Coğrafi konumun belirlenmesi için kullanılan varsayımsal daire ya da yaylar, yani paralel ve meridyenler ile, bu varsayımsal çizgilere açısal uzaklık ölçüsünü sunan enlem ve boylamlar coğrafya sınavlarının ayrılmaz parçası. Bu kavramlar hakkında hatalı bilgi paylaşan yazarlar ve sosyal medya kullanıcıları mevcut.

Bunlara değinmeden evvel öncelikle, orta okul coğrafya bilgilerimizi tazeleyelim…

 

Paralel ve Meridyenler

 

Paralel Nedir? 

Ekvator’a paralel şekilde kuzey ve güney yönlerde kutuplara kadar birer derece aralıklarla çizilen dairelere paralel adı verilir.

 

Paralel Dairelerin Özellikleri Nelerdir?

  • Dünya üzerine çizilebilecek en uzun çember Ekvator’dur. Ekvator ile eş uzunlukta başka bir çember çizilemez. Çünkü, Dünya’nın şekli tam küre değil kutuplardan basık ekvatordan şişkin, geoittir.
  • Ekvator çemberi Dünya’nın tam orta noktası ve kutuplara eşit uzaklıktaki çemberdir. Bu nedenle başlangıç paraleli olarak kabul edilir. Ekvatorun yeri Dünya’nın şekli ile ortaya çıkmıştır.
  • Ekvator’dan itibaren birer derece aralıklarla ve Ekvator’a paralel çemberler yerleştirildiğinde Dünya üzerindeki bu çizimlerin adına paralel daireleri adı verilir.
  • Ekvator en uzun paralel dairesidir.
  • Ekvator dünyayı kuzey ve güney olmak üzere iki eşit yarıküreye ayırır. Paraleller doğu batı yönlüdür.
  • Kutuplara doğru ilerledikçe paralel dairelerin boyu kısılır. Hatta, kutupta 90. paraleller nokta halini alır. Bunlara kuzey kutup noktası ve güney kutup noktası denir.
  • Ekvator sıfır numaralı paralel dairesini oluşturur.
  • Paraleller birer derece aralıklarla çizilir. 90 kuzeyde, 90 güneyde olmak üzere toplam 180 paralel mevcuttur.
  • Kuzeydeki paralellere “Kuzey Parallelleri”, güneydekilere ise “Güney Paralelleri” adı verilir.
  • Ardışık iki paralel arasındaki (kuş uçuşu) mesafe Dünya’nın her yerinde 111 kilometredir.
  • Ekvator uzunluğu 40.076,4 kilometredir. Yani, Dünya Ekvator’da 24 saatte 40.000 kilometre mesafe alır.

 

paralel meridyen

 

paraleller meridyenler

 

Meridyen Nedir?

Kuzey Kutbunu Güney Kutbuna bağlayan Ekvator’u dik kesen yarım çemberlere meridyen adı verilir. Meridyenler, bir kutup noktasından başlayıp diğer kutup noktasında sona eren, Ekvator’u ve diğer paralel dairelerini dik kesen yaylardır.

 

Meridyen Yaylarının Özellikleri Nelerdir?

  • Meridyenler paraleller gibi tam çemberler değildir. Meridyenler Dünya’yı çepeçevre sarmaz.
  • Meridyenler Kuzey Kutbundan başlayıp, Ekvator’u tam dik kesip Güney Kutbunda sona ererler.
  • İngiltere’nin başkenti Londra’da yer alan Greenwich Gözlemevi’nden geçen meridyen başlangıç meridyeni olarak kabul edilir. Başlangıç yani Greenwich meridyeni “O” ile gösterilir.
  • Ekvator’un başlangıç paraleli olmasını sağlayan Dünya’nın şekliydi. Ekvator’un baş paralel olarak belirlenmesini sağlayan doğal / fizikî faktörlerdir. Ancak, Greenwich’in başlangıç meridyeni olarak belirlenmesi beşerî bir sonuçtur. Greenwich, yani başlangıç meridyeninin konumu insanlar tarafından belirlenmiştir.
  • Baş meridyen Greenwich çizildikten sonra Greenwich’in doğusuna ve batısına doğru 1’er derece aralıklarla 180 tane toplam 360 tane meridyen oluşturulmuştur. Meridyenler tam çember yerine yay şeklinde olduğu için sayıları paralellerin 2 katıdır.
  • Meridyenlerin tamamı kutupları birleştirdiği için boyları birbirine eşittir. İki meridyen arasındaki mesafe Ekvator üzerinde 111 kilometredir. Bu uzunluk iki paralel arasındaki mesafeye eşittir.
  • Kutuplara doğru iki meridyen arasındaki mesafe giderek azalır.
  • Bütün meridyenler kutuplarda birleşir.
  • Meridyenler arasındaki mesafe kutba doğru küçülür.
  • Meridyenler kutba doğru küçülse de ardışık meridyenler arasındaki zaman farkı 4 dakikadır. Zaman farkı kutba doğru değişmez. Bunun sebebi çizgisel hızda gizlidir .Mesafe küçülürken iki meridyen arasındaki mesafe farkı küçülse de zaman farkı küçülmez. Dünya kendi etrafında dönerken birim zamanda katettiği yola çizgisel hız adı verilir. Çizgisel hız, Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe azalır. Dünya’nın ekseni etrafında dönüş hızı kutuplara gittikçe azalır. Ekvator’da 111 kilometreyi 4 dakikada dönen Dünya, kutuplara doğru mesafe azaldıkça hızın azalmasıyla birlikte yine aynı sürede yani 4 dakikada iki meridyen arası tamamlanmış olmaktadır.
  • Meridyenleri bütünleyen diğer çember parçalarına anti-meridyen adı verilir. Anti-meridyen, ana meridyeni 180 dereceye tamamlar.
  • 180 dereceli meridyen tarih değiştirme çizgisidir. Bu meridyenin doğusu ve batısı arasında 1 günlük zaman farkı oluşur. 180 dereceli meridyen Greenwich’in anti-meridyenidir. Kuzey Kutbundan Bering Boğazı üzerinden Ekvator ve Güney Kutbuna doğru ilerleyen 180 dereceli meridyen, yani tarih değiştirme çizgisi, üzerindeki adalar nedeniyle tam düz değil, girintili çıkıntılıdır.

 

türkiye coğrafi konum

türkiye coğrafi koordinatlar

 

Enlem ve Boylam

 

Enlem Nedir?

Enlem, ilgili konumun Ekvator’a olan uzaklığının açısal ifadesidir.

Dünya üzerinde yer alan herhangi bir noktanın Ekvator’a olan uzaklığının derece dakika saniye, yani açı cinsinden veren / ölçen adına enlem ismi verilmektedir.

Ekvator’un enlemi tanım gereği 0° dir.

Diyelim ki bir A noktası 40 derece kuzey paraleli üzerinde ise A noktasının enlemi 40 derece kuzey enlemidir, yani “bu noktanın Ekvator’a uzaklığı 40 derecedir” denir.

Bir noktanın Güneş ışınlarını alma açısı enlemine bağlıdır. Güneş ışınlarının geliş açısı enleme göre değişir. Sıcaklık da bu nedenle enleme göre değişiklik gösterir. Ekvator’dan kutuplara doğru gittikçe Güneş’in geliş açısı azalır, sıcaklık ortalaması düşer.

Cisimlerin gölge boyu da enleme bağlıdır. Yatak düzleme dik yerleştirilmiş bir cisim, Güneş ışınını tam 90 derece ile alırsa cismin gölgesi oluşmaz. Eğer bu cisim Güneş’i 45-90 derece arasında alırsa, gölge oluşur, ancak gölgenin boyu cismin boyuna göre daha kısa bir gölge oluşur. Güneş’in gelme açısı tam 45 derece olduğunda cismin boyu ile gölgesinin boyu aynıdır. Açı küçülüp 45 derecenin altına inerse gölge boyu uzamaya başlar ve gölge boyu cismin boyundan uzun olur. Güneş ışınlarının gelme açısıyla cisimlerin gölgelerinin boyu ters orantılıdır. Cisimlerin gölge boyları kutuplara doğru gittikçe uzar (Güneş ışınlarının geliş açısı ekvatorda kutuplardan daha fazladır).

Çizgisel hız kutuplara doğru azaldığı için şafak (gün doğumu) ve gurup (gün batımı) süreleri kutuplara gidildikçe uzar. Yani, enlem arttıkça gün doğum ve batım süreleri artar.

Dünyanın şekli tam yuvarlak olmadığı için enleme göre yerçekimi de değişir. Dünya’nın ekvatordaki yarı çapı 6378 kilometredir. Dünya’nın kutup yarı çapı ise 6357 kilometredir. Kutup noktası Dünya’nın merkezine Ekvator’a göre 21 kilometre daha yakındır. Kutup noktası merkeze daha yakın olduğu için yerçekim kutup noktalarında daha fazla hissedilir.

 

Boylam Nedir?

Boylam, başlangıç meridyeni olan Greenwich’e olan mesafesinin (derece, dakika, saniye cinsinden) açısal uzaklığının ölçüsüdür.

Örneğin, A noktasının 20. doğu meridyeni üzerinde ise A’nın boylamı 20 derece doğu boylamıdır.

Boylamlar, doğu ve batı boylamları olmak üzere ikiye ayrılır

Boylamın getireceği etkiler, enleme göre daha kısıtlıdır.

Boylam yerel saati etkiler.

1 derecelik boylam farkı, 4 dakikalık yerel saat farkı oluşturur.

Boylamın oluşturduğu yerel saat farkı ülkeler tarafından kullanılmaz, bunun yerine ulusal saat kullanılır.

 

 

Paralel ve Meridyenler Hakkında Hatalı Bilgi Paylaşan Yazarlar

 

Giza Piramidinin Koordinatlarının Işık Hızını Verdiği İddiası

Mısır’daki Giza piramitinin koordinatlarının ışık hızı ile uyumlu olduğu iddiası doğru değildir. Işık hızı 299.792.458 metre/saniye iken Giza piramitinin DD sisteminde koordinatları “29.9785279 ve 31.1332648″dir. Piramidin konumun ışık hızı ile birebir aynı olmadığı görülmektedir. Işık hızının piramidin konumunu verdiği iddiası sadece enlem üzerinden dile getirilmektedir. Halbuki, boylamın ışık hızının nümerik ifadesinden çıkarımına dair herhangi bir detay sunulmamaktadır.

 

Giza Piramidinin Koordinatlarının Işık Hızını Verdiği İddiası

 

Vehbi Kara ve Paralel ve Meridyenler

Vehbi Kara, Bugün Gazetesi’nde 27 Aralık 2015 günü yayınlanan “Bir Gün Eksik Yaşamak” başlıklı yazısında yaptığı bir deniz seyahatindeki ilginç anılarını paylaşmış:

"Denizde zaman karadakinden farklıdır. Eğer batıya doğru gidiyorsanız günler uzamaya, doğuya doğru gidiyorsanız kısalmaya başlar."

Denizde zaman karadakinden farklı değildir. Karada da olsa denizde de olsa aynı enlem üzerinde doğuya da batıya da gitseniz gece-gündüz süresi aynıdır. Ortaokul coğrafya bilgisi: “Aynı enlem üzerindeki bütün noktalarda gündüz süreleri her zaman birbirine eşittir.”

 

"Biz ise Macellan’ın rotasında gitmiş yani dünyayı batıya doğru kat etmiştik."

Macellan’ın rotasını tam olarak izlememişler. Panama boğazından geçip gitmişler. Macellan ise Macellan Boğazını geçerek gitmişti.

 

"Macellan ve denizci arkadaşları gibi bir gün az yaşamıştım. Hâlbuki roman kahramanları ise bir gün fazla yaşamışlardı. Eğer dünyayı bir defa enlemesine turlayıp kat ederseniz siz de bu durumu yaşarsınız. Üstelik gemide çalıştığım için maaşımı da 78 gün olarak almıştım. Kısaca söylemek gerekirse bir gün daha az yaşamış ve çalışmadığım halde fazladan 1 gün ilave edilmişti."

Aslında bir gün eksik çalışmadı. Yolculuk süresince saatlerini geriye alarak yaptıkları fazla mesaiyi birleştirerek ilave bir gün ücreti ödenmiştir.

 

Macellan Dünyanın Etrafını Dolaşma Rotası
Macellan’ın Dünya Turu Rotası

 

Ömer Özkaya “Kıbrıs” Hakkında Biraz Afaki Konuşmuş

Ömer Özkaya, Güneş Gazetesinde 10 Ocak 2017 günü yayınlanan “Kıbrıs’ın Önemli” başlıklı yazısında Kıbrıs hakkında bariz hatalarda bulunmuş:

"Uzay araştırmalarında, bulunulan yerin enlem-boylam üzerindeki yeri, çok önemlidir. Uzay araştırmalarında birinci engel, yerçekimidir. Sıfır enlemi, yerçekiminin en düşük olduğu çizgidir. Kıbrıs, “sıfır” çizgisine yakındır ve bu sebeple hedeftir. Sıfır çizgisinin daha üstünden ya da daha altından fırlatılan bir uzay aracı, faraza, 150 ton yükle kalkabilirken, “sıfır” çizgisine yakın bir yerden fırlatılan uzay aracı, 450 ton yük taşıyabilmektedir."

Sıfır çizgisi ile kastı ekvator galiba. Ekvator diyemediği için sıfır çizgisi mi demiş çözemedik.

Kıbrıs, 34’33” ve 35’41” kuzey paralelleri ile 32’17” ve 35’35” doğu boylamları arasında bulunur. Ekvatora yakın olduğu iddiası yanlıştır dolayısıyla.

Uzay araçlarının fırlatılmasında sıfır enlemine yani ekvatora yakınlığın önem arz ettiği iddiası da yanlıştır. Rusya’nın kullandığı Baykonur Uzay Üssü ve ABD’nin kullandığı Kennedy Uzay Üssü ile Vanderburg Fırlatma Üssü ekvatora yakın değildir. Örneğin Baykonur 45. kuzey enlemi üzerindedir. Yani, Kıbrıs’tan oldukça kuzeyde ve kutuplara daha yakın.

"Kıbrıs bulunduğu yer itibariyle zaten İngiltere’nin uzay araştırmalarının da ev sahibidir. İngiltere burada yaptığı araştırmalarda diğer gezegenlerde yaşayan canlı olup olmadığı, varsa, bunlarla irtibatın nasıl mümkün olduğunun peşinde."

Bu yönde bir bilgi kamuya açık kaynaklarda yok. Ömer Özkaya “kadim bilgi”ye erişim sağlamış (!) herhalde.

"Kıbrıs, tarih boyunca iğdeleriyle meşhur bir yerdir. İğde, Kadim Bilgi’de ölümsüzlüğü sembolize eder. Kıbrıs iğdeleri, ölümsüzlüğün yakalanabilir olduğuna inanılan Girne’de daha çok bulunurdu. İğdeler, ölümsüzlüğün yakalanabilirliğinin işareti sayılır. İğdeler, ölümsüzlüğün mümkün olduğunun delili sayılır. Çünkü iğdeler, ekilen her yerde yetişmez. İğde bir yerde bolca bulunuyorsa, orası, Kadim Bilgi için kıymetlidir."

İğdenin bilinmeyen faideleri… İşte bunlar hep kadim bilgiden enstantaneler.

"Türkiye, Kıbrıs’ı kaybederse, Ege ile Akdeniz’e çıkamaz. Ege’ye çıkamamak, yani Çanakkale Boğazı’ndan dışarı çıkamamak, Türkiye’nin sonu olur."

Ege’deki statüko ile Kıbrıs’ın ilgisi hakkında da Ömer Özkaya’nın kadim bilgiden özümsediği bizim bilmediğimiz şeyler vardır belki de…

 

“Google Çorum’u Dünyanın Merkezi İlan Etti” İddiasını İçeren Yanıltıcı Görsel

 

Google’ın Çorum’u Dünya’nın Merkezi İlân Ettiği İddiası

Google’ın Çorum’u dünyanın merkezi olarak gösterdiğine dair oluşan yanlış algı, aslında bir asparagas haberin sonucunda oluşmuştu.

 

Google’ın Çorum’u Dünyanın Merkezi İlan Ettiği İddiası

 

4 Yorumlar

  1. Merhabalar. “Enlem Nedir?” başlığı altında yer alan “ Cisimlerin gölge boyları kutuplara doğru gittikçe kısalır.” ibaresi yanlıştır. Aslında kutuplara doğru gidildikçe uzar, ekvatora doğru gidildikçe kısalır çünkü güneş ışınlarının geliş açısı ekvatorda kutuplardan daha fazladır.

  2. Dünya düz[dúr] (araştırmadanyargılamayın) olduğu için güneye gidildikçe meridyenler farklılık gösterir. Dünyanın düz olduğu gerçeğini saklamak için her zaman güney de kıvırmaya bizim anlamadığımız bir dilde yazmaya bocalamaya ne yapsak da anlamasalar diye kıvranıp dururlar ipe sapa gelmez yalanlar söylerler yok yer çekimi yok açısal hız yık kütle çekimi gibi daha bir sürü zırva teşekkür ederim

Yorumunuzu yazınız...