Sigaranın Sağlığa Zararlı Olduğu İddiası Geçmişte Komplo Teorisi Olarak Görülmekteydi

 

Bugün 31 Mayıs Dünya Sigarayı Bırakma Günü (1987 yılından bu yana Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) üyesi ülkelerde 31 Mayıs’ta “Dünya Sigarayı Bırakma Günü” (“World No Tobacco Day“) olarak kutlanıyor).

Günün anlam ve önemine binaen geçmişten sigara temalı reklâmlara değinelim istedik.

“Sigarayı acilen bırakmalısın” mottolu kamu spotuna eminiz herkes aşinadır.

Günümüzde, sigaranın sağlığa zararlı olduğu konusunda hakim bir uzlaşı mevcut. Sigara paketlerinin üzerinde zararlı olduğuna dair uyarı notu ve rahatsız edici görseller yer alıyor. Sigaranın faydalı bir alışkanlık olduğunun öne sürülmesi absürt karşılanır. Ancak, 1960’lı yıllara kadar durum pek de bu şekilde değildi.

 

sigarayı acilen bırakmalısın

 

Bilindiği üzere komplo teorileri, herkesin aşina olduğu tarihten, sağduyudan ve makuliyetten çok farklı bir şey sundukları için fantastik bir arka plana dayanırlar. Perde ardından gerçeği sunduğu iddiasıyla paylaşılan komplo teorilerine genellikle şüphe ile yaklaşılır. Ancak, zamanında komplo teorisi olarak yaftalanan bazı iddiaların sonradan doğru çıktığı da bilinmektedir. Yani, bazı komplolar gerçektir (Kerem Karaosmanoğlu (2019). Komplo Teorileri – Disiplinlerarası Bir Giriş. İletişim Yayınları. İstanbul. 1. Basım).

1960’lı yıllar öncesinde sigaranın insan sağlığına zararları bilinmesine rağmen sigara / tütün şirketlerinin bu durumun üstünü örttüğü, sigaranın sağlığa yararlı olduğuna yönelik aktarımlarının yanlış olduğu, sigarayı yararlı ve havalı lanse etmek için sigara endüstrisinin reklam şirketleri ile işbirliği yaptığı iddiası bir “komplo teorisi” olarak etiketlenmişti.

Zararlarını ve bağışıklık oluşturduğunu inkâr edip sigaranın sağlığa etkileri konusundaki tartışmaları teşvik ederek hem de sigara içenleri rahatlatmaya yönelik stratejiler yoluyla tütün endüstrisi ticarî çıkarlarını korumaya çalışırken “komplo” kurmayı da es geçmemişlerdi (Neil Francey & Simon Chapman (2000). ““Operation Berkshire”: the international tobacco companies’ conspiracy”. BMJ. 2000 Aug 5; 321(7257): 371–374). Hatta, sigara satışından büyük gelir elde eden bu firmalar -insanların bilgisizliği / bilinçsizliği ve bilim dünyasının bu sorun üzerine eğilmemesinden istifa ederek-  sigaranın faydalı olduğunu dahi öne sürmüştü.

 

sigaranın yararları reklamı
1881, 1890, 1892 yıllarında yayımlanan reklamlarda sigaranın rahatlık verdiği, astım, bronşit, grip, nefes darlığı gibi rahatsızlıklara karşı etkili olduğu öne sürülmüştü.

 

Ancak, zaman içerisinde sigara endüstrisinin yoğun finansal desteği ile üstü örtülen bu gerçek zaman içinde ortaya çıktı. Tütün firmaları da sigaranın sağlığa zararlı olduğu gerçeğini kabullenmek zorunda kaldı (Clive Bates & Andy Rowell. “Tobacco Explained – The Truth about the tobacco industry… in its own words“).

ABD Kamu Sağlığı Hizmetleri Birimi Başkanı Luther L. Terry’nin öncülüğünde bir komite tarafından 1964 yılında hazırlanan “sigara ve sağlık” konulu raporun ardından ABD Kongresi’nin 1965 yılında kabul ettiği Federal Sigara Etiketi ve Reklamı Kanunu ile birlikte tütün endüstrisi için kısıtlayıcı bazı değişiklikler yapıldı ve paketlere sigaranın sağlığa etkisi hakkında uyarı etiketlerinin eklenmesine başlandı. Böylelikle sigara şirketlerinin, devasa gelirleriyle finanse ettikleri sigaranın sağlığa zararlı etkilerini örtbas etme çabalarına ket vuruldu.

Sigara şirketlerinin bu sürece değin yürüttüğü (“skandal”) reklam kampanyalarından örnekler sunalım…

1951, 1953, 1950, 1953 yıllarında yayımlanan (Chesterfield ve Lucky Strike’a ait) reklamlarda ise , yürütülen bilimsel çalışmaların sigaranın olumsuz etkisinin olmadığını ortaya koyduğu aktarılmıştı (Elbette bahse konu çalışmalar sigara endüstrisi tarafından finanse edilmekteydi).

 

sigara yararlı reklamı

 

Philip Morris, sigaralarının insan boğazını daha az tahriş ettiğinin bilimsel olarak ispatlandığı iddialarını reklamlaştırmıştı.

 

sigaranın faydaları reklamı

 

1950’lerin ortalarında, tütün şirketleri ürünlerinin akciğer kanserine neden olduğuna dair sağlam kanıtlarla yüzleşmek zorunda kaldıklarında, reklam stratejileri değişmeye başladı.

Önde gelen sigara şirketleri tarafından desteklenen Tütün Endüstrisi Araştırma Komitesi 1954 yılında yayımladığı “Sigara İçenlere Açık Bir Açıklama” (“A Frank Statement to Cigarette Smokers“) başlıklı metinde kanser ve sigara içme arasındaki bağlantıyı gösteren araştırmanın endişe verici olduğu ancak bu bulguların kesin olmadığı öne sürülmüştü.

Tütün endüstrisinin sigaranın sağlıklarına olan zararlarından şüphe duyan tüketicileri rahatlatmak için kullandığı yaygın bir teknik, reklamlarında doktorların resimlerini kullanmak olmuştu. Böylece, sağlık alanında ihtisas sahibi doktorların belirli bir markayı tercih ettiği algısı ile, sigaranın güvenli olduğu imajı pekiştirilmeye çalışılmıştı (Mad Men dizisini izleyenler bu durumu hatırlayacaktır).

Ünlülerin ve sporcu destekçilerinin aksine, tasvir edilen doktorlar hiçbir zaman belirli bireyler değildi, çünkü reklamcılık yapan doktorlar lisanslarını kaybetme riskiyle karşı karşıya kalacaklardı.

 

doktorlu sigara reklamı

 

Camel, doktorların kendi markalarını daha çok tercih ettiğini belirten reklam yayınlamıştı.

 

doktor sigara reklamı

 

Sigaranın boğaz tahrişine ve öksürüğe neden olan tehlikeli tahriş edici maddeleri ortadan kaldırdığı da iddia edilmişti.

1930-1932 yılları arasında yayımlanan reklamda 20.679 hekimin Lucky Strike’ı daha az tahriş edici olduğunu söylediği aktarılmıştı.

 

sigara doktor reklamı

 

“Boğazınıza bir tatil verin, taze sigara için” (“Give your throat a vacation…Smoke a FRESH cigarette”) sloganını barındıran reklamında Camels yine bir doktor resmi kullanmıştı.

 

camel sigara reklamı

 

Sigaranın dişler üzerindeki olumsuz etkisine dair endişeleri dağıtmak adına Viceroy 1949 yılından bir reklamında sigara önerisinde bulunan bir diş hekimi resmine yer vermişti.

 

sigara tahriş reklamı

 

Hemşireler de sigara reklamlarından nasibini almıştı.

 

hemşire sigara reklamı

 

Sigara içmenin duygusal ve fiziksel faydalar sağladığı iddiasına, sağlıklı, genç, çekici, enerjik, atletik, mutlu ve canlılık dolu tasvir edilen kadın modellerin yer aldığı reklamlarda yer verilmişti.

 

kadın sigara reklamı

 

Bu dönemde sigara reklamlarında çocuklar dahi kullanılmıştı.

 

çocuklu sigara reklamı

 

Daha fazla benzer ilân için Stanford Üniversitesi’nin Tütün Reklamının Etkisine Yönelik Araştırma (Stanford University Research Into the Impact of Tobacco Advertising) internet sitesine göz atabilirsiniz.

 

1 Yorum

Yorumunuzu yazınız...