Paylaşılan Listenin Osmanlı’da Burç İsimleri Olduğu İddiası Doğru Değil
Bahse Konu Osmanlıca Burç Listesi Mizahî Bir Tercüme
Bugün, aslında mizah amaçlı üretilmiş bir liste olduğu hâlde sosyal medyada fasılalarla dolaşıma giren Osmanlıca burç isimleri iddiasını ele alacağız.
“Osmanlı’da burç isimleri” ya da “Osmanlıca burçlar” gibi notlarla paylaşılan liste şu şekilde:
- KOÇ – Davar-ül Kurban
- BOĞA – Sığır-ül Camış
- İKİZLER – Adem-ül Çift-i Aynen
- YENGEÇ – Mahlükatül Böcekvari
- ASLAN – Mahlükat-ül Vahşi
- BAŞAK- Nebat-ül Arpa-ü Yulaf
- TERAZİ – Endaze-i Kantar
- AKREP – Haşarat-ül Zehr-i Zıkkım
- YAY – Silah-ül Zemberek
- OĞLAK – Davar-ül Veled-i İnat
- KOVA – Damacana
- BALIK – Mahsülat-ı Derya
Söz konusu listenin burçların günümüzde kullanılan Türkçe karşılıklarının Osmanlıca ne anlama gelebileceği yönünde mizahî bir fikir egzersizi olduğu anlaşılabiliyor.
“”Burçlarımızı Osmanlıca tercüme edersek neler olur?” başlıklı paylaşımlardan “Osmanlıca burçlar” şekline evrildiği ve bu aktarımın gerçek addedilmeye başlandığı görülüyor (Hatta bu listenin Arapça burç isimleri olduğunu sanan örnekler de mevcut).
Burç isimleri için sunulan Osmanlıca karşılıkların absürt yapısı paylaşılan listenin gerçek dışı yapısı için bir delil. Ancak, en önemli delil, ilgili dönemdeki kullanımlara dair örneklerden geliyor.
Osmanlı döneminde burçlar için kullanılan gerçek karşılıklar şu şekilde idi (Hafsanur Yıldırım (2015). “Divan Şairlerine Göre Burçlar“. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 8 Sayı: 41, Aralık 2015):
- Koç Burcu: Hamel / Burc-ı Hamel / Burc-ı bere / Bere-i felek
- Boğa Burcu: Sevr / Burc-ı gâv / Burc-ı süreyyâ
- İkizler Burcu: Cevzâ / Burc-ı Cevzâ / Burc-ı dü-peyker / Tev’eman / Zûcesedeyn
- Yengeç Burcu: Seretân / Burc-ı Seretâna / Burc-ı herçeng / Burc-ı hilal
- Aslan Burcu: Esed / Burc-ı Esed / Burc-ı şîr
- Başak Burcu: Sünbüle / Burc-ı Sünbül / Burc-ı hûşe / Hûşe-i çarh / Hûşe-i sipihr / Azra
- Terazi Burcu: Mizân / Burc-ı mîzânı
- Akrep Burcu: Akreb / Burc-ı Akreb / Kejdüm / Kej-dûm-ı felek
- Yay Burcu: Kavs / Burc-ı Kavs / Burc-ı keman / Hân-ı keman
- Oğlak Burcu: Cedy / Burc-ı Cedy / Burc-ı buzgâle
- Kova Burcu: Delv / Burc-ı Delv / Delv-i sipihr / Sâkibü’l-mâ
- Balık Burcu: Hût / Burc-ı Hût / Burc-ı mâhî / Hût-ı felek / Kevkebetü’s-semekeyn
Hafsanur Yıldırım, yukarıda alıntılanan çalışmasında Osmanlı döneminde burç isimlerinin kullanımı divan şiirinden dizelerle örneklemişti. Bazı aktarımları sıralayacak olursak:
Koç Burcu / Burc-ı Hamel
Burc-ı hamelde revzen-i hurşîdden saçıldı zer
Çıkdı ‘adâlet kasrına nev-rûz-ı sultânî meger
Boğa Burcu / Burc-ı Sevr
Hey meded hey aksine döndi meger varısa devr
Kim varub yâr oldı yâr ağyâra idüb bana cevr
Ol gazâl-i mihre menzil oldı gûyâ burc-ı sevr
Tâli’üm yâr olmadı bahtum sâ‘id hey meded
İkizler Burcu / Burc-ı Cevzâ
Kadr ile başı sipihre irdi mihr ü meh-sıfat
Mesken ü me‘vâ idindi menzil-i cevzâ-yı cev
Yengeç Burcu / Burc-ı Seretâna
Zülfi ruhına muttasıl oldukda nigârun
Benzer ana kim meh vara burc-ı seretâna
Aslan Burcu / Burc-ı Esed
Oldı ol vahşî gazâlüm bana mihmân bu gice
Sanki esed burcına geldi meh-i tâbân bu gice
Başak Burcu / Burc-ı Sünbüle
Vehbiyâ birgün senin de rûşen eyler çeşmini
Gâhî burc-ı sünbüle basmaz mı pây-ı âfitâb
Terazi Burcu / Burc-ı Mîzân
Gelse ger gözüm terâzûsına ol Yûsuf-cemâl
Fi’l-mesel eyler müşerref burc-ı mîzânı güneş
Akrep Burcu / Burc-ı Akreb
Göricek didi müneccim ruh u çeşm ü zülfün
Burc-ı ‘akrebde kırân itdi meh ile Merrîh
Yay Burcu / Burc-ı Kavs
Görenler kaşun üzre alnun ey şâh
Dediler burc-ı kavse geldi uş mâh
Oğlak Burcu / Burc-ı Cedy
Döküldü tırnağı cedy-i burûc-ı gerdûnun
Gögerdi sünbülesi fart-ı berd ile ammâ
Kova Burcu / Burc-ı Delv
Çeşm-i terimde etdi hayâl-i ruhun makar
San burc-ı delv idi bu gice menzil-i kamer
Balık Burcu / Burc-ı Hût
Zulmet-i deryâ-yı gamdan kurtulurdı fülk-i dil
Toğsa burc-ı Hût′dan görsem yüzi gün mâhumı
Uydurma Osmanlıca Burç İsimlerini Paylaşan Yazarlar
Türkiye Gazetesi’ndeki “SÖZ’ün gelimi…” başlıklı 14 Haziran 2005 tarihli yazısıyla Ömer Söztutan, “Yıldız Terzi’nin uydurması” notuyla bu listeyi paylaşmıştı.