Osmanlı Padişahı 2. Abdulhamit’in Hatıra Defterinin Olduğu İddiası Gerçek Dışı

II. Abdülhamit’in hatıratı yoktur. Padişah 2. Abdulhamit hatıralarını yazmamıştır. Farklı yayınevleri tarafından “Abdulhamit’in Hatıra Defteri”, “Sultan Abdulhamit Siyasi Hatıratım”, “Sultan Abdulhamid’in Hatıra Defteri” gibi farklı isimlerle piyasaya sürülen kitaplar asılsızdır.  Süleyman Nazif adlı kişi tarafından uydurulmuş ve İsmet Bozdağ’ın marifetiyle gündeme gelmiş bahse konu düzmece kitapların 2. Abdülhamid ile hiçbir alâkası bulunmamaktadır.

 

Kapağında “uzun bir hayat ve bir devre-i hükûmet geçirdim. Hatıratım yalnız benim değil, tarihin, münhasıran tarihindir” notu yer alan “Abdulhamit’in Hatıra Defteri“, “Sultan Abdulhamit Siyasi Hatıratım”, “Sultan Abdulhamid’in Hatıra Defteri” gibi adlarla piyasaya sürülen hatıratlar palavradır. Söz konusu asılsız kitapların 2. Abdülhamid ile hiçbir alâkası yoktur. Padişah 2. Abdulhamit hatıralarını yazmamıştır ki hatıratı olsun.

Tahttan indirilmesinin ardından gönderildiği Selânik’te ve Balkan Savaşı sırasında İstanbul’a getirilerek yerleştirildiği Beylerbeyi Sarayı’nda sıkı bir gözetim altında yaşayan 2. Abdulhamit’in hatıralarını yazmadığı bilinmektedir. Padişah 2. Abdulhamit’le ilgili asılsız iddiaların çoğunun kaynağı Süleyman Nazif tarafından uydurulan “Abdulhamit’in Hatıra Defteri”ne dayanmaktadır.

Ali Birinci, Murat Bardakçı, Hakan Erdem, Mustafa Armağan ve Kadir Mısıroğlu gibi birçok isim “Abdulhamit’in Hatıra Defteri”nin asılsız olduğunu, piyasadaki hatıratların “Abdülhamid’in Hatıra Defteri” adlı uydurma kitaba dayandığını dile getirmektedir.

Türk Tarih Kurumu’nun eski başkanlarından tarihçi Prof. Dr. Ali Birinci, tarihimizin en büyük ahlaksızlıklarından birisi olarak nitelediği, öyküsü 1 asır öncesine dayanan “Abdulhamid’in Hatıra Defteri” iddiasını “Sultan Abdülhamid’in Hâtıra Defteri Meselesi” başlıklı makalesiyle çürütmüştü. Ali Birinci’nin söz konusu makalesinde yer alan hususlardan istifade ederek “Abdulhamit’in Hatıra Defteri”nin palavra olduğunu ortaya koyalım (Ali Birinci (2005). “Sultan Abdülhamid’in Hâtıra Defteri Meselesi“, DÎVÂN İlmî Araştırmalar, Sayı 19 (2005/2), sf. 177-194):

  • 10 Şubat 1918 tarihinde vefat eden II. Abdülhamit’in hatıratı, Sultan Abdülhamit’in dilinden Süleyman Nazif adlı kişi tarafından kaleme alınmıştır. İttihatçılara çok kızdığı için (II. Abdülhamit’e bir dönem karşı olan bu Jöntürk) Süleyman Nazif’in böyle bir işe giriştiği belirtilmektedir.
  • Süleyman Nazif’in uydurduğu Padişah Abdulhamit’in hatıraları ilk defa 1919 yılında haftalık periyotta yayın yapan Utarit adlı dergide yayımlanmaya başlanmıştır. Utarit adlı dergi, II. Abdulhamit’in hatıratını nasıl ve nereden temin ettiğine dair kaynak bilgisi sunmamıştır. Hâtırat defterinin varlığı hakkında en ufak bir delil de bulunmamaktadır. Ancak, İbnulemin Mahmut Kemal İnal (yazı diliyle de kendini ele veren) arkadaşı Süleyman Nazif’in bu hatıratı uydurduğunu fark edip kendisini ikaz ederek hatırat yayınının sona erdirilmesine vesile olmuştur.
  • 1922 yılına gelindiğinde ise malî sıkıntı yaşayan Süleyman Nazif, Utarit adlı dergide yayınlanan hatıratın bölümlerini “Hâtırât-ı Abdülhamit Han-ı Sâni” adıyla 1922 yılında kitaplaştırmıştır.
  • Cumhuriyetin kuruluşu ve tek parti iktidarı döneminde 2. Abdulhamit’e izafe edilen hatırat önemini kaybetmiştir. Ta ki 1946 yılına kadar. Çok partili döneme geçilen 1946 yılında İsmet Bozdağ, “Hâtırât-ı Abdülhamit Han-ı Sâni”yi tekrar gündeme getirir ve eklemeler yaptığı hatıratı tekrar yayınlamıştır.
  • 2. Abdulhamit’e ait sanılan hatıra kitabının büyük gelir sağlaması, yayınevlerinin dikkatini çekmiştir. Düzmece hatırat, Selek Yayınevi (Abdulhamid’in Hatıra Defteri – 1960) ve Serdengeçti Neşriyat (Abdülhamit Anlatıyor – 1964) gibi farklı yayınevleri tarafından İsmet Bozdağ’a benzer şekilde çeşit eklemeler yapılarak yayınlanmıştır.
  • 1974 yılında ise İsmet Bozdağ Padişah 2. Abdülhamit’in hatıra defterinin orijinalinin Almanya’nın Leipzig şehrinde bir mahzende bulunduğunu iddia etmiştir. İsmet Bozdağ’ın bulunduğunu iddia ettiği kitabın bölümleri, Kemal Ilıcak’ın sahip olduğu Tercüman Gazetesi tarafından yayınlanmış ve büyük ilgi çekmiştir. 2 Dünya Savaşı görmüş Almanya’da “hâlâ rengi solmamış bir mavi kurdelâ ile bağlı” bir paket içinden çıktığı iddia edilen geçen onlarca yıla rağmen yepyeni vaziyetini koruduğu, İsmet Bozdağ tarafından emekli deniz albayı Yavuz Senemoğlu’na yazdırıldığı anlaşılmaktadır (İsmet Bozdağ’ın bulunduğunu iddia ettiği ve neşrettiği hatıratın aslında kendisi tarafından yazıldığı, Bozdağ’ın uydurmasının II. Abdülhamit’in padişahlıktan uzaklaştırılmasının hemen sonrasında kendisi tarafından Ali Vehbi Bey adlı meçhul kişiye Osmanlıca olarak yazdırdığı hatıratının yine Ali Vehbi tarafından (Türkçe aslını yayınlamak yerine) Fransızcaya çevrilerek çıkarılan “Pensées et Souvenirs de l’Ex-Sultan Abdul-Hamid” (Neuchâtel, 1913) adlı kitabın tercümesi olduğu da iddia edilmektedir. Kemal Karpat gibi Ali Vehbi’nin kitabının Bozdağ’ın bulduğunu iddia ettiği kitabın çevirisi olduğunu iddia edenler de bulunmaktadır)

Ezcümle, Yavuz Selim Karakışla’nın da değindiği üzere bu uydurma hatırata “Abdülhamid’in ağzından yazılmış bir II. Abdülhamid araştırması” gözüyle bakmak ve başka bir kaynakla doğrulanmadığı sürece iddialarını dikkate almamak elzemdir.

 

Selek Yayınlarından Çıkan Abdulhamit’in Hatıra Defteri Adlı Asılsız Kitabın Kapağı

 

Farklı isimlerle farklı yayınevleri tarafından piyasaya sürülen “Abdulhamit hatıratları”nın büyük bir bölümünün aynı olduğu; farklı isimlere sahip bu kitapların farklı baskılarında ufak eklemelerle hatırat metninin değiştirildiği anlaşılmaktadır. Her baskıda Abdulhamit’in hatıratı farklı ilavelerle, yani yeni uydurma hikâyelerle yeniden basılmaktadır. Bu durumun bir örneği Sultan Abdülhamid’in hatıratında yer aldığı iddia edilen Mustafa Kemal anlatısının farklı kitaplarda farklı lafızla aktarılmasında görülmektedir.

“Sultan Abdülhamid’in Hâtıra Defteri” adlı uydurma kitabı gerçek sanarak, Abdülhamit’in Atatürk’ü övdüğünü iddia edenlerin sıklıkla kullandığı, II. Abdulhamit’in hatıra defterine Mustafa Kemal Atatürk hakkında karaladığı iddia edilen satırlar şu şekildedir:

“Düşman tasını tarağını toplayıp askerlerinin yarısını denize, yarısını gemilerine dökerek çekip gitti. Bu büyük zaferi Mustafa Kemal adında bir miralay kazanmış. Allah devletine hizmet edenlerden razı olsun.

Oğlum Abid Efendi bu Mustafa Kemal beyle tanıştığını söyledi. Beylerbeyinde görevli Yüzbaşı Salih’in (Bozok) arkadaşıymış. Ara sıra arkadaşına yemeğe geliyormuş. Bu vesileyle oğlum Abid Efendiyle dost olmuşlar hatta bu vesileyle Mustafa Kemal kendisine iki ceylan yavrusu hediye etmiş. Bundan çok memnun oldum. Devletin yüzünü ağartmış bir paşanın oğlum Abid Efendiye yakınlık göstermesi bir şahsiyeti olduğunu anlatıyor.

Oğluma münasip bir mukabelede bulunmasını hatırlattım. Biraz vaktim halim yerinde olsa saat hediye edecektim ama hem dedikodusundan çekindiğim hem de oldukça muzayeka durumda olduğum için bir şey söylemedim.

Bir defasında Beylerbeyine geldiğinde bana haber verdiler. Sırtında bir pelerin vardı. Sıradan askerlere benzemiyordu. Sıra dışı bir sükunete sahipti. Enver Paşa’nın o zaman neden bu adamdan çekindiğini anladım. Çanakkale’de İngiltere ve Fransa gibi iki büyük devletin ordusunu ve donanmasını durdurdu. Yüz geri etti. Muvaffakiyeti için dua ettim”

Gerçekliği tartışma konusu olmuş “Abdülhamid’in Hatıra Defteri” adlı kitabı tarihçi olduğunu iddia eden şahısların ya da bazı yayınların kaynak olarak kabul etmesi ise manidardır (TBMM Kütüphanesi’nde dahi “Hatırat-ı sultan Abdülhamid Han Sani” adlı kitabın kaydına rastlanmaktadır). Ancak, köşe yazarları için Malumatfuruş‘ta müteaddit defa gösterdiğimiz üzere gayet normal bir durumdur.

İlgilenenler, (Abdulhamit’in Hatıra Defteri adlı uydurma eserin hazırlanma sürecinde esinlenildiği düşünülen) Ayşe Osmanoğlu’nun hâtıratı olan “Babam Sultan Abdülhamid” (İstanbul 1960) ve Ziya Şakir’in “Sultan Hamid’in Son Günleri” (İstanbul 1943) adlı kitaplarını inceleyebilir.

 

ikinci abdulhamid
II. Abdulhamit

 

“Sultan Abdülhamid’in Hatıra Defteri”ni Gerçek Sanan Yazarlar

1919 yılında Süleyman Nazif tarafından uydurulan ve 1946 yılında İsmet Bozdağ tarafından eklemeler yapılarak kitaplaştırılan “Sultan Abdülhamid’in Hâtıra Defteri” adlı düzmece kitabı gerçek sanan yazarlardan tespit edebildiklerimiz:

Milliyet Gazetesi‘ndeki “Taht uğruna çatışmaya girmedi” başlıklı 25 Nisan 2009 tarihli yazısıyla İlber Ortaylı ( 🙁 )

"Padişah’ın harem kurumuna, hatta Arap harflerinin kullanımına isteksizce baktığı biliniyor fakat hatıratında zikrettiği bu konular üzerine millet önünde açık konuşmamıştır."

Pusula Haber‘deki “Sultan 2. Abdülhamid Han’a Darbe-2” başlıklı 1 Haziran 2018 tarihli yazısıyla Prof. Dr. Fikret Akınerdem (Koskoca profesör de düşebiliyor böyle hatalara):

"Abdülhamid Hân, hatıratında İttihatçılar ile Masonlar arasındaki karanlık ilişkilerin içyüzü ve hareketin önde gelenlerinin gizli kapaklı işleriyle ilgili şu çarpıcı bilgilere yer vermiştir"

Ogün Haber‘deki “Tarihimizde ‘Bir Utanç Sayfası’ Sultan Abdülaziz Han (4. Bölüm)” başlıklı 27 Nisan 2019 tarihli yazısıyla Orhan Osmanoğlu (Kendini şehzade ilân etse de düşebiliyor böyle hatalara):

"Sultan Abdulhamid Han hatıratında “Sultan Abdülaziz Han öldürülmüştür.” Ve devam eder."

Sabah Gazetesi‘ndeki “Şeytan sağdan da yaklaşır soldan da” başlıklı 24 Ağustos 2016 tarihli yazısıyla Fahrettin Altun (Cumhurbaşkanlığı İletişim Dairesinin başında da olsa düşebiliyor böyle hatalara):

 "Abdülhamit, sömürgecilerin sinsi planını fark edip, onu engellediğinde İngilizler bu kez onu tahttan indirmek için türlü araçlara başvurur, soldan yaklaşırlar. Hatıratında şöyle der"

Sözcü Gazetesi yazarı Yılmaz Özdil “Sultan Abdülhamid’in Hâtıra Defteri” adlı uydurma kitabi gerçek sanarak katıldığı televizyon programlarında 2. Abdülhamit’in Atatürk’ü övdüğünü anlatmıştı. Yılmaz Özdil ayrıca, Mustafa Kemal adlı kitabında bu hurafeye yer vermişti (1881 adet üretilen ve her biri 2500 TL fiyata satılan kitap yazsa da düşülebiliyor böyle hatalara).

 

Yılmaz Özdil’in Mustafa Kemal adlı kitabında 2. Abdulhamit’in hatıra defterinden bahsettiği bölüm

 

İyi Parti Genel Başkan Yardımcısı ve İnternethaber.com eski yazarı Aytun Çıray, Yılmaz Özdil’in aktardığı 2. Abdulhamit’in sahte hatıra defterindeki Mustafa Kemal Atatürk ile ilgili video kaydı sosyal medya hesabından paylaşmıştı. Gelen tepkilerin ardından sosyal medya hesabından Abdulhamit’in Hatıra Defteri palavrasının gerçek olduğunu savunan tweetler atmıştı.

Türkiye Gazetesi yazarı İsmail Yağcı, TGRT FM’de “Bir Anı Bir Hikaye” adlı radyo programında “2. Abdulhamit Han’ın Hatıra Defteri” adlı palavra kitabı bölüm bölüm anlatmıştır.

Düzmece hatırata inanan diğer yazarlar şöyle:

Seda Bayındır Uluskan, “II. Abdulhamit’in Sanata ve Sanatçıya Bakışı” adlı makalesinde “Sultan Abdulhamit Siyasi Hatıratım” adlı kitabı kaynak göstermiştir.

 

Abdülhamid’in hatıra defteri

Yorumunuzu yazınız...