Diyarbakır Zerzevan Kalesi’de Yapılan Arkeolojik Kazıda Bulunan ABD’nin Amblemini İçeren Rozetin 3000 Yıllık Olduğu İddiası Doğru Değil
Diyarbakır’ın Çınar ilçesinde yer alan, Zerzevan Kalesi’nde yürütülen arkeolojik kazı çalışmasında kalenin doğu surlarında 125 santimetre derinlikten çıkarılan rozetin geçmişi hakkında yanlış bir bilgi sosyal medyada dolaşıma girdi.
Zerzevan Kalesinde bulunan ve Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) sembolünü üzerinde taşıyan rozetin ABD’nin kuruluşundan yüzlerce yıl öncesine tarihlendiği sanılmıştı.
Bu hatalı yorumu içeren paylaşımlardan örnekler şöyle sunulabilir:
“Diyarbakır Zerzevan kalesinde bulunan 3 bin yıllık mitra rozet, Abd’nin amblemi çıktı…”
“Diyarbakır Zerzevan kalesinde bulunan 3 bin yıllık mitra rozet, Abd’nin amblemi çıktı! Tevekkeli ABD Roma’da sayın cumhurbaşkanı ile 1 saatten fazla boşuna görüşmüyor‼️Irak Suriye Ermenistan Kıbrıs balkanlara neden destek oluyor sanıyordunız😎hedefleri Türkiye!anlaşmalar yalan‼️”
Sanılanın aksine rozet değil kale 3000 yıllık…
Bu yanlış anlaşılmanın kaynağı, ilgili buluşa ilişkin Anadolu Ajansı’nın “Zerzevan Kalesi’nde bulunan rozet merak uyandırdı” başlıklı haberinin içeriğinin hatalı yorumuna dayanıyor. Haberin tamamının okunmaması, 3000 yıllık olduğu belirtilen kalede bulunan mitra rozetin de 3000 yıllık olduğu algısına yol açmış.
Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Zerzevan Kalesi ve Mithraeum hakkında şu açıklamayı sunmuş:
“Zerzevan Kalesi ve kalenin içerisinde yer alan Mithraeum (Mithras Tapınağı); Diyarbakır ili, Çınar ilçesi, Demirölçek mahallesinde yer almaktadır. Bu bölgede, Asur Dönemi’nde (M.Ö. 882-611) Kinabu olarak adlandırılan bir kalenin var olduğu ileri sürülmektedir. Pers Dönemi’nde de (M.Ö. 550-331) Kral Yolu üzerinde bulunan yerleşim alanının yol güvenliğinin sağlanması amacıyla kullanılmış olduğu düşünülmektedir. Mevcut çalışmalara göre, kalenin M.S. 3 yy.’da kullanıldığı söylenebilir. Yerleşimin surları ve yapıları Anastasios I (M.S. 491-518) ve Justinianos I (M.S. 527-565) dönemlerinde onarılarak, bazı yapılar ise yeniden inşa edilerek mevcut son haline getirilmiştir. 639 yılında İslam orduları tarafından bölgenin fethine kadar yerleşim kullanılmış olmalıdır.”
Bulunan rozet üzerindeki Türkçe “çoktan tek” ya da “çokluktan birliğe” anlamını taşıyan Latince “E Pluribus Unum” yazısı ABD’nin ilk resmi sloganlarından biridir (Bu ifadenin Latin alfabesi ile yazıldığı, Latin alfabesinin ise M.Ö. 7. yüzyılda bulunduğu göz önünde bulundurulduğunda, rozetin 3000 yıllık olamayacağı da anlaşılabilmektedir).
Bir pençesinde beyaz oklar diğer pençesinde zeytin dalı tutan, gagasında “E Pluribus Unum” yazılı hattı taşıyan, ABD’nin renklerini barındıran kalkan yer alan kartalın üzerinde 13 yıldızın bir arada olduğu amblem de ABD’nin ülke içinde ve dışında kullandığı resmî sembolüdür. Bu amblemin 1782 yılından bu yana kullanımda olduğu bilinmektedir.
13 koloninin birleşmesiyle ABD’nin kuruluşunu simgeleyen arma (Great Seal of the United States) Amerikan Bağımsızlık Savaşı mücadelesinden bu yana güç ve bağımsızlığın sembolü olarak yaygın şekilde kullanılmaktadır.
ABD’nin resmî sembolü olan devlet mührü, başkanlık forsu, Senato amblemi, rozetler, madalyalar, madeni paralar ve banknotlar da bu simgeyi taşımaktadır.
Diyarbakır’daki Zerzevan Kalesi’nde bulunan rozet üzerinde arkeometrik analizlerin rozetin 18. yüzyıldan itibaren yaklaşık 250-300 yıl toprak altında kaldığını işaret ettiği değerlendiriliyor. Bu tarih de ABD’nin kuruluş yılı olan 1776 ile örtüşmektedir.
Dicle Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Kazı Başkanı Doç. Dr. Aytaç Coşkun, kazı çalışmalarında bulunan rozet hakkında şu tespitleri aktarmıştı:
“Bu tip rozet yada düğmelerin erken örnekleri 1850’li yıllarda ABD’de kullanılmıştır. 1902 yılından itibaren ise asıl bu rozet benzeri arma ABD ordusu tarafından da kullanılmaya başlamıştır. Buna benzer örnekler ayrıca 1. Dünya Savaşında kullanılmış ve genel servis birimine aittir.”
“Bu da Amerika Birleşik Devletleri’nin ilk resmi sloganıdır. Latince (Roma İmparatorluğu’nun resmi dili) olan bu slogan çokluktan birliğe anlamına gelir. Bu slogan ABD’yi oluşturan 13 koloninin birliği anlamında kullanılmıştır. Kartalın sağ pençesinde zeytin dalı, solunda 13 oktan oluşan sıkıca çekilmiş bir demet bulunmaktadır. Bu sembollerin ‘barış ve savaşın gücü’nü temsil ettiği bilinmektedir. Kartalın gagasında ilk komitenin sloganı olan ‘E Pluribus Unum’ yazılı bir parşömen görülmektedir. Kartalın göğsünde bulunan ve eyaletleri temsil eden kalkan, federal hükümet arasındaki birliğe işaret etmektedir. Kartalın başının üzerinde 13 yıldızdan oluşan parlak takım yıldızı kullanılmıştır.”
“Benzer örnekler sadece ABD ve İngiltere’de karşımıza çıkmaktadır. Rozet üzerinde arkeometrik P-EDXRF ve SEM-EDS detaylı analizleri yapılmıştır. Analizler sonrası rozetin üretiminde 15. yüzyıl sonrası bir teknoloji kullanıldığı anlaşılmıştır. Ayrıca arkeometrik analizler rozetin 18. yüzyıldan itibaren yaklaşık 250-300 yıl toprak altında kaldığını göstermektedir.”
“ABD’nin 1776 yılında kurulduğu, motifin 1782 yılında tasarlandığı, en erken örneklerin ise 1850’li yıllarda görüldüğü, 1902 yılından itibaren ise asıl Zerzevan’da bulunan rozetin benzeri armanın kullanıldığı göz önünde bulundurulduğunda, rozetin Zerzevan Kalesi’nde toprak altında kaldığı sürenin, ABD’nin ilk kurulduğu zaman dilimine ya da kuruluşun hemen öncesine denk gelmesi oldukça şaşırtıcı.”