14 Ekim 2022 Günü Meydana Gelen Patlamada 41 Kişinin Yaşamını Yitirdiği Bartın’ın Amasra İlçesinde Bulunan Madenin Mehmet Hattat’ın Sahibi Olduğu Hattat Enerji ve Maden AŞ’ye Ait Olduğu İddiası Doğru Değil
Bartın’ın Amasra ilçesinde, Türkiye Taşkömürü Kurumu Amasra Müessese Müdürlüğü’nde 14 Ekim 2022 günü 18:15 sularında yeraltında patlama meydana geldi. Elim maden kazası neticesinde 41 kişinin hayatını kaybettiği açıklandı.
Bu süreçte, patlamanın meydana geldiği madenin Mehmet Hattat’ın sahibi olduğu Hattat Enerji ve Maden A.Ş.’ye ait olduğu iddiası ileri sürüldü.
“O maden bakın kimin çıktı… İşçiler yer altında patronu Pandora’da
Bartın’da Türkiye Taşkömürü Kurumu Amasra Müessese Müdürlüğü’nde dün saat 18.15 sıralarında yer altında patlama meydana geldi. Patlamada 28 işçi hayatını kaybetti. Patlamanın meydana geldiği madenin ise geçmişte Erdoğan’la yakın ilişkide olan ve son olarak dünyada yayınlanan ‘Pandora Belgeleri’nde adı geçen Mehmet Hattat’a ait olduğu ortaya çıktı.”
İşbu aktarımın aksine maden kazasının yaşandığı Amasra Taşkömürü İşletme Müessesesi (T.İ.M) ocağı, Hattat Enerji ve Maden A.Ş.’ye değil Türkiye Taşkömürü Kurumu’na (TTK) ait.
Ülkemizde taşkömürü madenciliği Zonguldak Taşkömürü Havzasında 1983 yılında 96 sayılı KHK ile kurulan Türkiye Taşkömürü Kurumu’nun yanı sıra TTK’nın imtiyaz sahasında rödövans usulü ile çalışan özel sektör firmaları ve yine TTK tarafından ruhsat devri yapılarak işletmeci olan firmalarca gerçekleştirilmektedir.
Hattat Enerji ve Maden A.Ş.’nin Türkiye Taşkömürü Kurumu’ndan bahsi geçen imtiyaz bölgesinde rödövans antlaşmasıyla 20 yıllığına devraldığı maden ocağı bulunuyor. Ancak, maden kazasının yaşandığı ocak TTK’nın imtiyaz sahasında rödövans usulü ile özel sektör tarafından işletilmiyordu.
TTK, Armutçuk, Kozlu, Üzülmez, Karadon ve Amasra Müesseselerini işletmektedir. Amasra’da “A” ve “B” olarak adlandırılan iki ayrı kömür sahası bulunmaktadır. Patlamanın meydana geldiği Amasra-A sahası TTK tarafından işletilmektedir. Hattat Enerji ve Maden A.Ş. ise Bartın Amasra-B Taşkömürü Sahası’nı rödövans usulü işletmektedir.
TTK imtiyaz sınırları içerisinde bulunan Alacaağzı-Kandilli (Armutçuk) ile Amasra-B sahaları HEMA Endüstri A.Ş.’ye 2005 yılında verilmişti.
Hattat Enerji ve Maden A.Ş. internet sitesinde “Amasra Taşkömürü Projesi” başlıklı sayfada da 1 milyar ton jeolojik kaynağa sahip olan sahanın madencilik haklarının 2005 yılında Türkiye Taşkömürü Kurumu’ndan rödövans anlaşmasıyla alındığı aktarılmaktadır.
2005: İmtiyaz sınırlarımız içinde rodövans usulü işlettirilmesi öngörülen, küçük ölçekli toplam 22 sahanın ihalesi ve 2005 yılı sonuna kadar firmaları ile sözleşme imzalanarak yer teslimi yapıldı. Ayrıca, şubat ve Mart aylarında onaylanan ihale sonuçlarına göre: Alacaağzı-Kandilli HEMA Endüstri A.ş; Gelik Senklinal Dik Kanadı Sahaları EREN Holding A.ş; Amasra-B HEMA Endüstri A.ş firmalarına 20 yıllığına verildi.
2015: 24/01/2005 tarihinde yapılan ihale sonucu sahayı 20 yıl süre ile alan Hema Endüstri A.Ş. sözleşmeden doğan yükümlülüklerini yerine getirmediği için sözleşmenin ilgili hükümleri sonucu, Kurumumuz Yönetim Kurulunun 04/12/2015 tarih ve 407 sayılı kararı ile sözleşme tek taraflı olarak fesh edilmiştir. Maden İşleri Genel Müdürlüğünce, Genel Müdürlüğümüz uhdesinde bulunan Sicil:72582 ve ER:1155435 sayılı sahamızın IV. Grup İşletme Ruhsatı ile Taşkömürü İşletme İzni, Kuvars Kumu ve Boksit İşletme İzni süresi 07/02/2015 tarihinden 07/02/2045 tarihine kadar geçerli olmak üzere 30 yıl süreli uzatılmıştır.
28.02.2019 tarihli Resmî Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren, Maden Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 20. maddesiyle 3213 Sayılı Maden Kanununun Ek 1. Maddesinin Üçüncü Fıkrasında değişiklik (Değişik üçüncü fıkra:14.2.2019-7164/20 md.) yapılmıştı. Adı geçen firma, mezkûr Kanun maddesi hükümleri çerçevesinde “Amasra B sahasının bölünerek firmaları adına ruhsatlandırılması” talebinde bulunmuş. Akabinde, Amasra-B Sahası sınırları yeniden belirlenmiş ve “Maden Kanunu Ek madde-1” hükümleri çerçevesinde MAPEG’e talepte bulunularak söz konusu saha 86970 sicil no.su ile yeniden ruhsatlandırılmış.
Genel Maden İşçileri Sendikası (GMİS) Amasra Şube Başkanı Birol Yalçın, geçtiğimiz Nisan ayında yaptığı bir açıklamada Türkiye Taşkömürü Kurumu’ndan kiralanan Amasra-B kömür sahasından 17 yılda 1 kilogram dahi kömür çıkartılmadığını, bu sahayla ilgili TTK ile yapılan rödevans sözleşmesi gereği TTK’ya ödenmesi gereken bedellerin ödenmediğini, şirket bünyesinde çalışan işçilerin mağdur edildiğini belirtmişti.
“Amasra-B sahası 20 yıllık sözleşme süresi ile rödovans karşılığı işletilmek üzere 2005 yılında Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel Müdürlüğü (TTK) tarafından ihaleye çıkarılmış, ihaleyi kazanan Hattat Enerji ve Maden Ticaret A.Ş’ye 10.05.2006 tarihinde yer teslimi yapılarak sözleşme dönemi başlatılmıştır. Ancak hazırlık süresinin Şirket tarafından 3. defa uzatılması talebi idare tarafından reddedilince konu mahkemeye taşınmış ve yargı kararı çerçevesinde Şirket’ e 36 + 40 ay daha ek hazırlık süresi verilerek sözleşmeye TTK’nın müdahalesinin engellenmesine ilişkin tedbir kararı konulmuştur. Bu sebeple TTK tarafından sözleşmeye müdahalede bulunulamamış olup sürecin devamında 3213 sayılı Maden Kanunu’nda yapılan değişikliğe istinaden Amasra-B Sahası ayrı bir saha olarak ruhsatlandırılarak rödovans sözleşmesi hükümleri baki kalmak koşuluyla rödovansçı Hattat Enerji ve Maden Ticaret AŞ’ye devredilmiştir. 18.03.2022’de hazırlık süresi sona erecek olup bu tarihten sonra rödovans sözleşmesi çerçevesinde ödenmesi gereken borçlara ilişkin gerekli tahakkuklar yapılacaktır.
Hazırlık dönemine ait 500.000 ton kömürün 7.215.000 TL rödovans bedeli, 1.298.700 TL KDV olmak üzere toplam 8.513.700 TL tutarındaki alacağın 22.01.2013 tarihinden itibaren işleyecek avans faizi ile tahsili talepli dava açılmıştır.”
Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel Müdürlüğü (TTK) Amasra Tim 2019 Yılı Sayıştay Denetim Raporu’nda Amasra Müessesesi imtiyaz sahası içerisinde yer alan Amasra-B sahasının, hukuku TTK uhdesinde kalması kaydı ile ilk 3 yılı hazırlık süresi olmak üzere 20 yıl süre ve 7,15 TL/ton rödövans bedeli karşılığında işletilmesi işini üstlenen firmanın 15.04.2005 tarihinde imzalanan sözleşme kapsamında taahhüdünü yerine getirmediği belirtilmişti.
Raporda Amasra B sahası için şu tespitlere yer verilmişti:
Amasra B Sahası; Amasra Müessesesi imtiyaz sahası içerisinde yer alan ve Amasra-A sahasının -400 kotunun altı olarak belirlenen Amasra-B sahasının, hukuku Kurum uhdesinde kalması kaydı ile ilk 3 yılı hazırlık süresi olmak üzere 20 yıl süre ve 7,15 TL/ton başlangıç rödövans bedeli karşılığında işletilmesi işini üstlenen firma ile 15.04.2005 tarihli sözleşme imzalanmıştır. Yer Teslimi 10.05.2006 tarihinde yapılmış ve bu tarihte sözleşme gereği hazırlık dönemi fiilen başlamıştır. Taahhüt edilen üretim miktarı 20 yılda toplam 56.000.000 Tondur.
Firmanın talebi üzerine Kurum tarafından firmaya üç defada toplam 42 ay 4 gün süre uzatımı verilerek, hazırlık süresi 80 ay 12 güne güne çıkarılmıştır. Firmanın 4. ve 5. Süre uzatım talebi Kurum tarafından kabul edilmemiş, firma tarafından konu mahkemeye intikal ettirilmiş ve firma ile kurum arasında karşılıklı davalar açılmıştır. Mahkeme kararıyla kabul edilen 36 aylık 4. , 40 aylık 5. Süre uzatımları ile hazırlık süresinin 156 ay 12 güne (13 yıl 12 gün) çıkarıldığı, bu sürenin 22.05.2019 tarihinde dolduğu, 23.05.2019 tarihinden itibaren 17 yıllık üretim döneminin başladığı görülmektedir.
Firma ile imzalanan 15.04.2005 tarihli sözleşmeye göre göre firmanın son hazırlık yılında 500.000 ton, 1. İnci üretim yılında 2.500.000 ton kömür üretim taahhüdü bulunmaktadır. Firma bu kez, Avan projesinin sözleşmeye uyarlanması için mahkemeden tavzih talebinde bulunmuş, Mahkemece tavzih talebi kabul edilmiştir. Kararda 17/04/2016 tarihinde teslim edilen ve onaylanan avan projede yer alan, kesinleşen üretim rakamlarının davacının ödeme takvimine esas olarak 15/04/2005 tarihli rödövans sözleşmesine yansıtılmasına, fiilen devam eden ve üretim yapılmayan hazırlık süresi içerisinde sözleşmedeki üretim miktarı karşılığı rödevans bedeli adı altında herhangi bir maddi ödeme yapılmamasına karar verilmiştir. Karar Kurum tarafından istinaf edilmiştir. Hukuki süreç devam etmektedir.
Öte yandan, 28.02.2019 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren, Maden Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 20. Maddesiyle 3213 Sayılı Maden Kanununun Ek 1. Maddesinin Üçüncü Fıkrasında değişiklik (Değişik üçüncü fıkra:14.2.2019-7164/20 md.) yapılmıştır. Bu değişikle getirilen “Kamu kurum ve kuruluşları ruhsat sahalarındaki rödövansçılarının rödövansa konu olan kısmını ruhsat sahalarından bölerek rödövans sözleşmesinin hükümleri saklı kalmak kaydıyla rödövans sözleşmesi sona erene kadar rödövans sözleşmesini yaptığı kişiye devredebilir ve rödövansçı adına ruhsat düzenlenebilir.” Hükmü ile firma talebi üzerine, Amasra-B Sahası sınırları belirlenmiş ve “Maden Kanunu Ek madde-1” hükümleri çerçevesinde bölünerek yeniden ruhsatlandırılması amacıyla MAPEG’e talepte bulunulmuş olup söz konusu saha 86970 sicil no.su ile yeniden ruhsatlandırılmıştır.
12.09.2019 tarihinde Firma ile “Amasra B Sahasının Ayrı Bir Ruhsat Olarak Belirlenmesi ve Bu Ruhsatın Devri İle Rödövanslı Sahadaki İş ve İşlemlerin Düzenlenmesine İlişkin Protokol” imzalanmıştır.
Amasra A ve Amasra B sahalarının toplam kömür rezervi 621.749.200 ton olup, bu rezervin %97’si (605.929.485 ton’u) Amasra B sahasındadır. Firmanın bugüne kadar sahadan üretip beyan ettiği kömür bulunmamaktadır.
Hattat Holding’e devredilen Amasra B Sahası
Amasra A ve B sahalarının özellikleri hakkında şu açıklama sunulmaktadır:
“Amasra’da “A” ve “B” olarak adlandırılan iki ayrı kömür sahası bulunmaktadır. “A” sahasında üretime yönelik çalışmalar 1963 yılında başlatılmış olup halen Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) tarafından sürdürülmektedir. Rezervi 18 milyon ton dolayında olduğu belirtilen bu sahadaki üretim son yıllarda 200 bin ton/yıl dolayında seyretmektedir.
“B” sahası, 1980’li yıllarda yapılan sondajlarla geliştirilmiş, uzun yıllar atıl tutulduktan sonra rödevans karşılığı işletilmek üzere TTK tarafından 2006 yılında ihale edilmiştir. İşi üstlenen firma ile yapılan sözleşmeye göre, ilk 3 yıldaki hazırlıktan sonra 500 ton ile başlayacak olan yıllık üretim, dokuzuncu yıldan itibaren en az 3,5 milyon ton olacaktır. 20 yıl süreli sözleşmeye göre firma toplam 56 milyon ton kömür üretme taahhüdünde bulunmuştur. Sahanın rezervi süreç içinde çeşitli kuruluşlarca hesaplanmış ve farklı sonuçlar bulunmuştur. TTK’nın son hesaplamalarına göre “B” sahasının rezervi 390 milyon ton dolayındadır. Başvuru dosyasındaki rezerv (573 milyon ton) işi üstlenen firmanın kapsamlı arama ve araştırma çalışmalarına dayanmaktadır.”
Kaynak: Türkiye Taşkömürü Kurumu 2020 Yılı Faaliyet Raporu
TTK, patlama yaşanan madendeki risklerin Sayıştay tarafından bir raporda vurgulandığı iddiasına değindiği paylaşımında tesisin kurumlarına ait olduğunu beyan etmişti.
Ruhsat sahalarındaki madenlerin üretilerek değerlendirilmesi amacıyla üçüncü kişilere veya kuruluşlara tasarruf hakkı sağlamak üzere ruhsat verilmesi rödövans olarak adlandırılmaktadır. İşletme hakkı TTK’ya ait olan maden sahalarının, sözleşme ile özel veya tüzel kişilere belirli bir süre için bırakılması durumunda; maden sahasının işletilmesini üstlenen gerçek veya tüzel kişilerden, üretilen birim ton maden/metre küp metan gazı için rödövans ödemesi alınmaktadır.
1991 yılında başlayan rödovans uygulamasıyla, 2004 yılından itibaren TTK tarafından işletilemeyen rezervlerin, hukuku TTK uhdesinde kalmak kaydıyla, rödovans karşılığı özel firmalara işlettirilmesi uygulaması başlatılmıştı.
2019-2023 yılları için hazırlanan Türkiye Taşkömürü Kurumu Stratejik Planı‘na göre Zonguldak kömür havzasında ise 20’si rödövans usulü kiralama, 4’ü ruhsat devirli olmak üzere 24 özel firmanın taşkömürü üretimi yaparak ülke ekonomisine katkı sağlamaya çalıştığı belirtilmişti.
