Göz yanıl(sa)ması, görülen yanıltıcı olguların gerçekle uyumsuz şekilde yorumlandığı durumları ifade eder.
Göz yanılsamaları, optik, nörolojik veya bilişsel faktörlerden kaynaklanabilir ve insanların nesneleri veya desenleri farklı şekillerde algılamasına neden olabilir.
Yanıltıcı yapısı normal bir durum olan göz yanılsamaları, şu başlıklarda tasnif edilebilir:
– Optik İllüzyonlar: Optik illüzyonlar, çizimler, desenler veya şekiller aracılığıyla gözlerinizi yanıltan görsel etkilerdir. Örneğin, Müller-Lyer illüzyonunda, iki çizgi aynı uzunluğa sahip olmasına rağmen, biri diğerinden daha uzun görünebilir.
– Renk Yanılsamaları: Renk yanılsamaları, çevredeki renkler ve kontrastlar arasındaki etkileşimler nedeniyle ortaya çıkar. Örneğin, Simultane Kontrast Yanılsaması, iki farklı arka plan rengine yerleştirilen aynı renkteki bir nesnenin, arka plan rengine bağlı olarak farklı algılanmasına neden olabilir.
– Hareket Yanılsamaları: Hareket yanılsamaları, görsel hareketlerin gerçekte olmadığı veya yanlış yönlerde algılandığı durumları ifade eder. Örneğin, Rotasyonel Hareket Yanılsaması, sabit bir şeklin dönüyor gibi algılanmasına neden olabilir.
– Boyut Yanılsamaları: Boyut yanılsamaları, nesnelerin gerçek boyutlarının yanıltıcı algılanmasıyla ilgilidir. Örneğin, Ponzo Yanılsaması’nda, uzaklık ve perspektif etkisi nedeniyle daha uzakta olan bir çizginin daha uzun görünmesi gibi bir yanılsama oluşabilir.
Göz Yanılması Örnekleri
Daha önce nesnelerin ya da seslerin hatalı anlamlandırılarak canlılara benzetilmesi durumunu niteleyen “pareidolia” (sanrı) örneklerine değinmiştik.
Bu yazıda da sosyal medya platformlarında sıklıkla paylaşılan göz yanılsaması vakalarından örnekler sunalım istedik…
Bir binanın çatısından kaydedilen video, nehir üzerinde bir köprüde seyreden motosikletlerin ve otomobillerin bir anda kaybolduğu sanılarak yaygın şekilde paylaşılıyor.
Gölge ve zemin nedeniyle otomobilin havada durduğu sanılabilir.
Sanal alemde karşılaşılan bir optik ilüzyon içeren zemin kaplaması görseli üzerine okul koridorlarında koşan çocukların engellenme amacı ile uydurulan hikâyeye düşülebilir.
Kapatılan Zaman Gazetesi’nden Ali Ünal’ın Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer ve eşi Semra Sezer’i bir törende yan yana iken görüntülediği “Sezer’in yeni imajı” adı verilen fotoğraf, Foto Muhabirleri Derneği’nin düzenlediği Fotoğraflarla Türk Basını 2003 Yarışması’nda serbest kategoride birincilik kazanmış.
Hint Okyanusu’ndaki Mauritius adasının güneybatı ucundaki Le Morne Brabant yarımadası açıklarında ‘sualtı şelalesi’ olarak anılan bu etkileyici doğa manzarası gerçekte gözyanılsaması olup, okyanus akıntıları tarafından itilen kum ve silt birikintileri tarafından oluşturulmuş.
“İnsan boyutunda dev yarasa” notuyla paylaşılan fotoğraftaki yarasa cinslerine göre daha büyük yapıda olsa da, binanın dışındaki bir telden baş aşağı sarkan yarasanın “insan boyutunda” sanılmasının sebebi aslında perspektif kaynaklı.
İlk bakışta kuş, ikinci bakışta kedi görenlerden olabilirsiniz…
Perspektif kaynaklı göz yanılmasına bir diğer örnek…
Hareketli olduğu sanılan görseller de bu kategoriye giriyor…
“Kayıp kare bulmacası” ya da “kayıp kare sorunsalı” olarak adlandırılan bir üçgenin 4 iç parçası ile yeniden inşa edilmesi durumunda içinde küçük bir karenin eksik kalması durumu da bir göz yanılması örneği. Kayıp olduğu sanılan karenin alanı aslında kenar kalınlığına gidiyor.
