıdında koronavirüs bulunduğuna yönelik yeni bir KJ bandı montajı da daha önce aktardığımız site aracığıyla oluşturulmuş.
Tuvalet kağıdında koronavirüs bulunduğu iddiasını içeren montaj alt bantlı görsel
Aslanların dışarı salındığına dair ekran görüntüsü de montaj alt bant türetmek için kullanılan aynı internet sitesi vasıtasıyla hazırlanmış.
Montaj ekran görüntüsü üretmek için kullanılan bir internet sitesi vasıtasıyla oluşturulan aslanların sokağa salındığına dair iddiayı içeren görsel
Yeni Akit Gazetesi Genel Yayın Koordinatörü Hasan Karakaya’nın Suudi Arabistan’da aşırı doz Viagra kullanımı nedeniyle öldüğü iddiasıyla paylaşılan görselde de “son dakika” (“breaking news”) şablonu kullanılmış.
El Cezire’nin (Al Jazeera) yayınından alıntı değil. El Cezire’nin Hasan Karakaya’nın ölüm sebebini Viagra’ya bağlayan bir yayını bulunmuyor.
Görsel, CNN International’da 21 Mart 2013 günü yayınlanan CNN Newsroom adlı programda Don Lemon adlı sunucunun ABD’de silah satışı yasağı konusunu aktarırken ekrana “Raw Emotion in Gun Control Debate” KJ’sinin verildiği ekran görüntüsü üzerine montajlanmış.
Hazır şablonlar yerine TV kaydının anlık görüntüsü üzerinde yapılan montajlar da mevcut.
Örneğin, A Haber’in “Diyabetten nasıl korunabiliriz?” alt bandı “Diyanet’ten nasıl korunabiliriz?” olarak değiştirilerek paylaşılmıştı.
A Haber’in “Diyanetten Nasıl Korunabiliriz” şeklinde alt bant kullandığını gösteren montaj kare
A Haber’in “Diyanetten Nasıl Korunuruz” Yerine “Diyabetten Nasıl Korunuz” Alt Başlığı Kullandığı Haberden Kesit
Biraz A Haber yoğun geçse de, diğer örnekleri sıralayalım…
A Haber’in “Kızılay Başkanı: Artçılar sürebilir, hasarlı evlere girmeyin” alt bandı “İmamoğlu döneminde minareler depremle yıkıldı” şeklinde montajlanmıştı.
A Haber’in “İstanbul’da 5,8’lik Deprem – Kızılay Başkanı: Artçılar sürebilir, hasarlı evlere girmeyin” alt bandı
A Haber’in KJ bandı üzerine yapılan “İstanbul’da 5,8’lik Deprem – İmamoğlu döneminde minareler depremle yıkıldı” montajını içeren görsel
A Haber’in Adil Gür’ün yorumu esnasında verilen “TSK ve ÖSO Afrin’e İlerliyor” alt bandı “A Haber’i izleyenler diğer kanalları izleyenlerden daha eyitimli” şekline dönüştürülmüştü.
A Haber’in Adil Gür’ün yorumu esnasında verilen “TSK ve ÖSO Afrin’e İlerliyor” alt bandı
A Haber’in alt bandı üzerine “A Haber’i izleyenler diğer kanalları izleyenlerden daha eyitimli” notuyla yapılan montajı içeren görsel
A Haber’in “Türkiye’nin meseleleri” alt bandı “Çeyrek dolar 88 kuruş oldu” olarak sunulmuştu.
A Haber’in “Türkiye’nin meseleleri” alt bandını içeren ekran görseli
A Haber’in alt bandı “Çeyrek dolar 88 kuruş oldu” olarak montajlanan ekran görseli
A Haber’in “yarım dolar 3,52 TL” alt bandı kullandığına dair paylaşılan görsel de montaj ürünüydü. 11 Eylül 2017 tarihinde yayınlanan Hilal Özdemir’in sunduğu “Ekonomi Bülteni” adlı programda “Türkiye Ekonomi Büyüyor” alt bandı kullanılmıştı.
A Haber’de 11 Eylül 2017’de yayınlanan “Ekonomi Bülteni” adlı programda “Türkiye Ekonomisi Büyüyor” alt bandı kullanılmıştı
A Haber’in “Türkiye Ekonomisi Büyüyor” alt bandı “Yarım Dolar 3,52 TL” şeklinde montajlanmış
Daha önce bahsi geçen ekran görüntüsündeki alt bant, “Venezüela Ekonomisi Uçuyor” şeklinde değiştirilerek de paylaşılmıştı.
A Haber’in “Türkiye Ekonomisi Büyüyor” alt bandı “Venezüela Ekonomisi Uçuyor” şeklinde montajlanmıştı
Söz konusu ekran görüntüsündeki alt bant daha sonra “Erdoğan Doları 10 TL Yaparak Hesaplama Kolaylığı Sağladı” şeklinde montajlanmıştı.
A Haber’in 15 Kasım 2018 günkü yayınındaki “Türk Lirası Değer Kazanmaya Devam Ediyor Dolar 5,37; Euro 6,08’e Geriledi” alt yazısı “Türk Lirası Değer Kazanmaya Devam Ediyor Yarım Dolar 19 Lira, Euro Gerilemeye Devam Ediyor” şekline çevrilmiş.
Yine A Haber’in “S-400 alımı F-35 alımını etkilemez” alt bandı “Benzinde tarihi düşüş – 5 yıl önce 25 dolar olan benzinin litresi bugün 1,5 dolara düştü” şeklinde aktarılmıştı.
A Haber’in “S-400 alımı F-35 alımını etkilemez” alt bantlı ekran görseli
A Haber’in “S-400 alımı F-35 alımını etkilemez” alt bandı “Benzinde tarihi düşüş” olarak montajlanmıştı
A Haber’in “Büyük Menderes’te toplu balık ölümü” alt bandı “Türk Lirasından tarihi rekor – Türk Lirası Pakistan Rupisi’nden 25 kat daha değerli olarak işlem görüyor” şekline büründürülmüştü.
A Haber’in “Büyük Menderes’te toplu balık ölümü” alt bantlı ekran görseli
A Haber’in alt bandının “Türk Lirasından tarihi rekor – Türk Lirası Pakistan Rupisi’nden 25 kat daha değerli olarak işlem görüyor” şeklinde montajlandığı görsel
Show TV’nin “Motordan düştü, şoka girdi!” alt bandı “Bayılan Alevi kadına Sünni teneffüs uygulandı” olarak montajlanmıştı.
Show TV’nin “motordan düştü şoka girdi” alt bandını içeren ekran görseli
Show TV’nin alt bandı montajlanarak “Alevi kadına Sünni teneffüs”e dönüştürülmüş
Denizli’de koronavirüs salgını nedeniyle acil durum ilân edildiğini ve karantinanın başladığını öne süren görsel NTV’nin ekran görüntüsü kullanılarak oluşturulmuştu. İddianın ciddiye alınarak yaygın şekilde sosyal medyada paylaşılması ve panik oluşturmasının akabinde Denizli Valiliği yaptığı açıklamada, haberin yalan olduğunu ve bu görseli hazırlayıp yayınlayanlar hakkında da yasal işlemin başlatıldığını duyurmuştu. Montajla oluşturulan ekran görüntüsünde gram altının satış fiyatı 221,6 TL olduğu görülse de paylaşıldığı anda 1 gr altının cari satış fiyatı 360 TL civarında seyrediyordu. Ayrıca alt bantta Kartal’da 2019 Şubatında çöken binaya dair akış görülüyordu.
“Denizli’de Acil Durum İlân Edildi” alt bandının NTV’nin ekran görüntüsüne montajla eklendiği görsel
A Haber’in “Dolar Neden 7,70 TL” ve “Bakan Albayrak: 2001 krizinin etkileri halen devam ediyor” alt bandını kullandığı iddia edilen ekran görüntüsü dijital montajla oluşturulmuştu.
A Haber’de 18 Mayıs 2020 tarihinde yayımlanan Gece Ajansı programından ekran görüntüsü
A Haber yayını üzerine yapılan “duyarlı vatandaşlar semt pazarını temizledi” KJ’li montaj görsel
A Haber’in 15 Mayıs 2020 tarihli BDDK’nın bankalara şikayet üzerine ceza uygulamasını aktaran yayınından ekran görüntüsü
TRT Haber’e atfedilen “Şehitlerimiz memleketlerine uğurlanıyor: Şehit cenazeleri yeni açılan kavşak ve duble yollar sayesinde artık daha kısa sürede memleketlerine ulaştırılıyor” alt yazısını içeren görsel de montaj içermekteydi…
USD/TL kuru tarihi zirvesine çıktığı günlerde sosyal medyada paylaşılan A Haber’in “dolar düştü yüzler güldü” alt bandını ve “dolar 9 liraya düştü” tweetini kullanığı iddiasıyla paylaşılan ekran görüntüsü de montaj içeriyordu. Görüntünün orijinali Takvim Gazetesi Ekonomi Müdürü Faruk Erdem’in katıldığı 1 Kasım 2019 tarihli A Haber canlı yayınında “piyasalarda son durum” alt bandı ve “dolar/tl 5,7191” yansısını içeriyordu.
“Dolar düştü yüzler güldü” alt bandını ve “dolar 9 liraya düştü” tweetini içeren montaj ekran görüntüsü
“Piyasalarda son durum” alt bandı ve “dolar/tl 5,7191” yansısını içeren 1 Kasım 2019 tarihli A Haber yayını
Akaryakıt fiyatlarına yapılan zamlar karşısında petrol istasyonlarında oluşan uzun kuyruklara dair A Haber’in “Halk Her Gece Ucuz Mazot Alıyor” alt bandıyla yayın yaptığı yönünde paylaşılan ekran görüntüsü, “Motorine 27 Kuruş İndirim” alt bandını taşıyan 19 Mart 2020 tarihli yayından ekran görüntüsü ile 2022 yılı Mart ayı başından bir ekran görüntüsü birleştirilerek oluşturulmuş. Görseldeki ekran görüntüsünde yer alan EPGİS Genel Başkan Yardımcısı Aslı Çelik Yaman, katıldığı yayında 19 Mart 2020 gecesinden itibaren geçerli olan motorin fiyatına yapılacak indirim miktarına değinmişti.
“Halk Her Gece Ucuz Mazot Alıyor” Alt Bandını İçeren Montajlı Ekran Görüntüsü
2018 yılı Ocak ayında Afrin’e düzenlenen Zeytin Dalı Harekâtı kapsamında TSK’nın Darmık Dağı’nı bombaladığına dair haber aktarımının yapıldığı 31 Ocak 2018 tarihli A Haber yayınından ekran görüntüsündeki “Darmık Dağı Bombalanıyor” alt bandı “Şeker Hastalığı Bitecek – 14 Fabrika Özelleştirilince Şeker Hastalığı Oranı %14 Düşecek” şeklinemontajlanmış.
A Haber’in Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Mansur Yavaş’ın Ankara yollarına soyadı Yavaş’ı yazdırdığı yönünde bir alt yazı kullandığı iddiasıyla paylaşılan görsel de mizahî amaçla oluşturulmuş (2020 yılında yaygın şekilde paylaşılan görsele benzer şekilde, parodi içerik paylaşan Yeni Akit Gazetesi’ni taklit eden profil de benzer bir paylaşımda bulunmuş).
Eski Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Fatma Betül Sayan Kaya’nın 2017 yılı Mart ayında Hollanda’da “istenmeyen kişi” ilan edilmesini protesto eden göstericilere polisin atom bombası attığı şeklinde bir haberin A Haber’de yayımlandığı iddiasıyla paylaşılan görsel de dijital düzenleme içeriyor. A Haber’in “Hollanda polisi atom bombası attı” alt bandıyla yayınladığı bir habere rastlanamıyor. Anadolu Ajansı’ndan Büşra Akın’ın Haaretz Gazetesi yazarı Gideon Levy ile telefonla röportaj yaptığı görüntü üzerine “Hollanda Polisi Atom Bombası Attı” alt yazısı ve A Haber logosu eklenmiş. Aynı ekran görüntüsü daha önce farklı alt yazılarla da montajlanmıştı.
A Haber’de yayımlanan TV programında “Ateistlerin Zam Duası Yaptıkları Yönünde Duyumlar Alıyoruz” alt bandının kullanıldığı iddiası doğru değil. İstanbul Sözleşmesi’nin feshinin ele alındığı programda dönemin AK Parti Genel Başkan Yardımcısı Fatma Betül Sayan Kaya’nın açıklama yaptığı anda ekranda ilgili anda “Ankara Sözleşmesi Hazırlıyoruz” alt yazısı yer alıyordu.
Ve olmazsa olmaz montaj: Ahmet Özal’ın “Babamı X Öldürdü” çıkışlarına mizahi bir yaklaşımla oluşturulmuş “Babamı koronavirüs öldürdü” alt bantlı görsel.
Ahmet Özal’ın “Babamı X Öldürdü” çıkışlarına mizahi bir yaklaşımla oluşturulmuş “Babamı koronavirüs öldürdü” alt bantlı görsel
