Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın 2022 yılı Kasım ayında sözünü verdiği rahim ağzı kanserine karşı koruyucu HPV aşısını ulusal aşı programına alma sözünün hâlâ yerine getirilmezken, İstanbul ve Ankara’da Büyükşehir Belediye Başkanlıkları ücretsiz HPV aşısı uygulamasını başlattı. HPV aşılarının gündeme gelmesiyle birlikte koronavirüs salgını öncesinde ve sonrasında aşı karşıtlığı ile öne çıkan birçok kişi HPV aşısına karşı da pozisyon aldı.
Unvanlarını kullanarak yanlış bilgi yayma alışkanlığı olan bazı doktorlar ve sosyal medya kullanıcıları, HPV’nin kansere neden olma ihtimalinin düşük olduğunu ve bu nedenle HPV aşısı yaptırmanın gereksiz olduğunu iddiaetti.
Hatta Prof. Dr. Canan Karatay ise katıldığı bir TV programında HPV ve ‘sıvı‘ dediği hiçbir aşının yapılmaması gerektiğini öne sürdü ve HPV aşısı yapılan genç kızların felç olduğunu, bağırsak sistemlerinin bozulduğunu hatta bu aşıların Afrikalıların üremesini durdurmak ve erken ölmelerini sağlamak için batılar tarafından geliştirildiği gibi asılsıziddialarda bulundu.
Bu tip gerçek dışı aktarımlarda müddeilerin HPV’nin ne kadar yaygın olduğu, kişinin ilk cinsellik deneyimi veya kendisinden kaynaklanmayan sebepler sonucunda bile enfekte olabileceği, enfekte olan kişinin kendinde mevcut enfeksiyonun kansere neden olup olmayacağı konusunda net bir bilgi sahibi olamayacağı ve HPV ile ilişkili bir kanserin kişide oluştuktan sonra gerçekleşme ihtimalinin o kişi için %100 olduğu gibi konulara değinmediği görüldü. Ayrıca, gerçeklerin çarpıtıldığı ve HPV aşısının erken yumurtalık yetmezliği, erken menapoz, düşük, felç ve ölüm gibi yan etkilere neden olduğuna dair bir araştırmanın mevcut olmadığının göz ardı edildiğine şahit olundu.
Karşılaşılan manzara gereği, HPV, bulaşı ve aşısı hakkında işbu yazıyı hazırlama lüzumunu duyduk.
HPV, BULAŞ YOLLARI VE AŞISI
HPV (Human Papilloma Virus veya İnsan Papilloma Virüsü), insanlarda cilt veya mukoza hücrelerini enfekte ederek siğillere, bazı kanserlere ve kanser öncüsü lezyonlara sebep olabilenbir DNA virüsüdür.Neden olduğu enfeksiyon ise yaygın bir cinsel yolla bulaşan hastalıktır. Öyle ki cinsel olarak aktif tüm insanların hayatlarının bir noktasında HPV ile karşılaşma ihtimali oldukça yüksektir. Herhangi bir bağışıklık problemi olmayan çoğu insan HPV ile karşılaştığında semptom göstermeden 1-2 yıl içerisinde enfeksiyonu atlatır. Diğer yandan birçok etkene bağlı olarak virüs vücutta uzun yıllar kalabilir, hücrelerde değişikliğe yol açarak siğillereve alt tiplerine göre bazı kanserlere neden olabilir.
Bilinen 100’den fazla alt tipi vardır.Bu alt tipler hastalık yapabilme açısından “düşük riskli”, “orta riskli” ve “yüksek riskli” olarak 3 gruba sınıflandırılmıştır. Düşük riskli tiplerin en sık bilinenlerinden tip 6 ve 11,anogenital bölge siğillerinin çok büyük bir kısmından sorumludur ve nadiren de olsa kansere neden olabilir. Yüksek riskli tiplerin en sık bilinenlerinden tip 16 (en sık) ve 18 ise kansere neden olma açısından daha fazla risk taşır. İnsan vücudunda cinsiyet fark etmeksizin ağız, solunum yolları, anüs, kadınlarda vulva, vajina ve rahim ağzı, erkekte penis ve çevrelerinde kansere neden olabilirler.
Virüsün bulaşında esas etkili olan temastır. Sık bilinenin aksine bulaş,yalnızca penetrasyonu içeren cinsel ilişki ile olmaz. En çok belgelenen bulaş şekli cinsel yol (penetrasyon ile veya penetrasyon olmaksızın, oral, vajinal ve anal yollar) ile olmak üzere,ciltteki lezyonlardan veya kontamine yüzeylerden kendi kendine veya bir başkasına, plasenta, doğum ve emzirme yolu ile anneden bebeğe gibi çeşitli şekillerde bulaş görülebileceğine dair çalışmalar mevcuttur.
Bulaşı kolaylaştıran bazı faktörler ise şunlardır: çok sayıda cinsel partnere sahip olmak, çok sayıda cinsel partnere sahip bir cinsel partnere sahip olmak, erken yaşta cinsel ilişki, zayıf bağışıklık sistemi, ciltte hasar, halka açık kontamine yüzeyler, kontamine eşyaların paylaşımı…
Kanserleşmeyi kolaylaştıran bazı faktörler ise şunlardır: zayıf bağışıklık sistemi, bağışıklık sistemini zayıflatan bazı hastalık ve ilaçlar, sigara içmek veya pasif içicilik, uzun süre doğum kontrol hapı kullanımı, çok sayıda doğum yapmış olmak, obezite…
HPV enfeksiyonunun bilinen bir tedavisi yoktur. Eğer virüs, siğillere veya kanser ve kanser öncüsü lezyonlara neden olursa tedavi gerekir. Siğiller için tedavi seçenekleri arasında kriyoterapi, lazer tedavisi ve cerrahi; kanser için tedavi seçenekleri arasında cerrahi, kemoterapi ve radyoterapi sayılabilir.
Cinsel ilişki sırasında kondom ve benzeri bariyer yöntemleri kullanmak, cinsel teması tamamen engelleyemediği için HPV’ye karşı koruyucu değildir. HPV bulaşından, yol açabildiği siğil ve kanserlerden en iyi korunma yolu ise aşıdır.
HPV aşıları başlangıçta (ilk kez 2006 yılında) kadınlarda rahim ağzı kanseri öncüsü lezyonların, erkeklerde genital siğiller ve anal bölge kanserlerinin önlenmesindeki klinik etkinlikleri üzerine lisans almıştır. Günümüzde lisanslı tüm HPV aşıları, rekombinant DNA ve hücre kültürü teknolojisi kullanılarak majör kapsül (L1) proteinlerinin saflaştırılması ile elde edilen, VLP olarak adlandırılan virüs benzeri parçacıkları içerir. Yine tüm aşılar, yüksek riskli olan tip 16 ve 18’e karşı VLP’ler içerir, canlı virüs ve viral DNA içermez. Bu nedenle HPV ile ilişkili hastalıklara ve kansere neden olmaz. Profilaktik aşılar kişide mevcut bir HPV enfeksiyonu veya HPV’nin neden olduğu bir hastalık varsa bunu tedavi etmez, kişiyi yeni bir enfeksiyon ve kanser gelişiminden korur. En sık görülen tiplerine karşı koruma sağlayabilse de tüm HPV tiplerine karşı koruma sağlamaz.
Cinsel aktif olan çoğu yetişkinin, hayatının bir noktasında HPV ile karşılaşması yüksek bir ihtimal olduğundan,HPV ile hiç karşılaşmamış kişilerin aşılanması en koruyucu olacaktır. Bu nedenle CDC, 11-12 yaşlarındaki çocukların aşılanmasını önermektedir. Aşılamaya 9 yaştan itibaren başlanabileceğini belirterek 9-14 yaş arası aşılanmaya başlayan çocuklar için 2 dozluk bir seri (0., 6-12. ay), 15-45 yaş arası aşılanmaya başlayan veya bağışıklık sistemi baskılanmış tüm yaştaki kişiler için 3 dozluk bir seri (0,, 1-2., 6. ay) uygulamayı önermektedir. Aşılanmanın erken yaşta başlamasında ve önerilmesindeki amaç, kişiler henüz HPV ile karşılaşmadan koruma sağlamaktır. İlerleyen yaşlarda kişi HPV ile yüksek ihtimalle karşılaşmış olacağından, kişisel risk faktörleri ve aşıdan alınabilecek faydalar göz önüne alınarak HPV aşılaması önerilebilir.
HPV aşıları vücutta oldukça iyi bağışıklık yanıtı oluşturur. Alıcıların %98’inden fazlası, tam bir aşılama serisini tamamladıktan 1 ay sonra ilgili aşıların içerdiği HPV tiplerine karşı antikor yanıtı geliştirir. Vücudun aşılamaya verdiği yanıt, doğal yollarla enfeksiyonu edindikten sonraki yanıttan çok daha güçlüdür.
Aşı bileşiğindeki (örneğin maya) bir maddeye karşı alerji veya önceden uygulanan HPV aşısına karşı alerjik bir reaksiyon göstermiş olmak aşının uygulanmaması gereken durumlardır. Yine orta veya şiddetli, akut bir hastalık geçiriliyorsa aşının uygulanması semptomlar geçene kadar ertelenebilir. Gebelik durumunda ise aşı uygulaması doğum sonrasına ertelenebilir ancak gebelik durumu bilinmiyorken aşı olmanın herhangi bir soruna yol açmadığı düşünülmektedir.
Tüm tıbbi uygulamalar ve aşılarda olduğu gibi HPV aşısı sonrasında da bazı yan etkiler görülebilir. HPV aşılarının klinik deneyleri sırasında bildirilen en yaygın yan etkiler, enjeksiyon yerinde görülebilen ağrı, kızarıklık, şişme gibi lokal reaksiyonlardır.Ruhsat öncesi yapılan klinik çalışmalarda, aşı uygulanan kişilerde mide bulantısı, baş dönmesi, kas, eklem ağrıları ve halsizlik gibi sistemik yan etkiler görülmüş olsa da bu semptomların plasebo grubu ile eşit oranda görüldüğü tespit edilmiştir.
İlk lisans aldığı 2006 yılından beri dünyada milyonlarca kez uygulanmış ve hala uygulanmakta olan HPV aşıları hakkında, bağımsız yan etki takip kuruluşları (The Vaccine Adverse Event Reporting System (VAERS), The Vaccine Safety Datalink (VSD),The Clinical Immunization Safety Assessment (CISA) Network), aşıyla ilişkilendirilen hiçbir ölüm raporlanmamıştır.Aşı Güvenliği Küresel Danışma Komitesi(GACVS) tarafından,nadir görülenraporlanmış anafilaksi reaksiyonları dışında ciddi bir güvenlik sorunutespit edilmemiş ve güvenliği gözlenmeye devam etmektedir.
