Türkiye futbolunda doping testi idrar ve kan örnekleriyle yapılmakta olup, saçın boyanması gerekmesi hâlinde başvurulabilecek saç teli örneği üzerinden doping testini etkisiz hâle getirmemektedir.
Süper Lig’de zirve yarışı kızıştıkça sosyal medya platformlarında sıklıkla kurgu iddialar ve asılsız açıklamalar paylaşan hesapların ortaya attığı hususlar taraftarlar tarafından gerçekmiş gibi addediliyor.
Ligin zirvesinde Galatasaray ve Fenerbahçe arasındaki şampiyonluk rekabetinin tansiyonu artırdığı süreçte, bazı doping testlerinin idrar örneğiyle tespit edilemediği, sadece saçtan alınan örnekle ortaya çıkarıldığı, Galatasaraylı futbolcuların da delil karartmak ve doping (ve uyuşturucu) testlerini atlatmak için saçlarını sarıya boyattığı ileri sürüldü.
X platformunda futbolculara ve teknik direktörlere atıfla uydurma sözlerle paylaşan, X tarafından “parodi hesabı” etiketi yerleştirilen profilin paylaşımlarıyla bu iddiayı şöyle örnekleyebiliriz:
Nurizade Bey (@NurizadeFener):
“Juventus’ta Pogba, sakatlık dönüşü saçlarını boyatmıştı. Daha sonra doping kullandığı ortaya çıktı ve 4 yıl men cezası aldı. Saç boyası, doping testlerinden yırtmaya yardımcı oluyor. Galatasaraylı futbolcuların her sakatlık dönüşü saçlarını boyatması incelenmelidir.”
Juventus’ta Pogba, sakatlık dönüşü saçlarını boyatmıştı. Daha sonra doping kullandığı ortaya çıktı ve 4 yıl men cezası aldı. Saç boyası, doping testlerinden yırtmaya yardımcı oluyor. Galatasaraylı futbolcuların her sakatlık dönüşü saçlarını boyatması incelenmelidir. pic.twitter.com/UcFpZYHFof
“Saç boyatmak, doping testlerinden geçmeyi sağlıyormuş. Yapay zeka da durumu onayladı. Galatasaray’da nerdeyse sakatlık dönüşü bütün futbolcular saçlarını boyatıyor. Bu konunun tesadüf olduğunu düşünmüyorum.”
Saç boyatmak, doping testlerinden geçmeyi sağlıyormuş. Yapay zeka da durumu onayladı.
Galatasaray’da nerdeyse sakatlık dönüşü bütün futbolcular saçlarını boyatıyor.
“Hepsinin tek tek kariyerlerine baktım çok nadir saç boyatmışlar. Ta ki Galatasaray’a gelene kadar. Hayatında saç boyatmayan Morata bile geldiği ilk ay saçlarını boyattı. Sakatlık sürecinde boyatması da manidar.”
Hepsinin tek tek kariyerlerine baktım çok nadir saç boyatmışlar. Ta ki Galatasaray’a gelene kadar. Hayatında saç boyatmayan Morata bile geldiği ilk ay saçlarını boyattı. Sakatlık sürecinde boyatması da manidar. pic.twitter.com/Qn6HC7VKcH
Doping kontrolleri sadece saçtan yapılmıyor. Güncel yönergeler gereğince doping testleri, vücuttaki yasaklı maddeleri ya da performans artırıcı maddeleri tespit etmek için temel olarak idrar ve kan üzerinden yapılmaktadır. Gerekmesi hâlinde saç ve tükürük gibi örneklere de başvurulabilmektedir. Saç rengini değiştirmek, doping içerikli maddelerin tespit edilmesini engellemez. Saç boyası, saçın iç kısmındaki metabolitleri inceleyen anti-doping testlerini etkisiz hâle getiremez.
Türkiye’de müsabaka içi ve müsabaka dışı doping kontrolleri Türkiye Futbol Federasyonu (TFF), Uluslararası Futbol Federasyonu (FIFA) ve WADA (Dünya Dopingle Mücadele Kurumu / Dünya Anti-Doping Ajansı) tarafından yapılabilmektedir. Pratikte liglerimizdeki kontroller (müsabaka içi) TFF tarafından yapılmakta olup, FIFA ve WADA, FIFA’nın belirlediği takım ve oyunculara müsabaka dışı kontroller yapmaktadır. Türk futbolunda doping kontrolü sürecini (WADA kuralları doğrultusunda) TFF adına Türkiye Dopingle Mücadele Komisyonu (TDMK) yürütmektedir.
Süper Lig’de forma giyen futbolculardan doping kontrolü için idrar ve kan örnekleri alınmaktadır.
Türkiye’de doping kontrolü için örnek toplama işlemi, TDMK tarafından eğitilmiş Doping Kontrol Görevlileri (DKG) tarafından yapılmaktadır.
Doping kontrolleri maç öncesi, maç sonrası, antrenman dönemlerinde ve sair zamanlarda tüm takvim yılı boyunca gerçekleştirilebilmektedir.
Futbolculardan doping kontrolü için alınan numuneler yürürlükteki kurallar gereğince WADA tarafından akredite edilmiş bir laboratuarda analiz edilmektedir.
Doping kontrolü için örnek toplama işlemi, WADA standartlarına göre şu adımlarla gerçekleştirilmektedir:
Sporcuya doping kontrolü için seçildiği Doping Kontrol Görevlileri tarafından bildirilir.
Sporcu, doping kontrol istasyonuna giderek kimlik doğrulaması ve kayıt yaptırır.
Doping Kontrol görevlilerinin gözlemi altında idrar veya kan numuneleri toplanır.
İdrar örneği sporcu tarafından ilk defa kendisinin açtığı A ve B numune şişelerine koyulur ve kendisi tarafından kapatılır. İdrar örnekleri şişelerin içine konulduktan sonra zarar vermeden açılamayacak niteliğe sahip olan kapaklarla kapanır. Bu sayede örneklerin laboratuvar tarafından analiz edilmesine kadar geçen sürede örneklere sporcudan başka birinin etki etmemesi sağlanmış olur. (B numunesi sporcuya, ‘A numunesinden olumsuz analitik bulgu (doping ‘pozitif’ sonuç) çıkması durumunda ikinci bir analiz yaptırma fırsatı sağlar.)
Alınan numuneler Doping Kontrol Görevlileri ve sporcunun katılımında mühürlenir.
İdrar örneği, uygun yoğunluk ölçümleri için test edilir. Numune yoğunluğu az, yani çok seyreltilmiş bir durumdaysa sporcudan ek numune(ler) vermesi istenecektir.
Sporcu Doping Kontrol Formunu doping kontrol görevlisi eşliğinde doldurur.
Sporcudan kişisel bilgilerini, kullanılan maddelerin veya yöntemlerin bir listesini ve doping kontrol süreciyle ilgili olabilecek yorumlarını vermesi istenir. Sporcu doping kontrol formunun basılı veya dijital bir kopyasını alır.
Sporcunun mühürlü örneği güvence altına alınır ve WADA tarafından akredite edilmiş bir laboratuvara gönderilir.
Laboratuvarlar, numuneleri analiz ederek sporcunun yasaklı maddeler kullanıp kullanmadığını tespit eder.
Türkiye Dopingle Mücadele Komitesi (TDMK), doping kontrollerinde sporculardan idrar örneği alınabileceği gibi kan örneğinin de alınabileceğini, örnek ve analiz türü kararını doping kontrol örneğinin alınması talebinde bulunan dopingle mücadele kuruluşunun verdiğini aktarmaktadır.
TDMK, doping testi için örnek verme süreçleri hakkında şu öz bilgileri sunmuştur:
Hangi koşullarda idrar, hangi koşullarda kan örneği alınır?
İdrar ve kan örnekleri farklı amaçlar için alınarak farklı analizlere tabi tutulur. Hangi örneğin alınacağına karar verilirken çeşitli nedenler göz önünde bulundurulur. Bunlardan en önemlisi spor branşına özgü risk değerlendirme verisidir.
A ve B doping kontrol örnekleri nelerdir?
Sporcudan alınan doping kontrol örnekleri iki ayrı kaba paylaştırılıp ayrı ayrı kilitlenerek doping kontrol laboratuvarına gönderilir. A ve B doping kontrol örnekleri, ilk örneğin bölüştürülerek saklandığı bu şişelere verilen isimleri ifade etmektedir. A kabında saklanan (A örneği), analiz için öncelikli olarak değerlendirmeye alınır. B kabında saklanan örnek (B örneği) ise yalnızca gerekli durumlarda analiz edilmek üzere saklanır.
Doping kontrolünde alınan idrar örneğinin miktarı neden önemlidir?
Doping kontrolünde idrar örneğinin en az 90 ml olması gerekmektedir. Bunun nedeni ise, doping kontrol örneğinin A ve B şişelerine bölünmesi sürecidir. A ve B şişelerine idrar örneğinin belirlenen ölçülerde bölüştürülmesi sonucunda doping kontrol laboratuvarında A örneği analize tabi tutulur ve B örneği muhafaza edilir. A örneğinin analizinde yasaklı madde tespit edilmesi durumunda, sporcu talep ederse B şişesindeki örnek laboratuvar tarafından sporcunun ya da bir temsilcisinin huzurunda açılır ve analiz edilir.
İdrar örneğinin A ve B şişelerine bölünmesi ve özgül ağırlığının ölçülmesi,
Sporcu idrar örneğini “A” ve “B” şişelerine uygun miktarlarda böler. Bu işlem sonrasında bir miktar idrar, idrar kabında bırakılır. Bunun nedeni idrarın özgül ağırlığını ölçmektir. A ve B şişesi sporcu tarafından kilitlenir, örneğin açılamaz ve sızdırmaz olduğu sporcu tarafından kontrol edilir. İdrar kabında bırakılan idrar örneğinin özgül ağırlık ölçümü yapılır. Örneğin gereklilikleri karşılamayan idrar örneği olması durumunda süreç baştan başlayarak tekrar edilir.
A şişesine doldurulan idrar örneği laboratuvar tarafından analiz edilirken B şişesine doldurulan idrar örneği laboratuvarda açılmadan saklanır. A şişesindeki idrar örneğinde Aykırı Analitik Bulguya rastlanması durumunda A şişesindeki örneğin analiz sonucunu doğrulayabilmek amacıyla, B şişesindeki örneğin analiz edilmesi yoluna gidilebilir.
Gerekli görülmesi hâlinde idrar ve kanın yanı sıra tükürük ve saç gibi diğer biyolojik kalıntılardan da örnekler alınabilmektedir.
Saç örneklerinin doping kontrolündeki uygulaması, esas olarak (özellikle idrarla karşılaştırıldığında) önemli ölçüde düşük hedef konsantrasyonları nedeniyle birkaç uygulama ile sınırlıdır.
Geriye dönük analiz imkânı sağlayan saç testinin duyarlılığının düşük olduğu bilinmektedir.
Uzmanlar, doping tespitinde saç örneğine kan ve idrar testine ilaveten destekleyici delil mahiyetinde başvurulabileceğini aktarmaktadır.
Saç boyatmanın doping testlerini tamamen etkisiz hale getirdiğine dair bir bilimsel kanıt bulunmuyor.
Saç boyası, ağartıcı, kimyasal düzleştirme ve kalıcı dalgalar gibi herhangi bir kimyasal işlem saça zarar verebilir. İşlem görmüş saçların tuttuğu yasaklı madde seviyesi, boyanmamış, ağartılmamış veya kimyasal olarak şekillendirilmemiş saçlara göre daha düşük olabilir. Boyalı saçta bulunan konsantrasyon, işlem görmemiş saçlarda tespit edilenden daha az olabilse de saç boyası belirli doping maddelerinin testlerde görünmesini tamamen engelleyemez (Modern test yöntemleri boyadan bağımsız analizler yapabildiği için dopingli olup olunmadığını ortaya çıkarabilir).
Yapılan akademik çalışmalar, alkollü içeceklerin içilmesinden sonra glukuronidasyon ile vücutta oluşan etanolün bir metaboliti olan etil glukuronidin boyanan saçtaki birikimi azalsa da tamamen yok olmadığını ortaya koymuştu.
Anti-doping kural ihlâli ile suçlanan sporcuların yasaklı madde tükettiği iddiasından aklanması için saç örneği testinin kullanılabileceğini ileri süren girişimler mevcut.
Ancak, negatif bir saç testi, pozitif bir idrar veya kan testini geçersiz kılmaz.
Dopingle mücadele ilke ve kurallarının tümünü kapsayan en üst hukuki belge olan WADA dopingle mücadele kuralları (WADA Code), saç testlerinin kasıtlı dopingi çürütmek için güvenilir bir kanıt olarak kullanılmasının olası olmadığını belirtmektedir.
Saçın yapısındaki kimyasal bileşenleri analiz eden testler, saç renginden bağımsızdır. Saçın sarı olmasının doping testi açısından belirleyici bir niteliği bulunmamaktadır.
(Polisiye türündeki televizyon dizisi Kanıt’tan hatırladığımız, modern Türk adli tıp biliminin kurucularından Prof. Dr. Şemsi Gök’ün kızı, eski İstanbul Üniversitesi Adli Tıp Enstitüsü Müdürü, Birleşmiş Milletler Uluslararası Uyuşturucu Kontrol Kurulu üyesi) Prof. Dr. Sevil Atasoy da 1 Ocak 2023 tarihinden itibaren geçerli olan WADA kurallarına göre doping kontrolü için saç değil sadece idrar ve kan alındığını vurguladı.
Av. Deniz Akbıyık ise iddianın yanlışlığını şu sözlerle özetledi:
“Dopingle mücadele hususunda bugün, birtakım futbolcular hakkında asılsız iddialar ortaya atılmış ve adeta sporcular itham altında bırakılmıştır. Dünya Dopingle Mücadele Ajansı (WADA) ve TFF uygulamaları nazarında doğrusunu paylaşmak isterim.
İddia: saçlarını sarıya boyatarak futbolcuların saç örneği alınarak yapılan doping testlerinden “kaçtığı” iddia edilmiştir.
Öncelikle WADA, Türkiye Dopingle Mücadele Federasyonu ve doğal olarak TFF nezdinde doping kontrolleri genellikle idrar örneği, bazı hallerde ise kan numunesi alınarak gerçekleştirilmektedir.
Saç kılından madde testi; en pahalı ama geriye dönük en uzun süreli ve en net sonuç veren testtir. Ancak uygulamada pahalılığı ve uygulanmasının nispeten zorluğu sebebiyle müsabaka doping testlerinde uygulanmaz.
Saçın açıcıya maruz bırakılması yasaklı maddenin bulunabilirliğini azaltsa da; yine de mümkündür. Bu iddia doğru olmakla birlikte zaten futbolculara idrar/kan testi yapılmaktadır.
Futbolcular, müsabaka içi (öncesi ve sonrası 24 saat) ile “whereabouts information” uygulaması ile 7/24 nerede olduklarını WADA’ya bildirdikleri sistem ile müsabaka dışı doping kontrolüne tabi tutulabilirler. Kontroller WADA, FIFA ve TFF tarafından gerçekleştirilir. Kontrol yapılacak sporcu rutin kura ile yada görevlilerin şüphesi ile seçilir. Hangi sporcunun kontrole gireceği müsabaka içi kontrolde genelde müsabakanın 75.dksında belirlenir. Uygulamada genelde testler; her iki takımdan 2 sporcu, takım yetkilileri ve doping kontrol görevlileri hazır bulunarak gerçekleştirilir; seçilen sporcu vakumlu kap ile gelen idrar toplama kabının kapağını kendi açar, görevlilerin izleyeceği bir biçimde idrarını kaba yaptıktan sonra kapağı kendi kapatarak görevlilere teslim eder. Ve alınan örnekler WADA tarafından akredite edilen laboratuara gönderilir. Doping testleri uygulamada saç testi ile yapılmadığından, saçlarını sarıya boyatan futbolculara yöneltilen iddia gerçeği yansıtmamaktadır.”
