“Ahlaksız Bir Arap’ın Dini Görüşlerinden Oluşan İslam Artık Ölmüştür” Sözünün Mustafa Kemal Atatürk’e Ait Olduğu İddiası Doğrulanamamaktadır

“Ahlaksız bir Arap’ın dini görüşlerinden oluşan İslam artık ölmüştür. Belki çöldeki göçebe kabilelerine uygun olmuş olabilir, ama gelişmekte olan modern bir ülke için değil” sözünün Atatürk’e ait olduğuna dair bilginin tek kaynağı Harold Courtenay Armstrong’un Türkçemize “Bozkurt” olarak çevrilen, “Grey Wolf, Mustafa Kemal, An Intimate Study of a Dictator” adlı kitabıdır. H.C. Armstrong, kitabında aktardığı bilgilerin kaynağının Mustafa Kemal’in kendi ifadesi, belgesel ya da sözel kaynaklar olduğunu, kullandığı çeviri kelimeleri seçerken inisiyatif kullandığını belirtmiştir. Halbuki, bu sözün Atatürk tarafından dile getirilmiş olduğuna dair kendi kitabı haricinde herhangi bir bilgi yahut belge bulunmamaktadır. Türkiye’de askeri ateşe olarak görevli bulunan H. C. Armstrong’un Atatürk ile görüşme yaptığı öne sürülse de, bu sözü bizatihi kendisinden duymuş olabileceğine dair de bir kanıt bulunmamaktadır. Bu haliyle, yazarın Atatürk’ün söylediğini iddia ettiği sözlerin kendi kurgusal yorumunun eseri olduğu değerlendirilmektedir.

Mustafa Kemal Atatürk’ün İslâm dini ve Hz. Muhammed hakkında “Ahlaksız bir Arap’ın dini görüşlerinden oluşan İslam artık ölmüştür. Belki çöldeki göçebe kabilelerine uygun olmuş olabilir, ama gelişmekte olan modern bir ülke için değil” ifadesini kullandığı iddia edilmektedir.

Bahse konu sözü içeren paylaşımlarda sahipliği Atatürk’e isnat edilen ifadeler için gösterilen kaynak ise şu şekildedir: “Arba Yayınları, Bozkurt, Çeviren: Gül Çağlar Gülben, Mart 1997, 5. Baskı, Sayfa 170 (Orijinali: Grey Wolf, Mustafa Kemal, An Intimate Study of a Dictator, H.C. Armstrong, sayfa 241, 1934)”.

Harold C. Armstrong, Kurtuluş Savaşı döneminde İngiltere’nin Türkiye nezdinde askeri ateşesi olarak görev yapan bir İngiliz subayıdır. Armstrong, Birinci Dünya Savaşı sürerken 1916’da Kut’ül Ammare Kuşatması sonunda esir alınarak tutuklanıp cezaevine konmuştur. Ancak, daha sonra kaçmayı başaran  Mondros Mütarekesinin ardından İngiliz Yüksek Komiserliğinde Askeri Ateşe Yardımcısı olarak İstanbul’da 1920 dönüş yapmıştır. 1923 yılında İstanbul’dan ayrılan Armstrong, 1927 yılında savaşın verdiği zararların tamiri için kurulan uluslararası komisyonda delege olarak İstanbul’a dönmüş ve 1928 kışında tekrar İstanbul’dan ayrılmıştır (Mustafa Yılmaz (1995). “Harold C. ARmstrong’un ‘Grey Wolf Mustafa Kemal An Intimate Study of a Dictator’ (Bozkurt – Mustafa Kemal) Kitabı Üzerine“, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 33, Cilt: XI, Kasım 1995, sf: 721-756)..

Harold C. Armstrong, “Turkey in Travail” adlı ilk kitabında İstiklâl Harbi esnasında verilen millî mücadeleyi aktarmıştır. Türkiye ile ilgili ikinci kitabı olan “Turkey and Syria Reborn” adlı kitabında ise daha saldırgan bir tonla Türkiye’yi ve Ankara’da kurulan rejimi eleştirmiştir. İki kitap arasındaki bu tutum farklılığının, Birinci Dünya Savaşı esnasında Armstrong’un Türkler tarafından tutuklanarak savaş tutsağı olarak cezaevine konulması olduğu değerlendirilmektedir (Mustafa Yılmaz, age).

Harold C. Armstrong’un Türkiye hakkındaki 3. kitabı ise Türkçemize “Bozkurt” olarak çevrilen, “Grey Wolf, Mustafa Kemal, An Intimate Study of a Dictator” (Bozkurt, Mustafa Kemal, Bir Diktatöre Dair Samimi İnceleme”) adlı 1932 yılında kaleme aldığı kitabıp olmuştur. Atatürk’ün sağ olduğu dönemde kendi hakkında yayınlanan az sayıda biyografik eserden biri olduğu bilinen bahse konu kitabın içeriği incelendiğinde Atatürk hakkında pek bilinmeyen ve doğruluğu sorgulanan hususlara yer verdiği, Atatürk’ün diktatör olduğunu iddia ettiği anlaşılmaktadır.

Harold C. Armstrong’un kitabının 241. sayfasında Atatürk’ün İslâm ve Hz. Muhammed hakkında hakaretvari ifadeler kullandığı iddia edilen söz ise (İngilizce versiyonda) şu şekilde geçmektedir:

“Islam, this theology of an immoral Arab, is a dead thing.” Possible it might have suited tribes of nomads in the desert. It was no good for a modern progressive State.

Bu satırlar Türkçemize şöyle çevrilmektedir:

“Ahlaksız bir Arap’ın dini görüşlerinden oluşan İslam artık ölmüştür. Belki çöldeki göçebe kabilelerine uygun olmuş olabilir, ama gelişmekte olan modern bir ülke için değil”

 

Armstrong’un kitabının aslında Atatürk’e izafe ettiği “Ahlaksız bir Arap’ın dini görüşlerinden oluşan İslam artık ölmüştür” (“Islam, this theology of an immoral Arab, is a dead thing“) sözünü tırnak içerisine aldığı, dolayısıyla bu sözün sahipliğini Atatürk’e izafe ettiği; aktarılan sözün geriye kalan kısmı olan “Belki çöldeki göçebe kabilelerine uygun olmuş olabilir, ama gelişmekte olan modern bir ülke için değil” (“Possible it might have suited tribes of nomads in the desert. It was no good for a modern progressive State“) bölümünü tırnak içerisinde sunmadığı; dolayısıyla bu bölümün kendi yorumu olduğu anlaşılmaktadır.

Gelelim esas meseleye: Bu sözlerin Atatürk’e ait olduğuna dair iddianın tek kaynağı Harold C. Armstrong’un bahse konu kitabıdır. Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri derlemesi başta olmak üzere Atatürk’ün vecizelerinin derlendiği diğer kaynaklarda, Nutuk’ta,  Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri‘nde de bu sözün izine rastlanılamamaktadır. Dönemin kaynaklarında Atatürk’ün bu sözü söylediğine dair bir tanıklık da yoktur.

Harold C. Armstrong, kitabında bu sözün yer aldığı ilgili sayfada yahut kitabın diğer bölümlerinde Atatürk’ün bu sözü söylemiş olabileceğine dair bilgiyi hangi kaynaktan edindiğini belirtmemiştir. Kitabına eklediği “yazar notu” bölümünde ise kaynağının Mustafa Kemal’in kendi ifadesi, belgesel ya da sözel kaynaklar olduğunu, kullandığı çeviri kelimeleri seçerken inisiyatif kullandığını belirtmiştir. Halbuki, bu sözün Atatürk tarafından dile getirilmiş olduğuna dair kendi kitabı haricinde herhangi bir bilgi yahut  belge bulunmamaktadır. Bazı kaynaklarda H. C. Armstrong’un  Türkiye’de görevliyken Atatürk ile görüştüğü belirtilmiş olsa da, bu sözü bizatihi kendisinden duymuş olabileceğine dair bir kanıt bulunmamaktadır. Bu haliyle, yazarın Atatürk’ün söylediğini iddia ettiği sözlerin kendi yorumunun eseri olduğu değerlendirilebilir.

Kitabının giriş bölümündeki “yazar notu” bölümünde kaynaklarının sahihliğine ilişkin şu yorumu yaptığı görülmektedir:

“I have been repeatedly asked whether the conversations quoted verbatim in Grey Wolf are actual or fictional.

Every quotation and conversation quoted verbatim in my Grey Wolf – with the exception of two which are of very minor importance and for which the evidence is less assured – has been supplied Mustafa Kemal or obtained from documentary or verbal sources which have been severely tested and carefully weighed before their ceracity and value have been accepted.

Some latitute must naturally be allowed in the wording as nearly all are translations.”

Kitabın Türkçe çevirisinin giriş kısmındaki “yazar notu” bölümünde bu ifadeler şöyle çevrilmiştir:

Bana Bozkurt’ta yer alan diyalogların gerçek mi yoksa hayal ürünü mü olduğu sorusu defalarca soruldu.

Bozkurt’taki tüm alıntılar ve diyalogların -kanıtların çok kesin olmadığı ve fazla önem taşımayan iki istisna dışında- her biri ya Mustafa Kemal’in kendi ifadesinden ya da doğruluk ve değerlerinin titizlikle sınanıp dikkatle tartıldığı belgesel ya da sözel kaynaklardan elde edilmiştir.

Doğaldır ki, tüm çevirilerde olduğu gibi, sözcüklerin seçiminde bir parça serbestiye başvurulması olağan sayılmalıdır.

Armstrong kitabında Atatürk’ü mesajı olmayan bir peygambere benzetmiştir (sf: 195). Armstrong bilhassa, Atatürk’ün reformları gerçekleştirirken izlediği yöntemleri eleştirmiş ve Ankara’daki rejimi Mussolini’nin İtalyası gibi dönemin en sert diktatörlüklerinden biri olarak nitelemiştir (sf: 194).

Atatürk, Armstrong’un kitabının yer aldığı yıl kitap içeriğine yönelik hazırladığı cevapları Sadi Borak’a dikte ettirerek Akşam Gazetesinde yayınlatmış olup, bu derleme Sadi Borak tarafından 1955 yılında “Armstrong’dan Bozkurt Mustafa Kemal ve İftiralara Cevap” adıyla kitaplaştırılmıştır.

Şüphesiz, bu yönde içeriğe sahip bir kitabın yayınlanması Mustafa Kemal Atatürk ve resmi kurumlar tarafından hoş karşılanmamıştır. Armstrong’un Bozkurt adlı kitabının Türkiye’ye girişi Mustafa Kemal Atatürk tarafından onaylanan 4 Aralık 1933 tarihli Bakanlar Kurulu Kararıyla yasaklanmıştı. Bahse konu kararnamede kullanılan ifade şu şekildeydi:

“Almanya’nın Karlsruhe şehrinde çıkan Badische Presse gazetesinde H.G. Armstrong tarafından tefrika halinde yazılarak Fransız, İngiliz ve Alman dilleriyle kitap halinde basılmış olan ‘Bozkurt – Mustafa Kemal’ adlı kitabın, zararlı yazılar ihtiva etmesine binaen gerek bu dillerle basılmış ve gerekse başka dillerle basılacak olanlarının memlekete sokulmasının yasak edilmesi; Dahiliye Vekilliği’nin 28.11.933 tarih ve 10371 sayılı tezkeresi üzerine İcra Vekilleri Heyeti’nin 4.12.933 toplanışında kabul olunmuştur.”

Kitabı inceleyen Atatürk’ün kitap içeriğini pek sakıncalı bulmadığı, bazı eksiklerinin tamamlanarak Türkiye’de yayımlanabileceğini “Bunun ithalini men etmekle hükümet hataya düşmüş. Adamcağız yaptığımız sefahati eksik yazmış, bu eksiklerini ben ikmal edeyim de kitaba müsaade edilsin ve memlekette okunsun!” sözleriyle lâtife ederek söylediği Bozkurt adlı kitabın kapağında öne sürülmektedir.

1951 yılında Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun’un çıkarılmasından sonra Türkçeye çeviri ihtimalinin düştüğü değerlendirilen kitap, tahmin edilebileceği üzere sansüre uğrayarak tartışmalı ve dayanaksız bölümler çıkartılarak Türkçeye çevrilerek yayımlanmıştır. Bahsi geçen kitaptaki bazı bölümlerin Kadıköy 4. Sulh Ceza Mahkemesinin 31 Ocak 1997 tarih ve 1997/23 nolu kararıyla 5816 sayılı Atatürk’ü Koruma Kanunu’na aykırı bulunarak sansürlendiği öne sürülmektedir.

İlaveten, Armstrong’un Mustafa Kemal Atatürk’ün hayat hikâyesine ilişkin verdiği birçok bilgi yanlış ve tarihi hatalarla dolu olduğu tespit edilmiştir (Mustafa Yılmaz (1995). “Harold C. ARmstrong’un ‘Grey Wolf Mustafa Kemal An Intimate Study of a Dictator’ (Bozkurt – Mustafa Kemal) Kitabı Üzerine“, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 33, Cilt: XI, Kasım 1995, sf: 721-756).

Kitabın içeriği, özellikle İngiliz diplomasisini Türkiye’nin ters reaksiyon göstermesi ihtimali nedeniyle endişeye sevk ettiği ve Ankara’daki olumsuz tavrı yumuşatacak tedbirler alınması tavsiye edildiği anlaşılmaktadır. Ankara’dan James Morgan adlı konsolosun imzasıyla İngiliz Dışişleri Bakanlığı Doğu İşleri Şubesi’nden Helm adlı görevliye ilettiği bir yazıda Türk Dışişleri’nin ve resmi çevrelerin Armstrong’un kitabının İngiliz devletinin resmi görüşünü temsil eden bir kitap olduğuna inanmadıklarını belirttiği; kitabın oluşturduğu olumsuz havayı yumuşatmak için ileri gelen bir İngiliz’e Mustafa Kemal Atatürk ile görüşme yaptırarak yaptığı işlerin hakkıyla anlatılması ve takdir edilmesini veya tanınmış birine makale yazdırılarak Bozkurt’ta yazılanların doğru olmadığını ortaya koymasını önerdiği görülmektedir (Mustafa Yılmaz, age).

Atatürk’ün “Ahlaksız Bir Arap’ın Dini Görüşlerinden Oluşan İslam Artık Ölmüştür” Dediği İddiasına Köşesinde Yer Veren Yazarlar

Habername.com’daki “O’nu Müslüman Zannediyordunuz Değil Mi?” başlıklı 6 Aralık 2016 tarihli yazısında A. Kerim Karaağaç, yazısının başlığından da anlaşılacağı üzere Atatürk’ün Müslüman olmadığını iddia ederek H. C. Armstrong’un kurgusal sözünü Atatürk’e mal etmiş:

"Devlet Anlayışına “Ahlaksız bir Arap’ın dini görüşlerinden oluşan İslâm artık ölmüştür. Belki çöldeki göçebe kabilelerine uygun olmuş olabilir. Ama, gelişmekte olan modern bir ülke için değil… Dine ihtiyaç duyan bir yönetici korkaktır. Hiç bir korkak, yönetici olmamalıdır.” KAYNAK: Grey Wolf, Mustafa Kemal, An Intimate Study of….. Sayfa 241, 1934 Yukarıda Ahlaksız bir arap dediği Peygamber’imiz(sav) dir."