İnsanların Bedenî Özelliklerinden Karakter Analizi Yapılan Metin İmam-ı Gazzali’ye Ait Değil
Mücahid Cihad Han adlı kişinin şahsî Facebook profilinde ve Sohbeti İhvan isimli Youtube kanalında 15 Şubat 2023 günü yayınlanan videosunda Îmam-ı Gazzâlî’nin Kıyafetnamesi’nden alıntı olduğu iddiasıyla paylaştığı müstehcen ifadeler içeren beden özellikleri üzerinden karakter analizi yorumları sosyal medyada gündem oldu.
İnsanların dini duygularını istismar etmesi ve akıllara durgunluk veren sözleri ile tanınan Mücahid Han’ın kadın bedeni yorumlamaları sosyal medyada tepkilere neden oldu”
Bahsi geçen video şöyle:
“İmam Gazali Hazretlerinin Bedensel Özelliklere Göre Karakter Tespiti Kıyafetname…” başlığıyla yüklenen videoda “İmam-ı Gazali’nin Kıyafetnamesi” alt yazısı kullanılmış.
Kamuoyunun tepkisini çeken insanların fiziksel özelliklerinden ahlakî ve karakteristik özelliklerine dair yorumlardan bazıları şöyleydi:
“Karnı büyük olan anlayışsız bir kimsedir, küçük olan garip bir kimsedir. Kasıklarında az kıl olan sert ve katı birisidir. Eğer bir erkeğin cinsel organı küçükse doğru yolda gideceğini ve ilerleyeceğine işaret ediyor. Uzun cinsel organa sahip olmak ise sahibinin ahmak olduğuna işaret eder.
“Göğsünde ve omzunda kıl olan kimse çok şehvetlidir. Orta boy göğüs kocasına sadık olmaya işaret eder. Kalçasının tombul olması çok kuvvetli olduğuna işaret eder. Kalçası kıllı olan şehvetliliğine işaret eder.”
Yeniçağ gibi bazı haber siteleri, adı geçen şahsın, Enveri’nin Kıyafetname isimli kitabını Îmam-ı Gazzâlî’nin eseri diye tanıttığını ileri sürmüş.
Hidayet Duyar ve Bekir Direkçi’nin Kıyafetname Nümune-i Enveri adlı kitaplarının tanıtım metni şöyle:
“Enverî tarafından kaleme alınmış olan Kıyafetname(Nümûne-i Enverî) “İsimden Müsemma Hâllerine Bakış”ve “Siretten Surete Gidiş” bölümlerinden oluşan manzum-mensur karışık tasavvufi bir eserdir. Çalışmamız Giriş, Çeviri Yazılı Metin, Dizin ve Tıpkıbasımdan oluşmaktadır. Giriş bölümünde yazarın hayatı hakkında bilgi verip eserin tanıtımını ve incelemesini yaparak genel hatlarıyla kıyafetname türünün edebiyatımızda ve kültür tarihimizdeki yansımalardan, firasetten ve isimden müsemma konulardan bahsettik.”
Ancak, bu iddia da doğruyu yansıtmıyor.
Bir kişinin karakterini veya kişiliğini dış görünüşünden değerlendiren metin Îmam-ı Gazzâlî’ye ait değil.
Videoda bahsi geçen, saç sıklığından, burun şekline, bacak uzunluğundan bel kalınlığına kadar birçok konuda karakter analizi tarifi sunan metnin Îmam-ı Gazzâlî ile bir ilgisi bulunmuyor.
Îmam-ı Gazzâlî’nin “kıyafetname” adlı bir kitabı yok.
Erzurumlu İbrahim Hakkı ile Îmam-ı Gazzâlî birbiriyle karıştırılmış.
Video incelendiğinde, okunan kitabın Esma Yayınları’ndan İmam-ı Gazali – H. Mustafa Varlı imzasıyla 2015 yılında çıkan “Dualar, Büyüler ve Çözümleri – Define ve Korunma – Sirril Masum vel Cevheril Meknun” adlı eser olduğu anlaşılıyor.
(Konu hakkında görüşlerini talep ettiğimiz; ancak, henüz bir yanıt alamadığımız) Mustafa Varlı, önsözünde kitabı hakkında şu ifadelere yer vermiş:
İnsanların faydası için yapılmış bazı eserleri yayınlamak gereklidir. Ben de sizlere elinizde bulunan İmam Gazali’nin iki bölümden meydana gelen (MÜSELLESİ) olan Es-Sirril Mâsun vel Cevheril Meknun isimli bu eserini sizlerin beyninde bulunan bir ukdeyi günümüz Türkçesine çevirerek bu eserin asıl metin ve temsili resimleriyle harfi ebcedi de sizlere geniş bir izahları ile ilâve olarak görüşlerinize sunmuş bulunmaktayım.
Bugüne kadar bu konu ile (burç ve yıldızlarla) ilgili nice kitab yazılmış, nice mecmuâ ve gazetelerde fallar çıkmış olup, bunlar günümüz insanını oyalamaktan başka bir şey olmadığı sizlerce de malum olup tarafımdan sizlere açıklamaya gerek görülmemektedir.
Bu küçük eserin faydalı şifalı ve yararlı yönleri olduğu gibi manevî yönden zararlı yönleri olduğunu da hatırlatmak isterim. Önce nefsinizi kontrol edip yanlışa yönelmeyin. Hiddet ve hırs insan oğlunu girdaba sokar. Hem dünya hem de ahiret hayatını perişan eder.
Nefsani duygularını yersiz kullananlar inanç ve amelini heba etmiş olur. Çaresiz halde bir mühlis olur.
Bu Sirril Mâsun vel Cevheril Meknun isimli kitabımız ile fikir alış-verişi yapan kardeşlerim benim yıldızım böyle çıktı diye o düşünceye bağlı kalmayın, sizi günaha götürmesin. Amel etmek sizin için yanlış yola gitmenize vesile olur. Ancak doğrusunu Allah bilir.
Bu eserin içinde bulunan nice âyetler bulunmaktadır. Bu âyetleri ve kelâmullahı maddî çıkarlarınıza sermaye ederek nefsinizin esiri olmayınız. Nefis insanı hezimete götürür. Cenab-ı Mevlâ cümlemizi nefsin ve şeytanın ilgasından muhafaza buyursun. Amin…
H. Mustafa VARLI
(Öncesinde ve sonrasında İmam-ı Gazzalî ile ilgili olmayan metinlerin yer aldığı) Kıyâfetname başlıklı bölüm 185. sayfada yer almış.
İçindekiler bölümünden ilgili döküm şöyle:
Malûmat-ı Müteferrika (Müteferrik Bilgiler) 149
Kulak Çınlaması 149
İhtilâc-ı Uzviyye – Herhangi Bir Yerin Seğirmesi 152
İbrahim Hakkı Hazretlerinin İhtilâcnamesi 153
Azaların Seğirmesi ve Neye Delâlet Ettiği 153
İmam-ı Cafer-i Sadık Hazretlerinin İhtilâçnâmesi 162
Faide-i Mühimme (Önemli Faydalar) 170
Hayatta mı, Ölü mü Hâll-i Gâib 172
İçtima’ ve İftirak (Birleştirmek veya Ayırmak) 173
Devam-ı Memuriet 175
Galib ve Mağlub 177
Nazar-ı Dikkate 180
Burçlar ve Yıldızlar 181
Şühur, Eyyam ve Büruc 183 Kıyafetname 185
İktırân ve İçtimai Kevakib 194
Mühim Bir Hatırlatma 195
Ebced Tablosu 196
Koruma 197
İmam-ı Cafer-i Sadık (r.a.) Duası 197
“Dualar, Büyüler ve Çözümleri – Define ve Korunma – Sirril Masum vel Cevheril Meknun” adlı kitaptaki tüm metin Gazzalî’nin değil.
Ancak, bu eseri sanıldığı gibi kıyâfetname nevinden değerlendirmeler içermiyor.
Bir derleme niteliğinde olduğu anlaşılan adı geçen kitaptaki ilgili içeriğin İmam-ı Gazzalî’ye değil, Erzurumlu İbrahim Hakkı’ya ait olduğu anlaşılıyor.
İnsanların bedenî özelliklerinden hareketle karakter özelliklerinin tahlil edilmeye çalışılması uygulaması “kıyâfet ilmi” ya da “fizyonomi” olarak nitelenmektedir.
İnsanın dış görünümünden karakter analizi yapan farklı birçok eser mevcut.
Bu tür kitapların en yaygını XV. yüzyılda yaşayan Hamdullah Hamdi’nin Kıyafetnamesi ve Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Ma’rifetnâmesidir.
Kıyâfetnâme geleneğiyle ilgili diğer çalışmalar (Ramazan Sarıçiçek (2014). Risâle-i Kıyâset-i Firâset /İlm-i Firâset, İstanbul: Büyüyen Ay Yay:
Bedr-i Dilşâd bin Muhammed Oruc’un Murâd-nâme’sinin 34. ve 40. babları; Sarıca Kemal’in Selatin-nâme’si; Firdevsî-i Rûmî’nin müstakil Firâsetnâme’si; Şeyh Baba Yusuf’un Kıyâfet-nâme’si; Şaban-i Sivrihisarî’nin manzum-mensur kıyafet tercümesi; İlyas ibni İsâ-yi Saruhanî’nin Kıyâfetnâme’si; Abdulmecid ibni Şeyh Nasuh’un manzum kıyafetnamesi; Mustafa ibni Evrenos’un Kıyâfetnâme’si; Mustafa bin Bali’nin Firâsetnâme’si; Nesîmî’nin Kıyâfetü’l-Firâse’si; Niğdeli Visâlî’nin Vesiletü’lİrfân’ı; Seyyid Lokman Çelebi bin Hüseynî’in Kıyâfetü’l-İnsâniyye fî Şemâili’l-‘Osmâniyye’si; Şeyh İbrâhim Kûrânî’nin Risâle-i Muhtasar-ı Eşkâl ve Kıyâfet Terceme-i Şeyh İbrâhîm Kûrânî’si; Şeyh Ömerü’l-Halvetî’nin manzum Kıyâfet-nâme tercümesi; Ömer Fânî Efendi’nin Kıyâfetnâme’si; Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Marifetnâme eseri içinde bir bölüm olan Kıyâfetnâme’si; Gevrekzâde Hâfız Hasan’ın Firâset tercümesi, Dımışkî’nin Kıyâfet-nâme tercümesi; Mustafa Hâmî Paşa’nın Fenni Kıyâfet’i; Yusuf Halis Efendi’nin Kıyâfetnâme-i Cedîde’si; Avan-zâde Mehmed Süleymân’ın Musavver ve Mükemmel Kıyâfet-nâme’si; Hüseyin Şakir’in Firâsetü’l-Hikemiyye fî Kıyâfeti’l-İnsâniyye’si; Âkif Mehmed Paşa Yozgatî’nin Terceme-i Risâletü’l-Firâset ve’s-Siyâset’i
Videoda bahsi geçen ifadeler gözetildiğinde ise akla ilk gelen eser Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Ma’rifetnâme adlı eseri.
XVIII. yüzyılda yaşayan Erzurumlu İbrahim Hakkı, Ma’rifetnâme adlı eserindeki kıyâfet temalı risalesinde saç, baş, cilt, alın, kaş, kulak, göz, yüz, beniz, burun, ağız, ses, söz, dudak, diş, çene, sakal, boyun gibi vücut bölümleri üzerinden değerlendirmeler sunmuş.
Ma’rifetnâme incelendiğinde bahsi geçen ifadelerin kitapta yer aldığı anlaşılıyor.
Ma’rifetnâme’deki (“teşrih ilmini beş bâbda bildirir” başlığıyla sunulan) “İkinci Fen” bölümündeki (“sinirler, damarlar, duygular, uzuvların şekillerini beş fasılda bildirir” açıklamasıyla sunulan) 4. Bâb’taki (“uzuvların şekilleri, kıyafetlerinin ayrılığı ve ihtiyaçların ahkâmını sekiz nevi ile bildirir” notuyla aktarılan) 5. Fasıl’da bahsi geçen tarifler, videodaki aktarımla örtüşüyor.
Faruk Meyan tarafından tercüme edilen Bedir Yayınevi’nden 1999 yılında çıkan Mârifetname tam metninden ilgili kısım şöyle:
Bahsi geçmişken, Mücahid Han adlı şahıs hakkında Şikayetvar.com adlı internet sitesine düşülen yorumları da not edelim.
