Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Tarafından Yayımlanan Beklenti Anketi Sonuçları Merkez Bankasının Değil Anket Katılımcılarının Tahminlerini ve Beklentilerini Yansıtmaktadır
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (Merkez Bankası – TCMB) düzenli olarak her ay yayımladığı Beklenti Anketi enflasyon ve döviz kurunun gelecekteki görünümüne ilişkin önemli bir gösterge olarak görülmektedir. Ancak bu ankete ilişkin birçok köşe yazarı ve habercinin sıklıkla düştüğü önemli bir hata, anket sonuçlarının Merkez Bankası tahminleri veya beklentisi olarak görülmesidir. Hal böyle olunca da özellikle enflasyon hedefi konusunda resmi bir sorumluluğu olan Merkez Bankası’nın, kendisinin yapmadığı enflasyon tahminleriyle ilişkilendirilmesi gibi garip bir yanlış anlaşılma ortaya çıkmaktadır.
Bu hatayı içeren habercilik örneğini (!) -defalarca uyarıda bulunulmasına rağmen- birçok haber platformunun ilgili yayın ve paylaşımlarında sıklıkla rastlamaktayız.
“Merkez Bankası’ndan flaş enflasyon tahmini” başlığı ile verilen haberin metninde genellikle açıklanan verilerin Merkez Bankası’nın beklenti anketi verileri olduğu ifade edilmektedir. Ancak yanıltıcı başlığın etkisiyle, bu konuya özel ilgi duymayan okurların ve sosyal medya kullanıcılarının söz konusu tahminlerin TCMB’nin kurumsal enflasyon beklentisi olduğunu düşünmesi kaçınılmaz hâle gelmektedir.
Benzer hatalar yalnızca enflasyon beklentileri hakkında değil, çoğu zaman en önemli gündem maddeleri arasında yer alan dolar kuru hakkında da yapılmakta ve dolar kuruna ilişkin beklenti anketi sonuçları Merkez Bankası’nın dolar kuru beklentisi olarak yansıtılabilmektedir.
Diken’in Merkez Bankası Beklenti Anketi sonuçlarını Merkez Bankası’nın yıl sonu dolar beklentisi olarak yanlış şekilde aktardığı paylaşımı
Bu yanlışı düzeltmek ve farkındalık oluşturmak adına sosyal medya hesaplarımız üzerinden “açıklanan verinin Merkez Bankası’nın tahmini DEĞİL, Merkez Bankası ANKETİNE katılanların TAHMİNİ” olduğunu belirten birçok uyarı mahiyetinde paylaşımda bulunmuştuk.
Bu tür yanlış aktarıma oldukça içerleyen ekonomistlerden biri olan Refet Gürkaynak da, başka bir gazetenin haberini eleştirmiş ve konunun aslını şu şekilde izah etmişti:
Derdi gazetecilik olmayanların yarattığı bozulma kendini hemen gösteriyor. Yayımlanan tahmin Merkez Bankası’nın değil, ankete cevap verenlerin tahmini.
Bu aldırarak iş yapanla sallama iş yapan ekonomi haberciliğini ayıran turnusol kağıtlarındandır.
Peki, Merkez Bankası’na Ait Sanılan Tahminler Kimin?
2001 yılı Ağustos ayından itibaren yürütülen ve toplulaştırılmış sonuçları aylık bazda yayımlanmakta olan Merkez Bankası Beklenti Anketi, adından da anlaşılacağı üzere, anket sorularının yöneltildiği katılımcıların çeşitli makroekonomik göstergelere ilişkin tahminlerini/beklentilerini yansıtmaktadır (2001 yılı Ağustos ayından bu yana yürütülmekte olan Beklenti Anketi, her ayın birinci ve üçüncü haftalarında olmak üzere ayda iki defa uygulanmakta iken, 2013 yılı Ocak ayından itibaren ayda bir defa uygulanmaya başlanmıştır).
Beklenti anketinin ne olduğuna, nasıl hesaplandığına ve sonuçlarına ilişkin tüm bilgiler, Merkez Bankası’nın internet sitesinde mevcuttur.
Anketin katılımcıları “Finansal ve reel sektörde karar alıcı ve uzman kişiler ile profesyonellerdir.”. Beklenti Anketi, her ay itibarıyla 67 ’sı finansal sektör, 10 ’u reel sektör, 13 ’ü ise profesyonellerden oluşan 90 katılımcıya gönderilmektedir. Katılımcıların sunduğu yanıtların “uygun ortalaması” alınarak toplulaştırılıp kamuoyuyla paylaşılmaktadır.
Örneğin, 2020 yılı Haziran ayına ait anketi toplam 64 katılımcı yanıtlamış olup, katılımcıların dağılımı şu şekildedir:
Bu konudaki kafa karışıklığını gidermek ve yanlış anlaşılmaların önüne geçmek için Merkez Bankası tarafından da çaba gösterilmektedir. Bu yönde hazırlanan metin ve görseller ile söz konusu beklenti anketinin Merkez Bankası’nın tahminleri olmadığı gibi, hedeflerini de göstermediği hususu kamuoyuyla paylaşılmaktadır.
Merkez Bankası’nca Beklenti Anketi’ne ilişkin yapılan öz nitelikteki açıklamalar şu şekildedir:
Nedir?
Finansal ve reel sektörde karar alıcı ve uzman kişilerin çeşitli makroekonomik değişkenlere ilişkin beklentilerini içeren bir ankettir
Ne Değildir?
Merkez Bankasının kurumsal beklenti ve tahminlerini içeren bir gösterge değildir.
Ne İçerir?
Anket katılımcılarının enflasyon, döviz kuru, cari işlemler dengesi, büyüme ve faiz oranları gibi temel makroekonomik değişkenlerle ilgili kısa ve uzun vadeli beklentilerini içerir.
Ne İçermez?
Bu değişkenlere ilişkin Merkez Bankasının beklentilerini içermez.
Nasıl Okunmalı?
“Anket katılımcılarının 2017 yıl sonu enflasyon beklentisi yükseldi”
“Beklenti Anketi sonuçlarına göre yıl sonu kur beklentisi geriledi.”
Nasıl Okunmamalı?
“Merkez Bankası enflasyon hedefini yükseltti.”
“Merkez Bankası yıl sonu dolar tahminini düşürdü.”
Merkez Bankası’nın yayımladığı her anket sonucuna “Anket sonuçları, katılımcıların beklentileri esas alınarak hesaplanmakta olup, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın görüş ve tahminlerini yansıtmamaktadır.” uyarısını özellikle iliştirdiği görülmektedir.
Ankette katılımcılar, enflasyon, dolar kuru, cari işlem dengesi ve büyüme ile çeşitli faiz oranlarına dair farklı dönemler itibarıyla beklentilerini belirtmektedirler. TCMB ise bu beklentilerin hem ortalama değerini hem de farklı istatistiksel dağılım ve hesaplamalarını kamuoyu ile paylaşmaktadır.
Merkez Bankası İstatistik Genel Müdürlüğü Reel Sektör Verileri Müdürlüğü tarafından beklenti anketi soru formu aracılığıyla katılımcılardan aşağıdaki başlıklardaki ekonomik göstergelere ilişkin beklentilerini aktarması talep edilmektedir:
Tüketici enflasyonu
Yıllık GSYH büyümesi
ABD dolar kuru
Yıllık cari işlemler dengesi
TCMB ağırlıklı ortalama fonlama maliyeti
BİST Repo ve Ters-Repo Pazarı’nda oluşan gecelik faiz oranı
TCMB bir hafta vaeli repo ihale faiz oranı
Vadesine üç ay ya da üç aya yakın süre kalmış TL cinsi Devlet İç Borçlanma Senedi yıllık bileşik faiz oranı
Vadesine beş yıl ya da beş yıla yakın süre kalmış sabit faizli TL cinsi Devlet İç Borçlanma Senedi ikincil piyasa yıllık bileşik faiz oranı
Vadesine on yıl ya da on yıla yakın süre kalmış sabit faizli TL cinsi Devlet İç Borçlanma Senedi ikincil piyasa yıllık bileşik faiz oranı
Örneğin, döviz kuru tahminine ilişkin katılımılara “bankalararası döviz piyasası ABD Dolar kuru beklentiniz nedir?” sorusu yöneltilerek cari ay sonu, cari yıl sonu ve 12 ay sonrası beklentilerini aktarmaları istenmektedir. Katılımcıların sunduğu yanıtlar derlenip ortalamaları alınarak kamuoyuyla her ay düzenli şekilde paylaşılmaktadır.
Merkez Bankası Beklenti Anketi Soru Formu
Merkez Bankası Tahminleri
Merkez Bankası’nın enflasyona ilişkin hem hedefleri hem de kendi tahminleri bulunmaktadır. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası kanununa göre Merkez Bankası’nın temel amacı fiyat istikrarını sağlamaktır. 2006 yılından bu yana açık enflasyon hedeflemesi rejimi uygulanmakta ve orta vadede her yıl için bir enflasyon hedefi belirlenmektedir. Merkez Bankası internet sitesinin sıkça sorulan sorular bölümünde açıklandığı üzere:
Enflasyon hedefleri Merkez Bankası ve Hükûmet tarafından üç yıllık bir dönemi kapsayacak şekilde birlikte belirlenir ve ilan edilir.
Ancak, söz konusu hedeflere ulaşılmasında uygulanacak para politikasını ve kullanılacak para politikası araçlarını belirleme yetkisi yalnızca Merkez Bankasının sorumluluğundadır. Yani, Merkez Bankası araç bağımsızlığına sahiptir.
Hedefler, her yılın sonunda yayımlanan ve bir sonraki yılın para ve kur politikaları çerçevesini belirleyen temel politika metinleri aracılığıyla ve üç yıllık bir dönemi kapsayacak şekilde ilan edilir. Orta vadeli enflasyon hedefi yüzde 5’tir.
Söz konusu hedeflerin yanı sıra Merkez Bankası, çeyrekler bazında yayımladığı Enflasyon Raporu’nda orta vadede enflasyon görünümüne ilişkin tahminlerini de kamuoyu ile paylaşmaktadır. Bu raporda enflasyondaki gelişmeler, enflasyon hedefleri, tahminler ve varsa bu hedeflerden sapmaların nedenleri ayrıntılı bir şekilde incelenmektedir. Merkez Bankası’nın enflasyon tahminleri hedeflerinden farklı olup, mevcut ve olası enflasyon gerçekleşmelerini göstermektedir. Merkez Bankası Beklenti Anketi ise kamu kesimi dışındaki ekonomik aktörlerin görüşlerini ortaya koymaktadır. Anket böylelikle Merkez Bankası tahminlerinin inandırıcılığını da bir nevi teste tabi tutmuş olmaktadır. Enflasyon raporunda beklenti anketi sonuçları, Merkez Bankası tahminleri ve enflasyon hedefleri bir arada gösterilerek bu testin sonuçları açıklanmaktadır.
