Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim’e Ait Olduğu İddia Edilen Küpeli Portre Resim Aslında I. Selim’e Ait Değil

Yanlış İddia

 

Yavuz Sultan Selim’in bahsinin geçtiği hemen her haberde, belgede, kitapta kullanılan aşağıdaki resme eminiz herkes aşinadır. Milli Eğitim Bakanlığınca okullarda okutulan ders kitaplarında da bu resmin yer aldığı görülmektedir. “Yavuz Sultan Selim küpe takar mıydı?” sorusuna yanıt arayışları da genellikle bu portre ile neticelenir.

 

yavuz sultan selim portre resim
Yavuz Sultan Selim’e Ait Olduğu İddia Edilen Küpeli Portre Resim

 

Ancak, Yavuz Sultan Selim’e isnad edilen bu tablonun aslında ona ait olmadığı iddia edilmektedir:

  • Resim, kaynaklarda şekledilen Yavuz Sultan Selim portresine uymamaktadır.
  • Resimdeki şahsın üzerindeki kıyafet, taç ve aksesuarlar, dönemin Osmanlı hükümdarlarının kullandıklarıyla uyumsuzdur.

 

yavuz nakkas selim
Yavuz Sultan Selim’in, Nakkaş Osman tarafından (16. yüzyılda) yapılmış bir minyatürü

 

  • Yavuz Sultan Selim’in süse olan genel bakış açısının resimdeki takılarla uyumlu olmadığı görülmektedir. Özellikle, oğlu I. Süleyman’ın sefer dönüşü kendini karşıladığındaki kıyafetlerini görünce “Bre Süleyman, sen Böyle giyinirsen, anan ne giysin?” dediği rivayet olunan bir padişahın bu tür kıyafet ve süsü tercih etmeyeceği düşünülmektedir.
  • Detayları inceleyecek olursak, resimdeki şahsın başındaki 12 dilimli tac, 12 imam anlayışına sahip bir Şii hükümdar olduğuna işaret etmektedir. Osmanlı padişahlarının başlarına taç takma gibi bir adeti de yoktur.
  • Resimde görülen kulaktaki küpe ile ilgili birçok hikaye de uydurulmuş ya da rivayet edilmiştir. Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi esnasında bir çiftlikte çalışan kölelerin kulağındaki iki renkli küpenin, kölelerin efendilerini ayırt etmek amacıyla kullanıldığını öğrenmesiyle birlikte “ben de Allah’ın kölesiyim” diyerek tek kulağını delerek küpe taktığı rivayeti dile getirilir. Resmin Yavuz Sultan Selim’e atfedilmesinin en önemli nedenlerinden biri şüphesiz sol kulaktaki küpedir. Ancak, resimdeki sol kulaktaki mengüç küpesi  Hayderî-Kalenderî geleneğini yansıtmaktadır. Bu hususta, Şah İsmal ve Babür hükümdarı Cihangir isimleri ön plana çıkmaktadır. Şah İsmail’in Şii inanışı ve Hayderî-Kalenderî dervişi vasfı, bu resimdeki şahıs olması yönünde emareler olsa da resmin Şah İsmail’e ait olduğu yönünde de kesin bir bilgi değildir.
  • “Küpeli Yavuz Selim Portresi” efsanesinin nasıl ve ne zaman oluştuğunu incelediğimizde, bahse konu resmin kökeninin Mısır’ın fethinin akabinde yaptırılan madalyonlara dayandığı ve akabinde ressam Erhard Schoen tarafından 1530’larda yapılan gravürlerde I. Selim’in küpeli şekilde resmedilmesine dayandığı görülmektedir.
  • Yavuz Sultan Selim’in bilinen ilk tasviri kimin tarafından yapıldığı bilinmeyen 1517 yılından sonra Kahire’nin fethi anısına yapıldığı düşünülen bir madalyondur. Söz konusu madalyonda Yavuz’un kulağında küpenin ve başında burma sarığın yer aldığı anlaşılmaktadır.

 

yavuz sultan selim 1917 madalyon
Yavuz Sultan Selim’in 1517 tarihli madalyonu

 

  • Erhard Schoen tarafından 1530’lu yıllarda hazırlanan gravür, tasvirin yapıldığı tarihte padişahın vefatının çoktan gerçekleşmiş olması ve yerine oğlu I. Süleyman geçtiği için onun adına yayınlanmıştır. Yavuz’u bizzat görmeden, rivayetler üzerinden ve Avrupalı kralların tarzı gözetilerek hazırlanan bu çizim kendisinden sonraki dönemdeki Yavuz portrelerine de ilham olmuştur (Mert Şahin (2020). “Yavuz Sultan Selim’in Gravür Portreleri“. 24. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Kitabı. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Yayınları. No: 25).

 

erhard schoen yavuz kanuni

 

  • Alman ressam Michael Ostendorfer’in Erhard Schoen’in yaptığı portreyi andıran 1548 yılında hazırladığı eseri de Yavuz Sultan Selim’i tasvir etse de I. Süleyman adına yayımlanmıştır.

 

Michael-Ostendorfer-yavuz-sultan-selim
Görsel: Wikimedia Commons

 

  • Laonicos Chalcondyle, Blaise de Vigenère, Thomas Artus, François Eudes de Mezeray ve Michel Baudier tarafından 1662 yılında yayınlanan “Histoire des Turcs” (L’Histoire de la décadence de l’empire grec et establissement de celuy des Turcs) adlı kitapta anılan madalyon resminin ve Erhard Schoen’in gravürünün temel alındığı görülmektedir. Bahse konu çizimlerdeki I. Selim tasvirlerinin, eser sahibi ressamların Yavuz Selim hakkındaki hayal gücünün ürünü olduğu ve Avrupalı sanat tüketicisi öngörülerek üretildiği dile getirilmektedir.

 

1662 Tarihli Histoire Des Turcs Adlı Kitapta Yer Alan Yavuz Sultan Selim'i Küpeli Gösteren Resim
Histoire Des Turcs Adlı Kitaptaki I. Selim Portresi

 

  • Söz konusu madalyonlardaki küpeli Yavuz figürünü baz alan ismi tespit edilemeyen bir Macar ressam tarafından  19. yüzyılda yaptırılan 70×65 cm ebadındaki bir resim 1926 yılında Dolmabahçe Sarayı’nda bulunmasının akabinde Topkapı Sarayı’na getirilir. Topkapı Sarayı’nın Portreler Bölümüne 17/66 numara ile kayıt edilir. Bu resim günümüzde hâlâ Topkapı Sarayı Padişah Portreleri ve Resim Koleksiyonu‘nda görülebilmektedir.

 

Topkapı Sarayındaki I. Selim Tablosu
Topkapı Sarayı Padişah Portreleri Bölümündeki Yavuz Sultan Selim’e Ait Olduğu İddia Edilen Tablo

 

  • Hayat Dergisi’nin bu tabloyu Yavuz Sultan Selim olarak paylaşmasıyla birlikte bu resimdeki şahıs artık Yavuz Sultan Selim olarak bilinir hale gelir ve “Küpeli Yavuz Portresi” olarak ünlenir.

 

Yavuz Sultan Selim'e Ait Olduğu İddia Edilen Resim Paylaşımı
Hayat Dergisi’nin Yavuz Sultan Selim’e Ait Olduğu İddia Edilen Resim Paylaşımı

 

(Konuyla ilgili Yavuz’un Küpesi kitabını da kaleme alan) Prof. Dr. Erhan Afyoncu, Sultan Selim üzerine 416 sayfalık biyografi kitabının yazarı olan tarihçi Prof. Dr. Feridun M. Emecen, bu resmin Yavuz Sultan Selim’e ait olmadığını belirtmektedir.

Harp Tarihi de bahse konu küpeli resmin Yavuz Sultan Selim’e atfedilme hatasına değinmişti.

 

 

Özetle, bahse konu resim Yavuz Sultan Selim’e ait olmasa da kendisine ithafen çizilmiştir…

 

Küpeli Portre Resmin Yavuz Sultan Selim’e Ait Olduğunu Öne Süren Yazarlar

Hal böyle iken, bu resmi köşesinde kullanan ya da dile getiren köşe yazarları var mı diye araştırdığımızda karşımıza ilginç bir isim çıkıyor: ünlü tarihçi İlber Ortaylı.

 

ilber ortayli yavuz sultan selim kupe resim

 

Milliyet Gazetesi‘nde 19 Eylül 2009 tarihinde yayınlanan “1520’lerin iki hükümdarı” başlıklı yazısının metninde İlber Hoca bu resme bir atıf yapmamış; ancak, bu resim yazısı ile birlikte yayımlanmış. İlber Hoca’nın uzmanlığı göz önünde bulundurulduğunda, bu kusurun daha çok sayfa dizaynı ile uğraşan teknisyene ait olabileceği düşünülmektedir.

 

yavuz sultan selim küpeli resim

 

Yorumunuzu yazınız...