Rus Çarı I Petro’nun Akıl Hocası Lev Nikolayeviç Tolstoy’u Osmanlı İmparatorluğu’na Casus Olarak Gönderdiği İddiası Bir Yanlış Anlama Ürünü
Ünlü Rus yazar Lev Nikolayeviç Tolstoy’u (1828-1910) büyük dedesi Kont Pyotr Andreyevich Tolstoy’la (Пётр Андреевич Толстой) (1645–1729) karıştıran güncel bir örneği aktaracağız…
Sakarya Üniversitesi Tarih Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Ebubekir Sofuoğlu’nun, Rus Çarlığı adına Osmanlı Devleti’ne atanan ilk daimi elçi olan Pyotr Andreyevich Tolstoy ile vefatından yaklaşık bir asır sonra dünyaya gelen Lev Tolstoy’u karıştırdığı sosyal medya paylaşımı şu şekildeydi:
“Olsun siz buna aldırış etmeyin!
Siz yine Osmanlı düşmanı Çar Deli Petro denilen katilin, Osmanlya gönderdiği casusu ve akıl hocası TOLSTOYu okuyun, kurduğu Roma hayalinde başkent olarak İstanbul’u düşleyen, Osmanlı askerlerine barbar diyen DOSTOYEVSKİ okuyun.”
Ebubekir Sofuoğlu, 17. yüzyılda doğup 18. yüzyılda yaşamış olan Pyotr Andreyevich Tolstoy ile 18. yüzyılda doğup 20. yüzyılın başlarında ölen ünlü yazar Lev Nikolayeviç Tolstoy’u birbiriyle karıştırmış.
Pyotr Andreyeviç Tolstoy, Lev Nikolayavic Tolstoy’un kendisinden 200 yıl kadar önce Rus Çarı I. Petro zamanında yaşayan büyük büyük dedesi.
1645 yılında doğan Peter Andreyeviç Tolstoy, Napolyon dönemi sanatçılarından Fedor Petroviç’in (1783–1873) ve Dimitri Andreyeviç’in eğitim bakanlarından Aleksey Konstantinoviç’in de (1817–1885) atasıdır (M. Bilal Çelik, İsmail Bülbül (2008). “Peter Andreeviç Tolstoy’un İstanbul Elçiliği (1702-1714)”. Karadeniz Araştırmaları. Sayı: 19. Güz 2008. Sf: 51-66).
Deli Petro ya da Büyük Petro gibi unvanlarla anılan 1682 ile 1725 yılları arasında Rusya Çarlığı’nı ve İmparatorluğu’nu yöneten Çar I. Petro’nun (Pyotr Alekseyeviç) (1672-1725) danışmanlığını yapmış olan Peter Andreyeviç Tolstoy, kariyerine I. Petro’nun düşmanı olarak başlayıp sadık bir memuru olarak tamamlayan yegâne kişi olarak nitelenmektedir (İsmail Bülbül (2007). “Osmanlı Belgelerine Göre Rus Elçisi Tolstoy’un Faaliyetleri“. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
1701-1714 tarihleri arasında Rusların ilk Osmanlı sefiri olarak görev yapan Peter Andreyeviç Tolstoy, bu görevi süresince Osmanlı yönetimini yakın takibe almış, iç ve dış siyaset hakkında ayrıntılı kayıtlar tutmuş, Rusya’ya düzenli raporlar sunmuştu.
20 Kasım 1710’da Rusya’ya karşı savaş ilân edilmesiyle birlikte Yedikule Zindanı’na hepsedilen Tolstoy ve beraberindekiler, Prut Antlaşması ile Rusların Osmanlı Devleti’nin bütün isteklerini kabul etmek zorunda kalmasının ardından serbest bırakılmıştı. Prut Antlaşması hükümlerinin I. Petro tarafından yerine getirilmemesi ve ülkemizde Demirbaş Şarl olarak bilinen İsveç Kralı Karl’ın güzergâhının kontrol altına almasıyla birlikte Tolstoy tekrar Yedikule’ye gönderilmişti. Tekrar uzlaşıya varılmasının ardından serbest kalan Tolstoy ve beraberindekilere, Prut Antlaşması’nın şartlarının yerine getirilmesiyle ülkesine dönmesi izni verilmişti. 1914 yılı Eylül ayında Osmanlı’yı terk eden Tolstoy Aralık ayında ülkesine dönmüştü (M. Bilal Çelik, İsmail Bülbül (2008). age.).
İsmet Konak’ın “Diplomat P. A. Tolstoy’un Elçiliği ve Osmanlı’ya Dair İzlenimleri” başlıklı makalesinde Pyotr Andreyevich Tolstoy’un Osmanlı Devleti’ndeki ilk Rus daimi elçisi için şu özet sunulmuştu: (Tarih İncelemeleri Dergisi. XXX / 2. 2015. Sf: 507-524):
“Çarlık Rusya’sı, 17. yüzyılda Romanovların iktidara gelişiyle birlikte dış politikada daha kararlı bir karaktere büründü. Bir bakıma IV. İvan tarafından tasarlanan fütuhat siyasası, 17. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ciddi manada pratiğe geçmeye başladı. Saray içi güç çatışmaları bir yana Çariçe Sofya, fetihçi politikayı Kırım üzerinden yürütmüş ve I. Petro (Deli\Büyük) söz konusu yayılmacı anlayışı Azak tarafında devam ettirmişti. Bu arada Osmanlı Devleti’nin de Batılı güçler (Venedik, Avusturya-Macaristan, Lehistan) karşısında ricata mecbur kalması Çarlık Rusya’sının önünü açtı. Bu bağlamda kuzey ve güneyde hâkimiyetini genişletmek isteyen müstevli I. Petro, ilk hedef olarak Baltık Denizi’nde İsveç’i etkisiz hale getirmek, ikinci olarak da Osmanlı’yı güneyde geriletmenin peşindeydi. Dolayısıyla Osmanlı Devleti’nin iç yapısını ve devlet anlayışını tanımak gerekiyordu. Bu açıdan 1700 yılında Osmanlı Devleti ile yapılan İstanbul Antlaşması gereğince daimi elçi bulundurma hakkını ele geçiren Rusya, yukarıda zikredilen fetihçi politikayı başarılı bir sonuca ulaştırmak için 1702’de Pyotr Andreyeviç Tolstoy’u elçi olarak Edirne’ye gönderdi. Çalışmamızda Tolstoy’un Osmanlı Devleti’nin askeri teşkilatı, deniz gücü, saray hayatı ve Türk halkına ilişkin edindiği izlenimler ve gözlemler ele alınmaktadır.”
Lev Nikolayeviç Tolstoy’un kısa özgeçmişi şu şekilde (Rosamund Bartlett (2010). Tolstoy Bir Rus Hayatı. Everest Yayınları. İstanbul. Türkçesi: Zafer Avşar. 1. Basım. Mart 2017. Sf: 9-11):
1828 Tula İli’ne bağlı Yasnaya Polyana’da doğar
1830 Tolstoy’un annesi ölür
1837 Aile Moskova’ya taşındıktan kısa bir süre sonra babası ölür
1841 Beş Tolstoy çocuğu Kazan’a taşınır
1844 Kazan Üniversitesi’nde öğrenci
1847 Miras kalınca diploma almadan Yasnaya Polyana’ya döner ve günlük tutmaya başlar
1851 Ağabeyi Nikolay’la Kafkaslar’a yolculuk yapar ve orduya yazılır
1852 Çocukluk basılır
1854 Görevli olarak önce Bükreş’e sonra Kınm’a gönderilir
1855 Aralıkta Sivastopol büyük bir övgüyle karşılarıır, St. Petersburg’a gider, ilk kez Turgenyev ve diğer yazarlarla buluşur
1856 Ağabeyi Dmitriy ölür, ordudan emekli olur
1857 Batı Avrupa’ya ilk gezi
1859 Yasnaya Polyana’da köylüler için okul açar
1860 Pedagoji okumak üzere Batı Avrupa’ya ikinci ziyaret, ağabeyi Nikolay ölür
1861 Köleler özgürlüğüne kavuştuktan sonra Sulh Hakimi olarak atanır, okul sayısını arttırır, eğitimle ilgili bir dergi çıkarır
1862 Tolstoy Samara’dayken gizli polis tarafından Yasnaya Polyana’ya baskın yapılır, Sofya Bers ile evlenir
1863 Savaş veBarış’ı yazmaya başlar (1869’de tamamlanır); ilk çocuğu -oğlu Sergey’in- doğumu.
1871 Samara ilinde bir konak alır
1872 Alfabe kitabı basılır; Yasnaya Polyana okulunu kısa süreliğine yeniden açar
1873 Anna Karenina’yı yazmaya başlar (1877’de tamamlanır)
1875 Yeni Alfabe kitabı yayımlanır
1877 Sofu olur – Optina Pustın Manastırı’nı ziyaret eder
1878 Turgenyev ile barışma, Samara’daki tarikatçılarla buluşmalar
1879 Ortodoks inancını terk eder
1880 İtiraflarım (1882’de gizlice dağıtılır)
1881 il. Aleksandr’ın suikastle öldürülmesinin ardından merhamet göstermesi için Çar’a başvurur
Dört İncil’in Çevirisi ve Bağdaştırılması Kış aylarını geçirmek üzere aile Moskova’ya taşınır
1882 Dogmatik Teolojinin Sorgulanması (189l’de yayımlanır) İnancım Neden ibarettir (1884’te el altından dağıtılır)
1883 Vladimir Çertkov ile tanışır, Ôzlü İncil Fransa’da yayımlanır
1885 Tolstoy önceki dönem eserlerinin yayımlanması işini Sonya devralır, İtiraflarım, İnancım Neden İbarettir’in ilk İngilizce çevirileri
1886 O Halde Ne Yapmalıyız, İvan İlyiç’in Ölümü, Karanlığın Kudreti, Savaş ve Barış ile Anna Karenina’nın ilk İngilizce çevirileri
1889 Kroyçer Sonat – el altından çabucak dağıtılır, Tolstoy’un kızkardeşi Maşa rahibe olur
1890 III. Aleksandr ile ayarlanan görüşmenin ardından Sonya, Kroyçer Sonalı yayımlaması iznini elde eder, Tolstoy lanetlenir
1891 Telif hakkından feragat eder, mülkü karısı ve çocuklarına paylaştırır. Artık vejetaryen olmuştur, içki, sigara içmez, avı da bırakır
1892 Ryazan ilindeki açlığa yardım
1893 Tanrı’nın Egemenliği içinizdedir hemen çeviri olarak yayımlanır
1894 İlk Tolstoycu “şehidin” ölümü, Duhoborlar ile ilk kez buluşur
“Bayım tarih profesörü olan sizsiniz ama şöyle bir durum var: Meşhur yazar Lev N. Tolstoy [1828-1910] ile aynı soyismi taşıyan Piyotr Tolstoy [1645-1729] aynı kişiler değil. Aralarında bir asır var Rusların ilk Osmanlı sefiri [1701] Pyotr Tolstoy, Çar Deli Petro’nun danışmanıydı”
“Şimdi Petro’nun İstanbul’a yolladığı Kont Pyotr Tolstoy 1645-1729 arası yaşamış
Savaş ve Barış’ı yazan ve pasifist olan Tolstoy ise 1828-1910
Zaten Lev Tolstoy 1700’lerde yaşasaydı Savaş ve Barış nasıl 1810’larda geçecekti orası da ayrı bir konu zaten.”
Paylaşımındaki hatanın sosyal medya kullanıcıları tarafından aktarılmasının ardından Sofuoğlu, Lev Tolstoy ile Pyotr Tolstoy ayrımına gitse de iki kişinin de “hasım” olduğunu söylemişti:
“Her ne kadar Müslüman olduğu iddia edilse de biri diğerinden ayrı değildir. İkisi de karşımıza hasım olarak çıkmıştır.
Casus ve dede olanı ve Kırım Harbinde bize karşı savaşmış olanı olmak üzere, elbette iki TOLSTOY da hedefimdir.”
