(İskandinav ülkelerindeki köylerin yerleşim planına ilham verdiği ileri sürülen) “ideal cumhuriyet köyü projesi” çiziminin kökeni net değil.
“İdeal Cumhuriyet Köyü Projesi”nin Atatürk tarafından incelendiği ve beğenildiği aktarılsa da, projenin Atatürk tarafından hazırladığına / çizdirildiğine dair bir bulguya rastlanamıyor.
Sosyal medya platformlarında ve çeşitli haber sitelerinde Atatürk tarafından hazırlatıldığı / çizdirildiği iddiasıyla fasılalar hâlinde servis edilen “İdeal Cumhuriyet Köyü Projesi” çizimi şu şekilde:
Dairesel şekilde yapılanma içeren köy projesi çiziminin İskandinav ülkelerinde benimsenerek hayata geçirildiği iddiası da yaygın şekilde dile getiriliyor.
İdeal Cumhuriyet Köyü Projesi’nin Atatürk tarafından hazırlatıldığı iddiasını son günlerde yeniden dolaşıma sokan aktarımlar şöyle:
“Atatürk tasarladı, Danimarka uyguladı: Dünyaya örnek olan proje
Mustafa Kemal Atatürk’ün vefat etmeden önce 1937 yılında tasarladığı Türkiye’yi temelden kalkındırmayı amaçlamış ‘İdeal Cumhuriyet Köyü’ projesi, başka bir ülkede uygulanarak tüm dünyaya örnek oldu.”
“Mustafa Kemal Atatürk’ün, 1937 yılında hazırlattığı “ideal cumhuriyet köyü projesi” şu an İskandinav ülkelerindeki köylerin yerleşim planı. (NTV)”
“İdeal Cumhuriyet Köyü Projesi”nin Atatürk tarafından incelendiği ve beğenildiği aktarılsa da, projenin Atatürk tarafından hazırladığına / çizdirildiğine dair bir bulguya rastlanamıyor.
“İdeal köy projesi” ile ilgili günümüze yansıyan aktarımların büyük kısmının kökeni Atatürk’ün manevi kızı Afet İnan’a dayanıyor.
“İdeal Cumhuriyet Köyü Projesi”nin hayata geçirilmesi için büyük çaba harcayan Afet İnan, eserlerinde projeyi kendisine Trakya Umumi Müfettişi General Kazım Dirik’in verdiğini, Atatürk’ün projeyi beğenerek incelediğini belirtmiş.
Afet İnan “Cumhuriyetin Ellinci Yılı İçin Köylerimiz” adlı kitabında bu projeye ayrı bir bölüm ayırmış (Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyetinin Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı 1933” adlı kitabında da alıntılamış).
Türk Tarih Kurumu Basımevi’nden 1978 yılında çıkan “Cumhuriyetin Ellinci Yılı İçin Köylerimiz” adlı kitabın kapağında ideal köy projesi çizimine yer verilmiş.
Kitabın “Cumhuriyetimizin Ellinci yılında “İdeal Cumhuriyet Köyü” planının uygulanması için yazılarım ve teşebbüslerim.” başlıklı III. bölümünde Afet İnan projeyi Trakya Umumi Müfettişi Kazım Dirik’ten aldığını şu cümlelerle belirtmiş:
“Elimde 1937 yılında yapılmış “İdeal Cumhuriyet Köyü” planı var. Bunu bana o zaman Trakya Umumi müfettişi General Kazım Dirik vermişti. Atatürk’ün de pek beğenerek incelediği ve uygulanmasını istediği bu plan, maalesef o zaman yapılamadığı gibi yıllar geçtiği halde bu ideale erişmek mümkün olmadı. Bu planın üzerinde iki kayıt var : “Trakya Umumi Müfettişliği tarafından bastırılmıştır.” “Her hakkı mahfuzdur.” deniliyor. Fiyatı yirmibeş kuruştur diye yazılı. Basıldığı yer: Ahmet İhsan Basımevi. İşte bu planı küçülterek, fakat aynı renklerle Türk Tarih Kurumunda bastırdım. “Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyetinin Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı 1933″ başlıklı kitabıma da ilave ettim 1972. Hatta depremler dolayısiyle yeni köy planlan yapılırken istifade edilir ümidiyle İmar ve İskan Bakanlığına daha önce de vermiştim. Şimdi Cumhuriyetimizin kuruluşunun 50. yıldönümü için T. B. M. Meclisinde kanun hazırlanmış ve ödenek konacak.”
Afet İnan Atatürk’ün bu projeyi uygulamak istediğini şöyle aktarmış:
“Ellinci yıl köyleri kuralım”. Elimde 1937 de yapılmış bir ideal Cumhuriyet Köyü planı vardı. Bunu yeniden bastırarak yayınlamıştım. Bu köyde 43 tane kamu kuruluşu yer almıştı. Atatürk bu planın uygulanmasını istiyordu. Ömrü vefa etmedi. Yarınlara kalacak, medeni yaşantıya katkıda bulunacak bu kamu kuruluşlarını, köy koruluklarını, inceledikten sonra bu konuda Cumhuriyet ve Milliyet gazetelerinde makaleler yayımladım. İstiyordum ki bu kutlama yılını sadece resmi törenler, taklar ve sonradan işe yaramayacak olan şeylere masraf ederek geçirmeyelim. Köyişleri bakanlığımızın bunlar için planları ve çalışmaları olduğunu biliyordum. Fakat ben yine de ilgili bakanlıklara hem de bütün Valilerimize hu ideal Cumhuriyet köyü planını bir mektupla beraber yolladım (4 Ağustos 1972) ve bazı valilerimizden sevindirici cevaplar aldım.”
Görülebileceği üzere Afet İnan, projeyi manevî babası Atatürk’ün hazırlattığına / çizdirdiğine dair bir ifade kullanmamış.
İdeal Cumhuriyet Köyü Projesi’nin kökeninin müphemliğine farklı akademik çalışmalarda da değinilmişti.
Uzun süredir dolaşımda olan iddiayı geçmişte inceleyen farklı doğrulama girişimleri “İdeal Cumhuriyet Köyü Projesi” çiziminin Atatürk’e ait olduğu ya da projenin Atatürk tarafından hazırlatıldığına dair bir bulgu/bilgi olmadığını tespit etmişti.
Teyit.org‘un konuyla ilgili incelemesinde Mustafa Kemal Atatürk’ün ideal köy projesini çizdiğine dair bir kanıt bulunmadığı aktarılmıştı.
Dogrula.org da “İdeal Cumhuriyet Köyü” projesinin Atatürk tarafından çizildiğine ya da projenin Atatürk’ün fikri olduğuna dair resmi bir kanıt bulunmadığını belirtmişti.
