Tarihteki İlk Denizaltının Osmanlı Devleti Tarafından Yapıldığı İddiası Doğru Değil
Tarihteki ilk denizaltı Osmanlı İmparatorluğu tarafından yaptırılmamıştır. İlk denizaltıyı 1719’da ürettiği iddia edilen Osmanlı’nın Tersane Başmimarı İbrahim Efendi’den önce gerçek anlamda denizaltı tasarımları XV. yüzyılda başlamıştır. 1465’te Konrad Kyeser, 1500 yılında Leonardo Da Vinci, 1578 yılında William Bourne, 1603 yılında Cornelius Van Drebbel gibi araştırmacılar denizaltı gemisini geliştirmişlerdir. 1580 yılında İngiliz William Bourne ilk denizaltı gemisi tasarımı yapılmıştır. 1623 yılında Hollandalı Cornelius Drebbel’in geliştirdiği denizaltı ise tarihteki ilk başarılı dalışı gerçekleştirmiştir.
Osmanlı İmparatorluğu’nun 1886 yılında Nordenfelt şirketinden satın aldığı denizaltılar, “tarihin ilk denizaltısı” olarak değil, “tarihte sualtında torpido atarak suüstü gemiyi batıran ilk denizaltı” olarak kayıtlara geçmiştir.
“İlk denizaltıyı Osmanlı’nın yaptığını çoğunuz bilmiyorsunuz belki de ama Avrupa bunu biliyor.”
Tarihteki ilk denizaltının 1719 yılında Osmanlı İmparatorluğu döneminde Tersane Başmimarı İbrahim Efendi tarafından yapıldığı iddia edilir. Ancak, bu iddia tam olarak doğruyu yansıtmamaktadır.
Evet, İbrahim Efendi’nin “eğlence maksatlı” yaptığı “Tahtelbahir” isminde bir denizaltı 1719 yılında Osmanlı Padişahı 3. Ahmed’in şehzadelerinin sünneti için düzenlettiği şenliklerinde gösteri yapar.
Seyyid Vehbi’nin ‘Surname-i Hümayun’unda verdiği bilgiye göre bu tasarım timsah görünümünde 12- 15 metre uzunluğunda olup, gösteri sırasında zaman zaman suya dalarak gözden kaybolup (ilgili dönem göz önünde bulundurulduğunda) bir hayli süre sonra önce başı sonra da gövdesiyle birlikte tekrar ortaya çıkar.
Ancak, İbrahim Efendi’nin denizaltısı dünya tarihindeki ilk denizaltı değildir; fakat, Türk denizaltıcılık tarihindeki ilk ve sonuncu başarılı olan dalış denemesini gerçekleştiren denizaltıdır. İbrahim Efendi’nin 1719’daki denizaltısından çok önce tasarımı ve yapımı gerçekleştirilen denizaltılar mevcuttur.
Gerçek anlamda denizaltı tasarımları XV. yüzyılda başlamıştır. 1719’da İbrahim Efendi’den önce 1465’te Konrad Kyeser, 1500 yılında Leonardo Da Vinci, 1578 yılında William Bourne, 1603 yılında Cornelius Van Drebbel gibi araştırmacılar denizaltı gemisini, denizler altındaki yaşama karşı duyulan ve onu gözlemleme arzusuna bağlı kalarak geliştirmişlerdir (Denizaltı Eğitim Merkezi Komutanlığı (2007). Sessiz ve Derinden, İstanbul, s.9). 1580 yılında İngiliz William Bourne ilk denizaltı gemisi tasarımı yapılmıştır. 1623 yılında Hollandalı Cornelius Drebbel’in geliştirdiği denizaltı ise tarihteki ilk başarılı dalışı dönemin İngiltere Kralı I. James huzurunda yapılan bir gösteride gerçekleştirmiştir. Hatta, tarihi Bahaeddin’in tarihteki ilk denizaltı gemisinin 1150 yılında Selçukluların Akka kuşatmasında haçlı şövalyelerine karşı kullanıldığını belirttiği iddia edilmektedir. Bahse konu kişilerin ardından birçok farklı kişi tarafından çeşitli denizaltı denemeleri gerçekleştirilmiştir.
Osmanlı Bahriyesi, bir silah olarak denizaltı gemisine ilk defa Sultan II. Abdülhamid devrinde 1886 yılında Nordenfelt şirketinden temin edilen çağın en yüksek teknolojisine sahip Abdülhamid ve Abdülmecid adlı iki denizaltı ile sahip olmuştur (Evren Mercan, age, s. 174).
Nordenfelt sınıfı denizaltılar tarihte ilk torpido atabilen denizaltılar olarak bilinmektedir.
Nordenfelt şirketinden temin edilen, İngiltere’de inşa edilip İstanbul’a nakledilen denizaltıların parçalarının montajı Taşkızak’ta yapılmıştır.
Abdülhamid adı verilen Nordenfelt-II denizaltısı 1986 yılı Eylül ayında, Abdülmecid ismi verilen Nordenfelt-III denizaltısı 1887 yılı Ağustos ayında denize indirilmiştir.
Nordenfelt sınıfı Osmanlı denizaltısı Abdülhamid (1886) gösteri amaçlı da olsa 1888 yılında Sarayburnu’nda torpido kullanarak bir gemiyi batıran ilk denizaltı olarak tarihe geçmiştir.
Ancak büyük beklentilerle temin edilen bu denizaltılardan tasarımlarından kaynaklanan, çözümü neredeyse olanaksız olan kronik denge sorunları nedeniyle istenildiği gibi istifade edilememiştir.
Azamî 50 metreye dalabilen, torpido atarken dengesiz ve kullanışsız bulunan Abdülhamid ve Abdülmecid denizaltıları 1910 yılında hizmet dışı kalmıştır.
İLAVE:
Abdülhamid adlı denizaltının dünyada hedefe torpido atan ilk denizaltı olduğu iddia edilmektedir.
Tarih Enstitüsü (@tarihenstitu): “Osmanlı, Abdülhamid Denizaltısı, dünyada hedefe torpido atan ilk denizaltı. Taşkızak Tersanesi, İstanbul,1886”
Sualtındaki seyir menzili 12 milden az olduğundan, daha ziyade su üstünde taarruz yapabilecek şekilde tasarlanan Nordenfelt sınıfı denizaltılar torpido atabilmektedir.
1888 yılının yaz ortasında bir gün Dolmabahçe önüne gelen Abdülhamid denizaltısı, hedef olarak belirlenen eski bir vapura torpidosunu ateşleyerek, vapuru bir anda denizin dibine göndermiştir.
Abdülhamid denizaltısı tarihte hedefe sualtında torpido atarak suüstü gemiyi batıran ilk denizaltı olarak kayıtlara geçmiştir.
“Denizaltıların son denemesi İstanbul’da Sarayburnu önlerinde yapılmıştır. 1888 yılının yaz ortasında bir gün Dolmabahçe önüne gelen Abdülhamid denizaltısı, hedef olarak belirlenen eski bir vapura torpidosunu ateşleyerek, vapuru bir anda denizin dibine göndermiştir. Dünyada ilk defa yapılan bir denizaltının vapura yaptığı hücumu boğazın her iki tarafındaki halk, yabancı elçiler ve askerî ataşeler heyecanla izlemiştir. Başta Farnham Bishop ve Richard Hall’un denizaltıcılık kitapları ve diğer birçok kaynağa göre, bir denizaltıdan ilk defa torpido atılarak bir suüstü gemisinin batırılma başarısı Abdülhamid denizaltısına aittir.”
Ancak, yukarıda aktarıldığı üzere, bahsi geçen denizaltı Thorsten Nodernfelt tarafından üretilmiştir.
