Fotoğraftaki Kişilerin Kara Cuma Günü Satılan Siyahi Köleler Olduğu İddiası Asılsız
Fotoğrafın Kara Cuma’da satılan siyahi kölelere ait olduğu iddiası doğru değil. Görülen kişiler, Avustralya’nın kuzeybatısındaki Kimberley bölgesinden Wyndham kasabasında boynundan zincirlenen tutuklular. Fotoğraftakiler, ABD’de kara cuma günü büyük indirimle satışa sunulan siyah köleler değil, Avustralya’da hapse mahkum edilen tutuklu Aborjinlerdir. Fotoğraf ilk kez Batı Avustralya’da yayın yapan Western Mail adlı gazetede 18 Şubat 1905 tarihinde yayınlanmış. Fotoğrafın “kara cuma”da köle satışı ile ilgisi bulunmamaktadır.
Kara Cuma (Black Friday) hakkında yayılan yanlış iddialar arasında dikkat çeken bir detay, Şükran Günü’nün ertesi günü yani Kara Cuma’da satılan kölelere ait olduğu iddiasıyla paylaşılan fotoğraf oldu.
1904 yılı Şükran Gününün ertesi günü Kara Cuma’da satılan kölelere ait olduğu iddiasıyla paylaşılan resim
Cuma gününe kutsiyet atfeden ve “kara” olarak nitelenmesinden hazzetmeyen muhafazakar kesimin “Kara Cuma”ya olan artan ilgisi ve tepkisinin etkisiyle, kara cuma teriminin kökeninin köle ticaretine dayandığı yönünde yanlış bir iddia dolaşıma girdi. Bu yanlış iddiaya dayanak olarak da bağlamından kopartılarak yukarıdaki görsel kullanıldı.
Bahse konu görselin kullanıldığı paylaşımlardaki genel lafız şu şekildeydi:
“Black Friday; 1904 ve 2019 farkı: Kölelik kaldırılmadan önce Amerika’da Kara Cuma bilinen bir uygulamaydı. Şükran Gününden sonraki Cuma günü köle sahipleri plantasyondaki siyahi köleleri pazara topluca getirip fiyatlarda damping yapardı. “Kara Cuma!” bugün bu hale geldi.”
Kara Cumanın kökeninin köle satışına dayandığını öne süren paylaşım
Bilindiği üzere, indirim günü olarak değerlendirilen “kara cuma”nın kökeni ABD’ye ve 20. yüzyılın ortalarına dayanıyor. ABD’de Kasım ayının 4. perşembe gününde kutlanan Şükran Günü’nden sonra gelen Cuma günü 1960’lardan bu yana “kara cuma” (“black friday”) olarak adlandırılıyor. Firmaların müşterilerine kapsamlı indirimler uyguladığı bu cuma günü müşteriler için bir alışveriş çılgınlığı halini almış durumda. Kasım ayının 4. Perşembe gününden sonraki Cuma günü için “kara” tanımlaması 1960’larda başlıyor. Ancak, bu tanımlamadan hoşlanmayan yurdum insanı kara cumanın kökenini yanlış yorumluyor ve ABD’de 1850’lerde ya da 1904’teki damping yapılan köle satışlarına bağlıyor.
ABD’de kölelik, Amerikan İç Savaşı’nı “Kuzey”in kazanmasıyla birlikte 1865 yılında kaldırıldı. Dolayısıyla bu fotoğraf 1904 yılında ABD’de köle satışını gösteremez. Peki, köleliğin kaldırılması öncesindeki bir tarihte yapılan satışı gösterebilir mi? Hayır. Peki neden? Çünkü fotoğraftaki şahıslar, ABD’deki kara cuma günü büyük indirimle satışa sunulan siyahî köleler değil, sığır katli suçundan 2/3 yıl hapse mahkum edilen tutuklu Aborjinlerdir.
Kara Cuma’nın kökeni olarak gösterilen köle satışı iddiasına mesnet olarak kullanılan fotoğraf Avustralya’nın kuzeybatısındaki Kimberley bölgesinden Wyndham kasabasında boynundan zincirlenen Aborjinlere aittir. “Kara cuma”da köle satışı ile ilgisi bulunmamaktadır.
Fotoğrafın kaynağı Batı Avustralya’da yayın yapan Western Mail adlı gazete. Fotonun orijinali 18 Şubat 1905 tarihinde bahse konu gazetede 24. sayfada “Aboriginal Bathing Gang At Wyndham” alt başlığıyla yayınlanmış.
Avustralya’daki Western Mail Gazetesinin 24. sayfasında 18 Şubat 1905 tarihinde yayınlanan fotoğraf
Söz konusu fotoğraf aynı zamanda Chris Owen’ın “Every mother’s son is guilty’ : policing the Kimberley frontier of Western Australia 1882-1905” adlı kitabında da ele alınmış.
Chris Owen’ın “Every mother’s son is guilty’ : policing the Kimberley frontier of Western Australia 1882-1905” adlı kitabının kapağı
Chris Owen, kitabının kapağında kullandığı görseli Avustralya’daki Victoria Devlet Kütüphanesi’nde (State Library of Victoria (Melbourne)) bulmuş. Yazar, kitabının giriş bölümünün ilk cümlesinde söz konusu fotoğrafın Western Mail’de 1905 yılında yayınlandığını aktarmaktadır.
Chris Owen ayrıca, kara cumanın köleliğe dayandığına yönelik iddianın, köleliğin kaldırılmasından çok sonra ortaya çıkan bir “şehir efsanesi” olduğunu belirtmektedir.
Owen, fotoğrafı bulduğunda veya görüntüyü araştırırken “Kara Cuma” terimine yönelik bir atıf göremediğini belirtmektedir (Çeviri tarafımızca yapılmıştır):
“Hiçbir yerde Kara Cuma’dan bahsedildiğine ve Aborijin halkı ile ilgisinin bulunduğuna dair bir bir atıfta bulunmadım. Bununla birlikte, Aborijinli erkekleri kaçırarak dalışla inci kabuğu çıkarmak için kullananlar için verilen bir isim olan “Kara Kuşlama”ya (Blackbirding) geniş çapta değindim. Bu kölelikti. “
“I make no mention of Black Friday anywhere and have never seen it related to Aboriginal people. I do however talk extensively about Blackbirding which was the name they gave for men who would kidnap Aboriginal men and use them to dive for pearl shell. This was slavery.”
Özetle, fotoğrafın köle ticareti satışlarına atıfta bulunulduğu iddiasını destekleyen bir kanıt bulunmamaktadır. İddia edildiği gibi fotoğraf ABD’de damping halinde yapılan köle satışlarına ait değil, Avustralya’da tutuklanan Aborjinlere aittir.
Kara Cuma Günü Satılan Kölelere Ait Olduğu İddiasıyla Paylaşılan Fotoğrafın Renklendirilmiş Versiyonu
Fotoğrafın Kara Cuma’da Satılan Siyahi Kölelere Ait Olduğunu Öne Süren Yazarlar
Sabah Gazetesi yazarı Şeref Oğuz, 30 Kasım 2019 günü Twitter hesabından yaptığı bir paylaşımda bu hataya düşmüş.
Şeref Oğuz’un Kara Cuma’da satılan kölelere ait iddiasıyla paylaştığı fotoğrafı içeren tweeti