BRICS Üyeleri Ortak Para Birimi Çıkarma Yönünde Bir Karar (Henüz) Almadı
BRICS yeni ortak para birimi oluşturma fikrini tartışsa da BRICS ülkelerinden temsilciler bu fikrin hayata geçirilmesiyle henüz ilgilenilmediğini belirtti
Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’dan oluşan BRICS ülkeleri uzun süredir ülkeler arasındaki ticareti kolaylaştırmak, dolar ve avroya bağımlılığı azaltmak için alternatif arayışında.
BRICS Nedir?
BRICS, Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika Cumhuriyeti’nden oluşan bir gayrı-resmi milletlerarası platformdur. İlk olarak Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin’in katılımıyla BRIC adıyla örgütlenen girişim, 2010 yılında Güney Afrika’nın katılımıyla BRICS’e dönüşmüştür. Bu dört yükselen piyasa ekonomisinin adı bir kısaltma olarak ilk kez Goldman Sachs analisti Jim O’Neill’in 2001 yılında Global Economics Paper’da yayımlanan “Dünya Daha İyi Ekonomik BRICs’e İhtiyaç Duyuyor” (“The World Needs Better Economic BRICs”) başlıklı makalesinde kullanılmıştır. Bu aşamadan sonra, BRIC / BRICS kısaltması, ekonomik gücün G7 ülkelerinden yükselen ekonomilere yönelişiyle birlikte anılmaya başlanmıştır. BRICS ülkeleri, uluslararası alanda artan ekonomik etkileri, büyüklükleri ve potansiyelleri nedeniyle dikkat çekmektedir.
Dünya nüfusunun yaklaşık % 40’ını temsil eden, küresel ekonomik üretiminin üçte birini temsil eden BRICS’in ilave ülkelerin katılımıyla genişlemesi gündemdeki yerini koruyor.
BRICS ülkeleri arasındaki işbirliği, ekonomik, politik ve sosyal alanlarda güçlendirmeyi hedeflemektedir. Bu amaçla, düzenli olarak BRICS zirveleri düzenlenmekte ve liderler arasında diyalog ve işbirliği sağlanmaktadır. Bu zirveler, ülkeler arasındaki ticaretin ve yatırımların artırılmasını, finansal işbirliğini, bilim ve teknoloji transferini, tarım alanında işbirliğini ve diğer alanlarda ortak projelerin geliştirilmesini teşvik etmektedir.
BRICS üyesi ülkeler, küresel ekonomik yönetişimi iyileştirmek için çeşitli adımlar atmış ve mevcut uluslararası finansal kuruluşlara alternatifler sunmayı amaçlamıştır. Örneğin, üyeler arasındaki ekonomik işbirliğini ve finansal istikrarı desteklemek amacıyla 2014 yılında BRICS Kalkınma Bankası ve Acil Durum Rezerv Para Fonu (Contingent Reserve Arrangement) kurulmuştur.
22 Ağustos 2023 günü düzenlenen 15. BRICS Zirvesi’nde Arjantin, Mısır, Etiyopya, İran, Suudi Arabistan ve BAE’nin 1 Ocak 2024’ten itibaren gruba katılması için davette bulunulması konusunda mutabakata varıldı.
Yaklaşan BRICS Zirvesi öncesinde üye ülkelerin altına dayalı bir para sistemini 22 Ağustos günü açıklayacağı iddiası dolaşıma girdi. BRICS üyesi ülkelerin altın ve emtiaya endeksli şekilde kendi ulusal para birimlerinin (Real, Ruble, Rupi, Rand ve Renminbi) baş harflerini temsilen “5R” adlı bir yeni para birimi çıkarma kararı aldığı ilerisürüldü.
İLAVE: 22 Ağustos 2023 tarihinde Güney Afrika’nın ev sahipliğinde gerçekleşen 15. BRICS Zirvesi’nde iddia edildiği gibi bir ortak para birimi açıklamadı yapılmadı. Johannesburg Bildirisi’nde, Güney Afrika Dönem Başkanlığı internet sitesi ve sosyal medya hesaplarında bu yönde bir duyuruya yer verilmedi. Zirve’de Arjantin, Mısır, Etiyopya, İran, Suudi Arabistan ve BAE’nin 1 Ocak 2024’ten itibaren gruba katılması için davette bulunulması konusunda mutabakata varıldı.
Geçmişte BRICS üyesi ülkelerin liderleri ve ekonomi alanında yetkili isimleri üye ülkelere ABD dolarına bağımlı olmadan ticaret yapma konusunda daha özgür olma imkânı verecek alternatiflerin öneminin altını çizdi. Örneğin, Brezilya Devlet Başkanı Lula da Silva, 2023 yılı Nisan ayında BRICS üyelerinin karşılıklı ticarette kullanacağı bir ortak para birimini hayal ettiğini söyledi ve BRICS üyesi ülkelerin ortak bir para birimi çıkarmalarına desteğini bir kez daha tekrarladı.
Bir ekonomik grup olmanın yanında, yeni dünya düzeninde güçlü bir kutup olma yolunda ilerleyen BRICS nezdinde ortak para birimi konusu geçmişte görüşüldü. Rezerv para biriminin ihraççısı olan ekonomilerin elde ettiği statüyü kendi menfaatine göre kullanıp, dünya ticaretinin büyük bir hacmini etkilemeye başlamaları riskine karşı ortak para birimi geliştirilmesi fikri BRICS bünyesinde ele alındı. Ancak bu konuda somut bir adım (henüz) atılmadı. BRICS para biriminin ihracına dair somut adım atılacağına dair bir beyanda da bulunulmadı.
BRICS üyeleri, ortak para birimi oluşturulması dışında Atlantik merkezli para sistemine alternatif oluşturma yönünde farklı adımlar atmıştı.
Bu hususta bazı örnekler sunacak olursak…
2014 yılında düzenlenen Brezilya’da gerçekleştirilen 6. BRICS (Fortaleza) Zirvesi’nde Brezilya, BRICS içi ticarette ulusal paraların kullanılması için bir öneri sunmuştu. Bu şekilde işlem maliyetlerinin azalacağı, yabancı paradaki dalgalanmalardan koruma sağlanacağı ve BRICS blokunun etkisinin artacağı belirtilerek, söz konusu önerinin geliştirilmesi için üzerinde çalışılacağı ve ilk adım olarak devlet başkanlarına konuya ilişkin rapor gönderileceği ifade edilmişti.
2012 yılında Yeni Delhi’de düzenlenen 3. BRICS Zirvesi’nde tartışmaya açılan BRICS Kalkınma Bankası’nın kuruluşu, 2013 zirvesinde resmi olarak açıklanmıştı. 2013 yılında Güney Afrika Cumhuriyeti’nde düzenlenen zirve sonrasında açıklanan eThekwini Deklarasyonunda, BRICS Kalkınma Bankası’nın, diğer uluslararası ve bölgesel finansal kurumların faaliyetlerini destekleyeceği vurgulanmıştı. 2014 yılındaki Fortaleza Deklarasyonu’nda, BRICS ülkeleri ile diğer gelişmekte olan ve yükselen ekonomilerin altyapı alanındaki eksiklikler ve sürdürülebilir büyüme için ihtiyaç duyulan finansal kaynaklarının yetersiz olması nedeniyle Yeni Kalkınma Bankasının (New Development Bank-NDP) kuruluşu ve kuruluşa ilişkin Anlaşmanın imzalanacağı duyurulmuştu. Bankanın amacı, BRICS ülkeleri ile diğer gelişmekte olan ve yükselen ekonomilerin alt yapı ve sürdürülebilir büyüme projeleri için kaynak yaratmak olarak tanımlanmıştı.
5. BRICS Zirvesi’nde, BRICS ülkeleri içinde finansal istikrarın korunması ve kısa vadeli likidite ihtiyaçlarının karşılanması için 100 milyar $ başlangıç sermayesine sahip İhtiyati Rezerv Anlaşması (Contingent Reserve Arrangement-CRA) yoluyla bir güvenlik ağı oluşturulmasına karar verilmişti. Söz konusu ihtiyati rezervin olası bir krizde ülkelerin kısa vadeli nakit ihtiyacını karşılaması ve ülkelerin krize ortamında kısa vadede finansal piyasalardaki dalgalanmalarını engellemesi hedeflenmişti. Fortaleza Deklarasyonu ile gerçekleşen ya da potansiyel kısa dönemli ödemeler dengesi sorunlarında “döviz swapı” yoluyla likidite temini için bir çerçeve oluşturan söz konusu Anlaşma’nın imzalanacağı duyurulmuştu.
BRICS ülkeleri arasında ticaret imkanlarını geliştirmek amacıyla “BRICS İhracat Kredi ve Yatırım Ajanslarının İşbirliğine Dair Mutabakat Metni” ile BRICS ülkelerinin Kalkınma Bankaları arasındaki işbirliğini geliştirmek amacıyla “BRICS Bankalararası İşbirliği Mekanizması Kapsamında İnovasyon İşbirliği Anlaşması” imzalanmıştı.
Geçmiş BRICS Liderler Zirveleri bildirilerinde, gelişmekte olan ve yükselen ekonomilerin, güçlü makroekonomik çerçeve, iyi düzenlenen finansal piyasalar ve yüksek rezervler sayesinde krizlerle başa çıkma kapasitesinin arttığı, ancak küresel ekonominin sürdürülebilir bir biçimde istikrara kavuşması için önemli ekonomilerin daha etkin bir makroekonomik koordinasyona ihtiyaç duyduğu birçok defa vurgulanmıştı.
Johannesburg’daki bir sonraki BRICS Liderler Zirvesi’nde üye ülkelerin ortak bir ticaret para birimi oluşturulmasını tartışması bekleniyor. Ancak, BRICS üyesi ülkeler yeni ortak para birimi oluşturma fikrini ele alsa da Johannesburg’daki Zirve’de bu fikrin hayata geçirilmesiyle ilgili somut bir adım atılmasının beklenmediği aktarılıyor.
BRICS, yıllık zirve toplantılarıyla ve diğer düzenli etkinliklerle işleyen bir kurumsal yapının olduğu bir ittifaktır. Zirve toplantılarında liderler, stratejik konuları tartışmakta ve işbirliği anlaşmalarını imzalamaktadır. BRICS Liderler Zirveleri gündemleri, bir önceki dönem başkanlığının gündemi üzerine inşa edilip, yıl boyunca teknik düzey çalışmaların ardından Bakan düzeyinde uzlaşının ardından şekillenmektedir. Pekin’de 23 Haziran 2022 tarihinde düzenlenen 14. BRICS Liderler Zirvesi Bildirgesi‘nde ortak para birimi hakkında bir ifade yer almıyor. BRICS ülkeleri maliye bakanlarının da ortak para birimine geçileceği yönünde bir açıklamasına rastlanamıyor. Geçmiş BRICS deklarasyonlarında ve eylem planlarında da ortak para birimine dair somut bir ifade geçmiyor.
Haber sitelerinde ve sosyal medyada BRICS üyesi ülkelerin ortak para birimi açıklaması yapacağı iddia edilse de, üye ülke temsilcileri BRICS Liderler Zirvesi’nde bu yönde somut bir adım atılmayacağını aktarıyor.
Bir sonraki BRICS Liderler Zirvesi’ne ev sahipliği yapacak Güney Afrika’nın Dış İşleri Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada dolara alternatif para birimi oluşturma çabalarının devam ettiği, ortak para birimi oluşturmanın ne kadar mümkün olduğunun tartışılacağı; ancak, karara varma konusunda aceleci olunmayacağı belirtildi.
Güney Afrika Uluslarası İlişkiler ve Koordinasyon Bakanı Naledi Pandor, konuyla ilgili yaptığı açıklamada “BRICS ülkeleri niye biz kendi para birimimizle ticaret yapamıyoruz diye soruyor. Güney Afrika, uluslararası ticarette kullanılan bir para birimine sahip. Ancak dolar borcumuz fazla, bu yüzden bu konuya sorumlu bir şekilde yaklaşmalıyız.” ifadelerini kullandı.
BRICS üyeleri tarafından kurulan Yeni Kalkınma Bankası (New Development Bank) CFO’su Leslie Maasdorp bu yönde yakında hayata geçirilecek bir planın olmadığını söyledi.
Rusya Merkez Bankası Başkanı Elvira Nabiullina, BRICS üyeleri arasında ortak para birimi fikrinin kayda değer olsa da hayata geçirilmesinin çok zor olduğunu, farklı birçok kesimin uzlaşısını gerektirdiğini söyledi. Nabiullina ayrıca, ulusal para birimini kullanan ikili anlaşmaların geliştirilmesinin ve ödeme sistemlerimizi birbirine bağlayan altyapının geliştirilmesinin önemine vurgu yapmıştı (Geçmişte benzer şekilde birçok defa, yerel para birimi üzerinden ticaretin öneminin altını çizdi).
Hindistan Dışişleri Bakanı Subrahmanyam Jaishankar 3 Temmuz 2023 günü düzenlenen basın toplantısında Hindistan’ın bir BRICS para birimi yaratma “planı” olmadığını, hükümetin birincil önceliği olan ulusal para birimi olan rupiyi güçlendirmeye odaklandığını, “para biriminin” “ulusal” bir konu olarak kalacağını aktardı.
Johannesburg’daki BRICS Zirvesi’nin ardından “Dolara karşı oluşturulan ortak para birimi BRICS’in banknotu yayınlandı.” notuyla bir banknot görseli haber profillerinde paylaşıldı. Ancak bahsi geçen banknot görseli BRICS platformunun çıkarma kararı aldığı ortak para birimine ait değil, sembolik bir girişim (Detaylı bilgi için BRICS’in ihraç ettiği ortak para birimine ait sanılan banknot görseline değindiğimiz “BRICS Parasına Ait Sanılan Görsel” başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz).
BRICS’in olası yeni para biriminin ABD dolarının (tabiri caizse) “saltanatını” yıkabileceği uyarısında bulunanlara rastlansa da birçok analist farklı ekonomik koşullara sahip BRICS üyelerinin ortak para biriminde entegrasyonun zor olduğu ve mevcut durumda olası bir BRICS para biriminin ABD dolarının statüsü için tehdit oluşturmayacağı kanaatinipaylaşıyor.
