Taburcu Kelimesinin Çanakkale Savaşıyla Ortaya Çıktığı İddiası Doğru Değil
Taburcu sözcüğünün Çanakkale Savaşı ile birlikte Türkçemize girdiği iddiası doğru değildir. Askeri hastanelerde tedavilerinin tamamlanmasının ardından tekrar birliğine (taburuna) geri gönderilecek askerleri tanımlayan taburcu kelimesi Çanakkale Savaşı’ndan önce de kullanımdaydı.
TDK tanımlamasıyla “Hastaneden çıkması kararlaştırılmış (hasta)” anlamına gelen “taburcu” sözcüğünün kökenine ilişkin son dönemde yanlış bir bilgi dolaşıma çıktı.
“Taburcunun Bilinmeyen Hikayesi” başlığıyla yayılan bu yanlış bilgiye göre “taburcu” kelimesi Çanakkale Savaşı’nda askeri hastanelerde tedavi edilen askerlerin tekrar askeri birliğine, yani “tabur”una geri gönderilmesi işlemi nedeniyle “taburcu olmak” olarak dilimize yerleşmiş.
“Taburcu”nun menkıbeleştirilen yanlış hikayesinin ilgili bölümü şu şekilde:
“Ülkede herkes askerdir, eli silah tutan tüm erkekler savaştadır. Gerçek kurumsal düzeyde tek hastane vardır, ülkenin her yanındaki cephelerde tüm hekimler subaydır, askerdir. Yaralılar iyileştirilir, komutan hastalarını, askerlerini dolaşır. Hastanede, kışlada, revirde, cephede çadırda, savaşta. Tabip subay, iyileşenleri, tekrar silah tutabilecekleri savaşa, taburuna yollar, ‘’taburcu’’ eder. Başka hiçbir milletin, ülkenin hastanesinde, hastalar iyileştiklerinde ‘’taburuna yollanmaz, taburcu’’ edilmez. Bazı değerleri, yaşamının içine böylesine sindirmiş başka bir millet yoktur.”
Anlatılan hikâyenin doğru kısmı, iyileşen askerlerin tabip subay tarafından tekrar savaşa, tabura yollanmasından ötürü, şifa bulan yaralı/hasta askerlerin hastaneden çıkarılma işlemi “taburcu olmak/etmek” şeklinde kalıplaşması.
İngilizce karşılığı “discharged”, Fransızca karşılığı ise “déchargée” olan, tedavi edilen hastaların hastaneden ayrılması işlemi için 19. yüzyılda “taburcu” kelimesi uygun görülmüş. Hastanede şifa bularak ayrılanlar için “taburcu olmak” eyleminin tanımlanması da askeri bir tabirin dilimize yerleşmesinden ötürüdür. Osmanlı döneminde modern tıbbın askeri hastaneler vasıtasıyla yayılmasından ötürü, tıbbi birçok terimin Türkçeleşmesi, askeri mantalite ışığında gerçekleşmiştir. Taburcu kelimesi de bunlardan biridir.
Yanlış kısmı ise, “taburcu” (“طابورجي”) kelimesinin Çanakkale Savaşı’ndan sonra dilimize yerleştiğidir.
Taburcu kelimesi, Çanakkale Savaşı’ndan sonra dilimize girmedi.
Şemsettin Sami’nin Kamus-i Türki adlı eserinin 857. sayfasında “tabur” kelimesinin tanımı yapılır; ancak, taburcu ifadesi geçmez.
Lâkin, taburcu kelimesine başka bir sözlükte rastlıyoruz: James W. Redhouse tarafından hazırlanan ve 1890’da İstanbul’da Amerikan Board Misyoner Heyeti adına A. H. Boyajian tarafından “A Turkish and English Lexicon Shewing the English Significations of the Turkish Terms” (Kitâb-ı Meânî-i Lehçe li-James Redhouse el-İngilizî) başlığıyla yayınlanan Türkçe-İngilizce sözlükte “taburcu” kelimesi ve İngilizce karşılığı yer almaktadır.
Birinci Dünya Savaşı öncesinden taburcu kelimesinin Osmanlıca yayınlarda kullanımına dair ilave örnekler sunacak olursak:
Mehmed Cemil‘in 1910 tarihli (çeşitli hikayeler ve derlemelerden oluşan) “Îzâh-ı Hakîkat” (Mahmut Bey Matbaası. Sf: 275) adlı eserinde de “taburcu çıkmak” fiili geçmektedir.
1894 (1310) yılında yayımlanan “Tarih-i Harbe Müstenid Tabiye Misâlleri”nden:
1904 (1320) yılında Yusuf Ziya Paşa tarafından yayınlanan Hıfz-ı Sıhhat-i Askerî adlı eserden:
1912 (1328) yılında Mustafa Hilmi tarafından yayımlanan Piyade Efrâdına Mahsûs Hidmet-i Askeriye Dersleri adlı kitaptan:
Yani, Çanakkale Savaşı’ndan çok önce taburcu kelimesi dilimizde yer bulmuştur kendine.
Taburcu Kelimesinin Kökenini Karıştıran Köşe Yazarları
Bu hataya düşen köşe yazarları ise şu şekilde:
- Yeni Mesaj Gazetesi’ndeki ““Taburcu”nun hikayesi” başlıklı 17 Ekim 2018 tarihli yazısıyla Mehmet Emin Koç.
- Malatya Olay Gazetesi’ndeki “Türk hekimleri neden iyileştirdikleri hastalarını taburcu eder?” başlıklı 25 Eylül 2018 tarihli yazısıyla Bilgin Akbal.
- Gazete Vitamin’deki “Tabur’cu Edilmek” başlıklı 25 Eylül 2018 tarihli yazısıyla Erdem Sürek.
- Denizli Gazetesi’Ndeki “İşte; Neden Taburcu’nun Yanıtı” başlıklı 24 Eylül 2018 tarihli yazısıyla Muhammet Karaçay.
- Mediamagazin’deki “Bu yazıyı okuduğunuzda her ‘taburcu’ ettiğiniz hasta için gözleriniz dolacak” başlıklı 22 Eylül 2018 tarihli yazısıyla Şule Güçlü Şarlak.
- Memleket.com.tr’deki “Taburcu oldu ne demek?” başlıklı 29 Eylül 2018 tarihli yazısıyla Esat Çoğal.
* Tespiti için Kasım Bolat‘a teşekkürler.
1 Yorum
Linkini paylaştığınız Redhouse sözlüğünde (1218.sf) yalnızca tabur kelimesi vardır. Sanırım güncellenmiş sonraki yıllara ait Redhouse sözlüğünden bakılmış lakin paylaştığınız resim, orijinal baskı formuna uygun değil. Yerleşimi ve baskı kalitesi farklı.