Türkiye’nin Coğrafi Bölgelerinin Yabancı Uzmanlar Tarafından Belirlendiği İddiası Asılsız

Türkiye’nin coğrafi bölgelerinin yabancı uzmanlar tarafından belirlendiği iddiası gerçeği yansıtmamaktadır. Türkiye’nin coğrafi bölge ayrımı 1941’de düzenlenen Birinci Türk Coğrafya Kongresi’nde yapılmıştır. Anılan Kongre’de oluşturulan 19 kişilik Türkiye Coğrafyası Komisyonu, Komisyon üyeleri Profesör İbrahim Hakkı Akyol, Besim Darkot, Herbert Louis ve H. Sadi Selen’in hazırladığı Türkiye Coğrafi Bölgeleri önerisini kabul etmiştir. Bahse konu 19 kişilik Komisyon’un sadece 2 üyesi yabancıydı. Bu üyelerden 1’i Kongre’ye katılmamıştı. Türkiye Coğrafi Bölgelerini belirleyen Komisyon katılımcılarının 17’si Türkiye Cumhuriyeti vatandaşıydı.

Coğrafya derslerinden hepimizin aşina olduğu bir konu: Türkiye’nin coğrafi bölgeleri.

Harita üzerindeki bu coğrafî taksimi beğenmeyenler ve doğal koşulara göre yapılan bu ayrımı Türkiye’yi bölgelere bölerek üniter yapıyı tahrif etme çalışması olarak görenlerin bazılarının, coğrafî bölgelerin yabancılar tarafından belirlendiğini ve bunun da Türkiye’nin bölünmesi için dış güçlerin bir oyunu ya da büyük bir komplonun parçası olduğunu öne sürdüğünü görüyoruz.

Ancak, Türkiye’nin coğrafi bölgelerinin yabancı uzmanlar tarafından belirlendiği iddiası gerçeği yansıtmamaktadır.

Türkiye’nin 7 coğrafi bölgeye bir Alman profesör tarafından ayrıldığını öne süren paylaşım

Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri Ne Zaman ve Nasıl Belirlendi?

Türkiye’yi idarî ve coğrafi bölgelere ayırma noktasındaki çalışmalar Cumhuriyet öncesi dönemde de birçok yerli ve yabancı uzman tarafından gerçekleştirilmişti. Günümüzde kullandığımız coğrafi bölge bölümlendirmesi ise 6-21 Haziran 1941 tarihleri arasında gerçekleştirilen Birinci Türk Coğrafya Kongresi‘nde belirlenmiştir. Milli Eğitim Bakanlığı’nın çağrısıyla gerçekleştirilen Kongre, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde Maarif Vekili (Milli Eğitim Bakanı) Hasan Ali YÜCEL’in başkanlığında gerçekleştirilmiştir. Birinci Coğrafya Kongresi’nde Coğrafya ders kitaplarının içeriğinin ve müfredat programlarının belirlenmesi, coğrafya terimleri ve coğrafî isimlerin yazılması ve Türkiye coğrafyasının ana hatları ve yerlerin adlandırılması amaçlanmıştır (Sedat Avcı (2011). “Birinci Coğrafya Kongresi ve Türkiye’nin Coğrafî Bölgeleri Hakkındaki Tartışmalara Dair Bir Not“. Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 57, Sf:95-99, İstanbul)

1941’de düzenlenen bu Kongre’de Türkiye’nin coğrafi bölgelere ayrılması, daha önce yapılmış coğrafi bölümleme çalışmaları ve Kongre’ye katılan uzmanların katkılarıyla olmuştur. Kongre’de (i) terim, (ii) Türkiye coğrafyası ve (iii) program ve ders kitapları olmak üzere 3 komisyon kurulmuş olup, katılımcılar bu komisyonlarda görevlendirilmiştir. “Program ve Ders Kitapları Komisyonu” 15 katılımcı ile, Terim Komisyonu 11 katılımcı ile, Türkiye Coğrafyası Komisyonu ise 19 katılımcı ile 2 hafta boyunca çalışmalarda bulunmuştur (T. Ahmet ERTEK (2011). “Hasan Âli Yücel ve Birinci Coğrafya Kongresi (1941)“. Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 57, Sf: 11-19, İstanbul). Kongre katılımcıları incelendiğinde akademisyen coğrafyacıların, öğretmenlerin, farklı bakanlık ve kuruluş temsilcilerinin katılım sağladığı görülmektedir.

Birinci Coğrafya Kongresine Katılanlar ve Bulundukları Komisyonlar (Kaynak: Sedat Avcı, age)

Kongre’de oluşturulan komisyonlara Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmayan sadece 2 kişi davet edilmişti. Bu şahıslar, İstanbul Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Alexander Rüstow ve Ankara Üniversitesi Coğrafya Bölümü kurucularından Prof. Dr. Herbert Louis’di. Prof. Dr. Alexander Rüstow mazereti nedeniyle Kongre’ye katılamamıştır. Prof. Dr. Herbert Louis ise 1941 Kongresi’ne Türkiye’nin coğrafî bölgeleri hakkında kapsamlı bir inceleme sunmuş ve bu incelemesi Kongre’den sonra yayınlanan kitap içerisinde yer almıştır. Ancak, Türkiye’nin coğrafî bölgelerinin belirlenmesine yönelik Herbert Louis’in önerisi Kongre’de tamamen kabul görmemiş olup, komisyon sonuç raporunda farklı bir ayrım kabul edilmiştir (Sedat Avcı, age). Herbert Louis’in coğrafi bölge taksimi Türkiye’yi 10 coğrafi bölge ve 67 tali bölüm halinde ele almaktaydı.

Bahse konu Kongre’de ülkemiz Akdeniz Bölgesi, Doğu Anadolu Bölgesi, Ege Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi, İç Anadolu Bölgesi, Karadeniz Bölgesi ve Marmara Bölgesi olmak üzere 7 ana coğrafi bölgeye ve 21 coğrafi bölüme ayrılmıştır.

Türkiye Coğrafi Bölgeler Haritası (1941 Türk Coğrafya Kongresi’nde kabul edilen harita)

Türkiye’nin 7 bölgelik coğrafi ayrımı, Türkiye Coğrafyası Komisyonu altında oluşturulan Profesör İbrahim Hakkı Akyol, Besim Darkot, Herbert Louis ve H. Sadi Selen’den oluşan 4 kişilik komite tarafından gerçekleştirilmiştir (Ramazan Özey (2016). “Bölgesel Coğrafya Serüveninde Yanılgılar“. Marmara Coğrafya Dergisi, Temmuz 2016, Sayı 34, Sf:98-106).

Anılan Komisyonun sonuç raporunun giriş bölümünde Türkiye’nin coğrafi bölge ayrımının belirlendiği hususu şöyle aktarılmıştır:

“Memleketimizde coğrafi bölgeler tespit etmek işini üzerine almış olan Türkiye Coğrafyası Komisyonu, umumi içtimalarında bu bölgeleri tayin için göz önünde tutulması gerekli görülen esaslar üzerinde uzun münakaşalar ve fikir teatisinde bulunduktan sonra bölge hudutlarını büyük mikyaslı bir harita üzerinde çizmek ve bölgelere isim vermek üzere kendi aralarında dört kişilik bir komite seçmiştir. Profesör İbrahim Hakkı Akyol, Besim Darkot, Herbert Louis ve H. Sadi Selen’den mürekkep olan bu komite, Türkiye’de ayrılan yedi coğrafi mıntakanın sahasını harita üzerinde tespit etmiş ve bunlara isimler vermiş, sonra bu mıntakaları bir takım tali kısımlara ayırmıştır. Meydana getirilen taslak, komisyonda yeni müzakerelere mevzu olmuş, neticede, ilişik harita üzerinde görülen bölgeler tespit edilmiştir.

Büyük coğrafi mıntakalar, ilkokul coğrafya derslerinde kullanılabileceği gibi daha küçük bölgelerde orta tahsil seviyesine hitap etmektedir. Şunu söylemiyle hacet yoktur ki, daha vazıh hudutlarla tahdit edilmiş ve daha muvafık bir şekilde isimlendirilmiş, daha küçük sahalı bölgeler tefriki hususunda öteden beri uğraşmakta bulunan ilim adamlarının mesaisi son hedefine varmış sayılmaz. Bugün kongreye sunulan eserin gerek Türkiye’ye ait yerli ve ecnebi coğrafya kitaplarında, gerekse okullarımızın coğrafya tedrisatında görülen karışıklıkları ortadan kaldıracak, bu sahada insicam ve ahenk temin edecek pratik bir netice gibi telakki edilmesi mümkündür.

Coğrafi bölgeler, avarızı gösteren bir harita üzerinde renkli çizgilerle tahdit edilmiştir. Yedi coğrafi mıntakanın hudutları kalın bir kırmızı çizgi ile çizilmiş, tali bölgeler ise bunların içinde biraz daha ince mavi çizgilerle sınırlanmıştır. Ayrıca komisyonumuz kesik mavi çizgiler kullanarak bazı bölgeler içinde hususi karakter arz eden üçüncü dereceden bölgeler tespit etmiştir.

İşte bu türlü araştırmalar sayesinde, harita üzerinde kalın kırmızı çizgilerle tahdit edilmiş yedi büyük coğrafi mıntaka meydana çıkmış bulunuyor. Bu mıntakalar şunlardır: 1) Karadeniz mıntakası, 2) Marmara mıntakası, 3) Ege mıntakası, 4) Akdeniz mıntakası, 5) İç Anadolu mıntakası, 6) Doğu Anadolu mıntakası ve 7) Cenupdoğu Anadolu mıntakası. Görüldüğü gibi, coğrafi mıntakaların adlandırılması işinde, memleketin denizlere doğru açılan cepheleri üzerinde yer alan mıntakalar, komşu olan denize nisbet edilmişler, iç kısımlar ise, memleketimizin bütünlüğünü meydana getiren Anadolu’nun muhtelif cihetlerine göre isim almışlardır.”

Profesör İbrahim Hakkı Akyol, Besim Darkot, Herbert Louis ve H. Sadi Selen’in hazırladığı Türkiye Coğrafi Bölgeleri, Türkiye Coğrafyası Komisyonu tarafından kabul edilerek Kongre’ye sunulmuştur (Ali Özçağlar (2003). “Türkiye’de Yapılan Bölge Ayrımları ve Bölge Planlama Üzerindeki Etkileri“. Coğrafi Bilimler Dergisi, 2003, 1 (1), Sf: 3-18). “Birinci Coğrafya Kongresi 6-21 Haziran 1941, Raporlar, Müzakereler, Kararlar” kitabının 77. sayfasında bu husus şöyle aktarılmaktadır:

“…Türkiye Coğrafyası Komisyonunda uzun müzakereler yapılarak evvelâ coğrafi bölgelerin ne gibi esaslara göre tesbit olunması lâzım geleceği hakkında umumi mahiyette fikir teati edilmiş, bu müzakereler neticesinde, ilk ve orta tedrisat sahasında kullanılabilecek yedi coğrafi mıntaka (bölge) tesbit olunmuştur. Komisyon, mesaisinin bu safhasına vardıktan sonra, kendi arasından dört arkadaş seçerek, bunları bu yedi mıntakanın hudutlarını büyük mikyaslı bir harita üzerinde tesbite memur etmiştir. Profesör İbrahim Hakkı Akyol, Herbert Louis, Besim Darkot ve H. Sadi Selen’den mürekkep olan bu komitenin hazırladığı taslak, komisyonda yeniden müzakerelere mevzu olmuş ve bu müzakerelerden sonra kat’i şeklini almıştır. Daha sonra komisyon yine aynı yoldan giderek her bir coğrafi mıntaka içinde ayrılabilecek tâli bölgeleri tesbit etmiş ve bunlara ad vermiştir. İşte bu şekilde hazırlanan coğrafi bölgeleri kongreye arz eden komisyon, bölge hudutları ve isimleri üzerinde son söz söylenmiş olmadığını, fakat şimdiden elde edilen neticenin bugünkü bilgi derecesine göre varılmış bir merhale olarak telâkki edilebileceğini ve bu taksimatın coğrafya tedrisatında bugüne kadar devam etmiş olan karışıklığın önüne geçmek gibi pratik bir fayda getirmekte olduğunu da kabul ediyordu.”

Birinci Coğrafya Kongresine katılanlar (T.C. Maarif Vekilliği, 1941)

Birinci Coğrafya Kongresinde Türkiye Coğrafyası Komisyonu tarafından tespit edilen 7 coğrafi mıntaka ile bunlardan her birinin ayrılmış bulunduğu 21 tâli bölge listesi şöyleydi:

1. Karadeniz mıntakası
   1. Doğu bölgesi
   2. Orta bölge
   3. Batı bölgesi
2. Marmara mıntakası :
   1. Istranca bölgesi
   2. Ergene bölgesi
   3. Çatalca-Kocaeli bölgesi
   4. Cenup Marmara bölgesi
3. III- Ege mıntakası :
   1. İç batı Anadolu bölgesi
   2. Ege bölgesi
4. Akdeniz mıntakası :
   1. Antalya bölgesi
   2. Adana bölgesi
5. V- İç Anadolu mıntakası :
   1. Yukarı Sakarya bölgesi
   2. Konya bölgesi
   3. Orta Kızılırmak bölgesi
   4. Yukarı Kızılırmak bölgesi
6. Doğu Anadolu mıntakası :
   1. Erzurum-Kars bölgesi
   2. Yukarı Murat -Van bölgesi* (ayrılarak yazılması gerekiyor)
   3. Yukarı Fırat bölgesi
   4. Hakâri bölgesi
7. Cenupdoğu Anadolu mıntakası :
   1. Dicle bölgesi
   2. Orta Fırat bölgesi

1941 yılındaki Kongre’den çok daha önce Mehmet Besim (Darkot) ve Cemalettin Arif tarafından 1926 yılında hazırlanan “Cumhuriyet Çocuklarına Yeni Coğrafya Dersleri” isimli Arap alfabesiyle hazırlanan kitapta Türkiye’nin günümüzde kullanılan coğrafi bölge ayrımına benzer bir haritalama yapılmış durumdaydı (Metin Tuncel (2011). “Birinci Coğrafya Kongresi’nde Türkiye Coğrafi Bölgelerinin İsimlendirilmesi, Sınırlarının Tespiti ve Günümüze Etkileri“. Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 57, Sf:1-10, İstanbul). Günümüzde kullanılan coğrafi ayrımla aşağıda görülen harita arasındaki fark, Ege ve Akdeniz Bölgelerinin birbirinden ayrılmamış olmasıdır.

Besim Darkot’un hazırladığı Türkiye İklim Bölgeleri Haritası

Türkiye’nin Coğrafi Bölgelerini Yabancı Uzmanların Belirlediğini Öne Süren Yazarlar

Hürriyet Gazetesindeki “Devletin ayrılmaz bütünlüğü filan…” başlıklı 21 Eylül 2010 tarihli yazısında Yılmaz Özdil 1941 Birinci Coğrafya Kongresi katılımcıları hakkında afaki konuşmuş:

Mustafa Kemal öldükten sonra, 1941’de, Birinci Coğrafya Kongresi’ni topladılar. Saygın coğrafyacılarımız masaya oturmaya hazırlanıyordu ki, Almanya, Fransa, İngiltere ve ABD’den “biz bu işleri iyi biliriz, tecrübeliyiz, yardımcı olalım” teklifi geldi... E iyi niyetle yardımcı olmaya gayret eden bu ülkelere “hayır” denmedi tabii, “buyrun, yardımcı olun” dendi.
*
Profesörler gönderdiler.
Bi yardımcı oldular...
Türkiye yedi bölge!
*
Hesapta “üniter devlet”in haritası çizilecekti, el âlemin yardımını yardım zannettiler, kaş yapalım derken, göz çıkardılar, oturup, memleketi güzel güzel yediye
böldüler... Lego gibi.
*
Parçalar boyandı...
Yerlerine tak’ıldı.
Aynı’lıklar değil, ayrı’lıklar benimsetildi.
Sök’meye hazır hale getirildi.
*
Bilmiyorum, “nerden çıktı bu demokratik özerklik” meselesini yeterince açık anlatabildim mi!

Prof. Dr. Ramazan Özey de 7 coğrafi bölgenin Sevr Antlaşmasındaki taksime benzediğini, coğrafi bölge ayrımının siyasi olduğunu belirterek tamamen kaldırılması gerektiğini öne sürmektedir.