Hissikablelvukunun Anlamı

Hissikablelvuku Ne Demek?

Hissikablelvuku sözcüğü Türk Dil Kurumu (TDK) ve Dil Derneği tarafından “önsezi” olarak tanımlanmaktadır. Yani, hiçbir belirti yokken bir şeyin olacağını sezme, içe doğma, altıncı duyu, altıncı his anlamını taşımaktadır.

Hissikablelvuku ifadesi, Arapça kökenlidir. Arapça “duygu, duyma” anlamına gelen “his” (حسّ), “önce” anlamındaki “kable” (قبل) ve “olay, oluş, meydana gelme” anlamındaki “vuku” sözcüklerinden oluşmaktadır. Kelimeleri Arapça olsa da tamlama şekli Farsçadır. Kelimesi kelimesine tercümesi, “bir şey olmadan önce sezme”, “vuku bulacak hadiseyi önceden hissetme” şeklindedir.

Hiss + kabl + vukū sözcüklerinin birleşimiyle oluşan hiss-i kable’l-vukû (ﺣﺲّ ﻗﺒﻞ ﺍﻟﻮﻗﻮﻉ) terkibi zaman içerisinde birleşik yazılır haliyle dile yerleşmiş.

Henüz gerçekleşmeden önce olayları hissetmek anlamını taşıyan hissikablelvuku sözcüğünün kullanımına dair bazı örnekler sunacak olursak:

“Hiss-i kable’l-vuku gibi . Mesela evde ziyaretime gelen samimi bir arkadaşım eve yaklaşırken dimağımda görür gibi oldum ve “Kapıyı açın İsmail Efendi Zeyrek geliyor” dedim. Kapıyı açtılar ve onun geldiğini hayretle haber verdiler.”

(Kâzım Karabekir. Hayatım)

“Garip bir hissikablelvukuyla kendisinin Tosuna her şeyi (her şey nedir henüz bilmiyordu) vereceğini, Tosun’un gece geçen gemiler gibi onun ıssız hayatında bir defa ışığını gösterdikten sonra geçeceğini hissediyordu. Bilmiyordu ki Kârban-ı aşk ıssız bir beyabandan geçer.”

(Halide Edip Adıvar. Vurun Kahpeye)

“Benliğinin kökünde zaman zaman siyah bir yılan gibi kıvranan uğursuzlukla dolu bir hissikablelvuku vardı. Her an için, kendini bir felâkete maruz sanıyordu”

(Yakup Kadri Karaosmanoğlu. Nur Baba)

“Eski dilimizde “seriü’l-intikal”, “tahte’l-arz” gibi Arapça kurallı tamlamalar; “teşkilât-ı esasiye”, “mevzu-ı bahs” gibi Farsça kurallı tamlamalar; “hiss-i kable’l-vuku”, “darü’l-muallimat-ı âliye” gibi içinde her iki türlü kural da bulunan zincirleme tamlamalar pek çoktu.”

(Ömer Asım Aksoy (1963). Atatürk ve Dil Devrimi: (Dil alanındaki çalışmalara genel bir bakış). Millî Eğitim Basımevi)

“Esasen hiss-i san’at-kârâne bu gibi ince, müşkil, müşevveş uçurumları bir hiss-i kable’l-vuku ile görür, anlar gibi ta’yîn edebilmek husûsundaki mahâret ve kabiliyetle ölçülebilir”

(Nâzım H. Polat (2005). Rübâb mecmuası ve II. Meşrutiyet dönemi Türk kültür, edebiyat hayatı. Akçağ)

“Bunlara baktıkca şu manzara kalbime daha ziyade dokunuyor ve bir hiss-i kable’l-vuku bu zavallıların son gecelerinin veda uykularını uyuduklarını bana ifham ettiriyordu”

(Eşref Sencer Kuşçubaşı. Hayber’de Türk cengi: Teşkilât-ı Mahsusa Arabistan, Sina ve Kuzey Afrika müdürü Eşref Bey’in Hayber anıları)