Videoda İran Afganistan Sınırında Türkiye’ye Gelmek İsteyen Afganların Görüntülendiği İddiası Doğru Değil
Afganistan’ın Taliban kontrolüne geçme sürecinde Afganistan ile ilgili olmayan birçok video ve fotoğrafın bu ülke ve halkı ile ilişkilendirildiğine şahit olmuştuk. Afganistan’dan ülkemize yönelen göç dalgasının tepkiyle karşılanmasının ardından birçok görüntünün bağlamından kopartılarak ülkemize göç etmeye çalışan Afganlara ait olduğu iddiasıyla servis edildiğine şahit olmuştuk. Bu görüntülerin bir diğeri, İran sınırımızdan ülkemize girmeye çalışan Afganlara ait olduğu sanılarak son günlerde sosyal medyada paylaşılan bir video oldu.
“Afkanistan İran Sınırı Türkiye’ye gelmek isteyen afkanlılar. deniliyor Burası Neresi Gerçek mi Bu ?”
Ancak video iddia edildiği gibi İran – Türkiye sınırından değil, Özbekistan Cumhuriyeti’nin Semerkand şehrindeki Cambay İlçesi’ndeki (Özbekçe: Jomboy) bir düzlükten.
Paylaşılan videonun bir TikTok canlı yayınına ait olduğu anlaşılmakla birlikte, kaynağı tespit edilebilmiş değil. Ancak, görülen arazi yapısı, kişilerin yüz yapısı, arazideki atlı kalabalık ve konuşulduğu duyulan dil gibi özellikler dikkate alınarak yapılan taramada karşımıza Özbek düğünlerinde genellikle geleneksel şekilde oynanan “kopkarı” oyunu çıkıyor.
Türkiye’ye doğru yöneldiği sanılan videodaki kalabalık, Türk ve Orta Asya halk kültüründe önemli bir yer tutan “kopkarı” adlı oyunu izliyor.
Geniş bir düzlükte takımlar halinde veya bireysel olarak atla oynanan bir tür oyun olan “kopkarı”, (Afganistan’ın millî sporu olarak bilinen) “buzkaşi” yanı sıra “buzkaçı”, “kökpar“, “kokbor”, “kökper”, “kökbörü”, “kupkarısı” şeklinde de adlandırılmaktadır.
(Youtube’a yüklenen videolar incelendiğinde, karşı tepedeki araç ve insan kitlesi, hava durumu ile videonun dolaşıma girdiği tarih gibi etkenler nazara alındığında) Bahse konu videonun 23 Ocak 2022 günü “Semerkand Jomboy Genel Meydanı”nda kopkarı oyunu oynanırken kaydedildiği anlaşılıyor.
İran sınırımızdan ülkemize girmeye çalışan Afgan sığınmacıların görüntülendiği sanılan kitlenin izlediği oyunun kaydını içeren 23 Ocak 2022 tarihli Youtube’a yüklü videolar şöyle sunulabilir:
Deniz Karakurt tarafından hazırlanan “Türk Söylence Sözlüğü” adlı eserde Orta Asya toplulukları tarafından yaygın şekilde oynanan “kökpar” için sunulan açıklama şu şekildedir:
KOKPAR: Kutlu Oyun
Eşdeğer: KOKBOR, KÖKPAR, KÖKPER, KÖKBÖRÜ
Eşanlam: 1. OĞLAK TARTIŞ (ULAKTARTIŞ) 2. ULAKGAPTI 3. BUZKAŞI (BOZKAÇI)
“Kokpar Serke” olarak da bilinir. Serke direk demektir ve ortadaki bayrağı ifade eder. Geniş bir düzlükte takımlar halinde veya bireysel olarak oynanır. Amaç, kesik bir oğlağı veya küçükbaş hayvanların derisinin şişirilmesiyle oluşturulmuş bir tulumu, at üstünde taşıyarak belirli mesafeyi aşmaktır. Düzlüğün ortasında bulunan bayrağın etrafında önceden belirlenen sayıda tur atılarak başarı elde edilir. Oğlağı taşıyan atlıyla beraber diğer oyuncular da oğlağı kapmak için yarışır. Atlıların birbirine kamçılarıyla vurmaları serbesttir. Oğlak yere düştüğünde ise at üstünden eğilerek yerdeki oğlağı almaya çalışırlar. Kokpara her atla katılınamaz. Darbelere ve debelenmeye hazırlanmış, eğitimli ve kaslı atlar olmaları gerekir. Buzkaçı sözcüğü Buz (Buzağı) ve Kaçırmak fiillerinden türeyerek Tacik diline geçmiştir. Ulak Tartış ise Oğlak Kapmaca demektir. Afganlar ise bu oyuna Vuzloba” derler.
Kokpar: Kök + Börü
Atveinsan.com ise “Atlı Oyunlar 17: Buzkaşi (Kokpar, Kopkari, Ulak Tartış)” başlıklı yazısında söz konusu oyun hakkında şu detayı sunmuştu:
“Kazakistan, Afganistan ve diğer Orta Asya ülkelerinde çok sevilerek oynanan bir atlı oyundur. 20 – 30 m. eninde 300 – 400 m. uzunluğunda bir alanda oynanır. Amaç, oyun alanı içine çizilmiş bir daireye buzağıyı (ya da oğlağı), oyun alanının ucundaki direklerin çevresinde dolaştırıp daireye geri getirmektir. Çizilen bu daireye “hallal” veya “adalet çemberi” adı verilir. Oyunculara “Çopendoz” adı verilir. Daha sonra Buzkaşi yöneticisinin işareti ile oyun başlar. Dairenin etrafında sıralanmış olan biniciler, ortadaki buzağıyı ele geçirmek için harekete geçerler. Sertlik, güç ve dayanıklılık gerektiren bir oyundur. Oyunun başlama komutu ile birlikte alanın ortasına konan ölmüş buzağı gövdesi, bu takımlarda yer alan bir binici tarafından daireye getirilmeye çalışılır, diğerleri ona yardım ederler.
Rakip takım oyuncuları ise buzağıyı kapmaya çalışırlar. Oyun süresi bitimine kadar daireye buzağıyı en çok getiren takım oyunu kazanır. Oyun süresi 15 dk.’dır. Süre bitiminde beraberlik olursa, oyun 15 dk. daha uzatılır. Yine beraberlik olursa, her iki takımdan birer kişi tekrar 10 dk. yarışırlar. Daireye buzağıyı ilk getiren takım kazanmış olur.
Buzkaşi atları katı bir eğitime tâbi tutulmaktadır. Bu eğitim bir bakıma doğum öncesinden başlatılmaktadır. Yavrulayacak ata, güçlü bir yavru doğurması için, günde on ya da daha fazla yumurta yedirilerek özel beslenme uygulanır. Doğum sırasında annenin başında beklenilir ve yavru toprağa değdirilmeden kucaklanır. Tayın toprağa düşmesi inanışa göre atın “kanatlarını kıracaktır”. Tay daha sonra üç yaşına gelinceye kadar kendi haline bırakılır.
Daha sonra, buzkaşi için iyi bir aday olabileceği düşünülüyorsa, sırtına eyer vurulur, gem disiplini öğretilir, binicisini kabul etmeğe alıştırılır. Ayağına asla nal vurulmaz.
Böylece iki yıl geçer. At beş yaşına geldiğinde, sindirim sistemine yardımcı olmak için tuz, kilo kazandırmak için mısır ve kavun verilir. Oyun boyunca itişip kakışma sırasında, vücudun ağırlığı bir üstünlük unsuru olmaktadır. Sıcak yaz günleri geldiğinde, hayvan geçireceği en acımasız sınamaya tâbi tutulur. Buna verilen ad, “kantar”dır. Gem takılmış ve sırtına eyer vurulmuş olarak bozkırda bir kazığa bağlanan at sıcağa, toza, rüzgâra ve acıya dayanıklılık kazanması için bırakılır.”
Kopkarı oyununa ait diğer kayıtlar incelendiğinde videodaki kalabalığın maksadı daha da net anlaşılabiliyor:
https://www.youtube.com/watch?v=lN2l61FiN2A