Başlangıçta belirtmek gerekir ki, video ya da görsel doğrulamak için her daim geçerli bir altın kural ya da yöntem mevcut değil. Karşılaşılan duruma bağlı farklı yöntemler denenebiliyor.
Sosyal medyada ya da internet sitelerinde paylaşılan videolar, bağlamından kopartılmış, farklı lanse edilmiş, üzerinde oynanmış, farklı arka plan müziği eklenmiş olabilir. Bu nedenle, karşılaşılan her hareketli görüntü ve beraberinde sunulan açıklamayı “hakikat” olarak addetmemek önem arz ediyor. İlk adım her daim şüphe kaslarını faal tutmaktan geçiyor.
Videoyu dikkatli şekilde izleme ve dinlemenin yanı sıra anahtar kelime aramaları ile videonun arama motorlarında izi taranabilir. Masaüstü bilgisayar ya da mobil cihaz kullanırken videodan bir an ya da anların ekran görüntüsü kaydedilip bir arama motorunda izi araştırılabilir. Bunun için InVid, Youtube Data Viewer gibi uygulamalara başvurulabilir.
Tersine görsel aramanın yanı sıra videonun çekildiği lokasyonun saptanması, çevredeki ayırt edici referans noktalarının, işaretlerin, nesnelerin, yapıların tespit edilmesi video hakkında önemli bilgiler sunacaktır. Videoda konuşulan dil, trafiğin akış yönü, plakalar, tabelalar, işaretler, görünen kişilerin yüz tipleri, bina yapıları, hava durumu, gölge yönü gibi birçok detay üzerinden videonun çekildiği konum ve zaman hakkında fikir edinmek mümkün. Google Maps, Google Street View, Wikimapia ve Mapillary gibi harita platformları ile videonun çekildiği ilgili konum tespit edilebilir. Exiftool ya da başka bir metadata uygulaması ile üst verilerini çıkararak video hakkında ilave detaylara ulaşabilir.
Yukarıda özetlenen adımlar arasında doğrulama / yanlışlama ile uğraşanların sıklıkla başvurduğu yöntem videodan kesitleri arama motorlarında aratıp, izlerini sürmek. Bu yazıda da, mevcut teknoloji ile en yaygın şekilde başvurulan bu yönteme değineceğiz.
Esasen, video doğrulama için mevcut kısıtlar ışığında izlenilen teknik, tersine görsel aramaya dayanıyor.
Bu nedenle, tersine görsel arama konusunda bilgi sahibi olmadığınız kanaatindeyseniz öncelikle masaüstü bilgisayarda ve cep telefonunda görsel aramanın nasıl yapılabileceğine değindiğimiz yazılara göz atmanızda fayda var.
Ya da hazırladığımız özet nitelikteki videoya göz atabilirsiniz:
Peki videoyu nasıl arama motorlarında aratabiliriz?
Bunun için 2 yönteme başvurulabilir:
- Manuel metot: Videoları durdurup önemli addedilen anların ekran görüntüsünü alıp arama motorlarında tersine görsel arama yapmak
- Eklenti ya da uygulama kullanımı: Manuel metodu daha hızlı ve otomatik hale getiren bir eklenti ya da uygulamaya başvurmak
Kısaca yukarıda değinildiği üzere hakkında “manuel metot” kısaltmasını uydurduğumuz yöntemde, sosyal medya paylaşımındaki video durdurulur ya da video indirilip bir uygulamada açılır, bilgisayar üzerinde ekran görüntüsü alınır (PrintScreen (PrtScr) seçeneğinin yanı sıra farklı uygulamalara da başvurulabilir), Paint ya da başka uygun bir uygulama açılır, Crtl+V kombinasyonu ile kopyalanan görsel yapıştırılır, uygun şekilde kesilir, kaydedilir, sonra ilgili arama motorunda taranır.
Ancak bunun daha kolay yöntemleri mevcut…
YouTube Dataviewer
YouTube Dataviewer, Youtube videolarının bağlantılarının iletilmesi suretiyle Google Görseller’de arama yapmayı sağlıyor.
Örneğin, Malumatfuruş’un Youtube’da yayımladığı zürafa yavrularına ait olduğu iddiasıyla paylaşılan videoya dair kaydı ele alalım. İlgili bağlantıyı alıp “Enter Youtube URL” yazan bölüme yapıştırıp “Go” tuşuna tıkladığımızda, bahse konu videodan örnek resimler alıntılanacaktır. “Reverse image search” yani “tersine görsel arama” notuna tıklandığında ise doğrudan ilgili alıntı görüntünün Google Görseller üzerinde arandığı sayfaya yönlendirecektir.
InVid
Chrome uygulaması kullanıyorsanız InVid adlı eklentiyi yükleyip, videoyu eklentideki ilgili sayfaya yükleyip arama motorlarında izini araştırabiliriz.
InVID üzerinde inceleme için sabit diskinizden video yüklemesi yapabileceğiniz gibi indirmeksizin videonun yer aldığı bağlantı üzerinden inceleme yapılabilir.
Keyframes sekmesi üzerinde “Insert the video URL” bölümüne ilgili Youtube ya da sosyal medya bağlantısını yapıştırıp “Submit” tuşunu tıklamanın yanı sıra “Local file” seçeneği üzerinden sabit diskinizden videoyu yükleyebilirsiniz.
Akabinde InVID size videodan kesitler sunacaktır. Bu alıntı görsellerin üzerine tıklayarak tersine görsel arama yapabilirsiniz.
InVID’in hazırladığı uygulama hakkındaki videoya da göz atabilirsiniz.
Watch Frame By Frame
Watch frame by frame ile videoları kareler (frame) bazında detaylıca incelemek mümkün.
Videolara yönelik internet sitemiz ve sosyal medya hesaplarımızda paylaştığımız birçok inceleme mevcut. Ancak, birkaç örnek alıntılayacak olursak…
Koronavirüs salgınıyla ilgili olduğu iddiasıyla paylaşılan videoların nasıl doğrulayabileceğini örneklediğimiz “Videodaki Orangutanın Ellerini Yıkamasının Sebebinin Koronavirüs Salgını Olmadığı Nasıl Anlaşılabilir?” başlıklı incelememize göz atabilirsiniz.
İtalya’da halkın koronavirüsten korunması için kilise görevlileri tarafından kutsal su ikramını gösterdiği öne sürülen videonun arka planını araştırdığımız silsileye de göz atabilirsiniz…
İtalya'da halkın koronavirüsten korunması için kilise görevlileri tarafından kutsal su ikramını gösterdiği öne sürülen video incelendiğinde, videonun Romanya'da olduğu anlaşılıyor.
Peki bu sonuca nasıl varılabilir? pic.twitter.com/XIvdP3WXhi
— Malumatfuruş (@malumatfurusorg) March 23, 2020
Journalist’e Toolbox’ın videoları doğrulamak için alternatiflere değindiği İngilizce kaydı da izleyebilirsiniz.