Lloyd George’un Bir Vecizesinde Atatürk Hakkında “Dahi” Dediği İddiası

Lloyd George’un Mustafa Kemal Atatürk Hakkında “İnsanlık Tarihi Birkaç Yüzyılda Bir Dahi Yetiştirebiliyor. Şu Talihsizliğimize Bakınız Ki Küçük Asya’da Çıktı. Hem De Bize Karşı.. Elden Ne Gelebilirdi?” Dediği İddiası Dayanaktan Yoksun

1916-1922 yılları arasında İngiliz Hükümetinde Başbakanlık görevini üstlenmiş olan Lloyd George’un (1863-1945) Mustafa Kemal Atatürk hakkında “İnsanlık tarihi birkaç yüzyılda bir dahi yetiştirebiliyor. Şu talihsizliğimize bakınız ki Küçük Asya’da çıktı. Hem de bize karşı.. Elden ne gelebilirdi?“ vecizesini söylediği sanal alemde bazı kaynaklarda dile getirilmektedir. Bazıları anılan vecizenin Lloyd George’un anılarında geçtiğini, bazılarıysa Lloyd George’un bir konuşmada bu sözü söylediğini belirtmektedir.

Öncelikle, bu sözün gerçekten Lloyd George tarafından söylendiğini belirten sağlam bir kanıt ya da kaynak bulunmamaktadır (Bilen söylesin). Bu sözün Lloyd George tarafından ifade edildiğinin sadece  Türkçe kaynaklarda geçtiği görülmektedir.

Lloyd George’un I. Dünya Savaşı’ndan anılarını bir araya getirdiği “War Memoirs of David Lloyd George” adlı kitapta (1. ve 2. ciltlerinde) bu yönde bir söz yer almamaktadır. Yazılı ve sözlü güvenilir hiçbir kaynakta da Lloyd George’un bu sözü bir konuşmasında dile getirdiğine dair bir işarete rastgelinememiştir. İngiltere Parlamentosu’nun görüşme tutanaklarının yer aldığı dijital arşivlerinde yaptığımız taramada da bu yönde bir sözün varlığına rastlanamamıştır.

İzmir’in kurtuluşunun ardından 1922 yılında gerçekleşen bir Parlamento toplantısında İngiliz İşçi Partisi Lideri Ramsay MacDonald’ın eleştirisinin ardından Lloyd George’un bu sözü söylediği öne sürülmektedir. Ancak, bu uydurma anlatıda atlanılan bazı gerçekler var. 4 Ağustos 1922 ile 14 Kasım 1922 tarihleri arasında Britanya Parlamentosu tatildeydi. Bu sözün iddia edildiği gibi, tatil nedeniyle kapalı olan parlamentodaki bir görüşmede dile getirilmesinin imkânı yoktur. İngiliz Parlamentosu kayıtlarında böyle bir sözün söylendiğine dair bir iz bulunmamaktadır.

Bu sözü alıntılayan bazı kaynakların Enver Behnan Şapolyo’nun “Kemal Atatürk ve Millî Mücadele Tarihi” adlı kitabına (İstanbul, 1958, sf. 508) atıf yaptığı görülmekle birlikte Şapolyo’nun bu sözü Lloyd George’un nerede, ne zaman söylediğini aktarmadığı, referans verdiği bir kaynağın bulunmadığı anlaşılmaktadır. Ayrıca, İngilzce herhangi bir kaynakta yer almayan bu iddiayı Türkiye’den bir yazarın Lloyd George’un bu sözün söylendiği öne sürülen tarihten yarım yüzyıl sonra (olmayan) asıl kaynağını belirtmeden alıntılaması kaynak sahihliği açısından güvenilirlik arz etmemektedir.

Bazı kaynaklar ise bu sözü aktaran kişi olarak İngiliz gazeteci Grace Ellison’u göstermektedir. Ancak, Grace Ellison’un 1928 yılında kaleme aldığı “Turkey To-Day” adlı kitapta bu söz geçmemektedir.

İlber Ortaylı, “Yakın Tarihin Gerçekleri” adlı kitabında  (sf. 106), bu sözün doğruluğunun belgelenemediğini şöyle belirtmektedir:

“Açıkçası bu konunun çok iyi araştırıldığı kanaatinde değilim. Mesela Lloyd George “Yüz senede bir, bir dâhi gelir; küçük Asya’dan çıkacağını ben nereden bilebilirdim” demiş. Bu söz hâlâ tevsik edilmedi. Sonra Churchill’e ait olduğu söylendi. Ama bu kadar önemli bir söz, en başta kendiniz buna çok önem veriyorsunuz, fakat bunu tevsîk etmiyorsunuz ki bu isimlerin ikisi de başbakan olduklarından konuşmaları da toplanmıştır. Yani bunu araştırmak o kadar da zor değildir”

Wikiquotes adlı sitede de, bahse konu sözün 1994 yılında çekilen Kurtuluş adlı filmde geçtiği ifade edilerek “kaynağı belli değil” şeklinde belirtilmektedir.

“Lloyd George, idamla yargılanır ve bu sözler üzerine beraat eder.” şeklinde asılsız iddiaları uyduranlara da şahit olunmaktadır.

Özetle, Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı boyunca sürdürdüğü Türk düşmanlığı ile nam salan Lloyd George’un bu sözü söylediğine dair bir teyit edici bir bilgi yahut belge ortada yokken, asıl kaynağı belirtilmeksizin ortaya sürülen böylesi bir vecize iddiasının ciddiye alınabilecek bir yanı yoktur. Ta ki, Lloyd George’un bu sözü söylediğini ortaya koyan sahih bir kaynak ortaya konulana kadar…

Lloyd George’un Mustafa Kemal Atatürk Hakkında Söylediği Sanılan Vecizeye Yazılarında Yer Veren Yazarlar

Durum buyken, anılan vecizenin kaynağının doğruluğunun derdine düşmeyen köşe yazarlarımızın yazılarında bu söze bir hakikatmiş gibi yer verdiğini görüyoruz.

Sıralayalım:

Uğur Dündar, Sözcü Gazetesi’nde 30 Ekim 2015 günü yayınlanan “Atatürk geldi!” başlıklı köşe yazısında bu söze değinmiş ve biraz tahrifte bulunmuş:

"İn­gil­te­re baş­ba­kan­la­rın­dan Lloyd Ge­or­ge­’un anı­la­rı­nı okur­ken, Bü­yük Ön­de­ri­miz Ata­tür­k’­ü ye­te­rin­ce an­la­ya­ma­dı­ğı­mı­zı, bu ne­den­le de ge­rek­ti­ği gi­bi an­la­ta­ma­dı­ğı­mı­zı fark et­ti. “Bir in­sa­nı en iyi düş­ma­nı ta­nı­r” der­ler. Lloyd Ge­or­ge da Ata­tür­k’­ten söz eder­ken “O­nun gi­bi da­hi­ler dün­ya­ya yüz yıl­da bir ge­lir. O da ma­ale­sef Türk­le­re na­sip ol­du­” di­yor, böy­le­ce de­ha çı­ka­ra­ma­yan top­lu­mu­mu­zun yüz­yı­lın en bü­yük da­hi­si Ata­tür­k’­ü an­la­ya­ma­dı­ğı­nı söy­lü­yor­du."

Hıncal Uluç da, Sabah Gazetesi’nde 17 Mart 2009 tarihinde yayınlanan “Atatürk’e dil uzatanlara” başlıklı köşe yazısında aynı hataya düşmüş:

İngiliz Kralı yetkisiz.. Peki yetkilisi, hem de azılı Türk düşmanı Lloyd George ne dedi, hem de Birleşik Krallık Millet Meclisinde.. "Arkadaşlar, yüzyıllar nadir olarak dahi yetiştirir. Şu talihsizliğimize bakın ki o büyük dahi çağımızda Türk Milleti'ne nasip oldu. Mustafa Kemâl'in dehasına karşı elden ne gelirdi."

Doğan Satmış ise 22 Ağustos 2015 günü Cumhuriyet Gazetesi’nde yayınlanan “Davutoğlu, Enver Paşa’nın torununu nasıl şaşırttı?” başlıklı köşe yazısında mevzubahis sözü alıp Churchill’e atfetmiş:

"Allahtan, Churchill’in “Böyle liderler birkaç yüzyılda bir gelir” sözüyle de anlattığı bir tesadüf sonucu Atatürk ortaya çıktı da bugünkü toprak bütünlüğünü sağladık."

Güray Öz ise Cumhuriyet Gazetesi’nde 28 Eylül 2015 tarihinde yayınlanan “Gayrı Milli Alman Medyası” başlıklı köşe yazısında ise Doğan Satmış’ın yukarıda zikredilen hatasını düzeltmeye çalışıp, bahse konu sözün Lloyd George’a ait olduğu hatasına düşmüş:

Sayın Doğan Satmış’ın 22/08/15 tarihli “Davutoğlu, Enver Paşa’nın torununu nasıl şaşırttı?” başlıklı yazısında değindiği Atatürk ile ilgili sözleri Churchill değil, Lloyd George söylemiştir: “Below are the words of the English Prime Minister Lloyd George, known as a Turkish enemy, while he answered the accusations and criticism in the English Parliament for the retreat of the British Army from Anatolia in 1922: ‘Dear Sirs, you may see an exceptional genius in centuries. It is very unfortunate for us that the great genius of this era came up from the Turkish Nation. There was nothing to be done against the brilliance of Mustafa Kemal.’ Lloyd George, Former Prime Minister of the UK.” Hafızalarımız bazen bizi böyle yanıltabiliyor. Saygılarımla, A. Ersan Yücel

Rahmi Turan, Sözcü Gazetesi’nde 10 Kasım 2016 tarihinde yayınlanan “10 Kasım mektubu!” başlıklı köşe yazısında, Lloyd George’un Atatürk hakkında söylediği iddia edilen bir vecizeyi paylaşmış:

- Lloyd George (İngiltere Başbakanı) 
"Arkadaşlar, yüzyıllar nadir olarak dahi yetiştirir. Şu talihsizliğimize bakın ki, o büyük dahi, çağımızda Türk Milleti'ne nasip oldu. Anadolu'da karşımıza o çıktı. Mustafa Kemal'in dehasına karşı elden ne gelirdi? Ona yenildik!" 
(İngiltere Başbakanı Meclis'teki bu konuşmasından sonra 19 Ekim 1922'de istifa etmiştir).

Rahmi Turan, belki bu konuda bir ilke imza atarak, Lloyd George’un bu sözü Meclis’teki konuşmasında söylediğini iddia etmiş. İnternet kaynaklarında yer alan söze de baya ekleme yapmış. Ancak, ne yaptığı eklemeler ne de vecizenin söylendiğini iddia ettiği yer gerçeği yansıtmamakta.

Kaynaklar:

• War Memoirs of Lloyd George (başka bir kaynak)
• War Memoirs of Lloyd George Volume ii (başka bir kaynak)